Komunikadus
- 30 janeiru 2025Sorumutu Konsellu Ministrus nian iha loron 30 fulan-janeiru tinan 2025Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
Portavós Governu Timor-Leste
IX Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutu Konsellu Ministrus nian iha loron 30 fulan-janeiru tinan 2025
Konsellu Ministru hala’o sorumutu iha Palásiu Governu Dili no aprova projetu Rezolusaun Governu nian, ne’ebé aprezenta hosi Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, ba alterasaun daruak ba Rezolusaun Governu n. 7/2024, loron 24 fulan-janeiru, ne’ebé kria Komisaun Ezekutiva ho objetivu atu estabelese Zona Dezenvolvimentu Ekonómiku Espesiál iha Oekusi Ambenu.
Alterasaun ida-ne'e estende mandatu Komisaun Ezekutiva nian ba fulan tolu tan, to'o fulan-abríl 2025 nia rohan, hodi konsidera kompleksidade hosi misaun ne'ebé atribui no nesesidade atu kompleta knaar esensiál sira ne'ebé sei hala'o hela. To’o períodu ne’e nia rohan, Komisaun ne’e tenke aprezenta proposta ba enkuadramentu orgániku Zona Ekonómika Espesiál iha futuru, hodi garante nia inkluzaun iha preparasaun síklu orsamentál 2026 nian.
*****
Konsellu Ministru delibera hodi fó instrusaun ba Ministru Administrasaun Estatal, reprezenta Estadu, hodi notifika adjudikatárias iha kontratu públiku LCB/006/MAE/2020 no LCB/007/MAE/2020, kona-ba jestaun rezíduu sólidu urbanu no lixeira Tibar, hodi kumpre sira-nia obrigasaun kontratuál iha prazu másimu loron 15 nia laran.
*****
Ikus liu, Konsellu Ministru aprova projetu Rezolusaun Governu, ne’ebé aprezenta hosi Ministru Asuntu Kombatente Libertasaun Nasionál, Gil da Costa Monteiro “Oan Soru”, kona-ba implementasaun medidas legál kona-ba rejistu dadus kombatente no mártir sira libertasaun nasionál nian, ne’ebé rezulta husi publikasaun avizu rejistu daruak-2009.
Ho Rezolusaun ida-ne’e, Governu reafirma ninia apoiu inkondisionál ba Ministériu Asuntu Kombatentes Libertasaun Nasionál, iha implementasaun medidas hotu-hotu relasiona ho publikasaun avizu rejistu 2009 nian, tuir termu sira ne’ebé estabelese ona iha Estatutu Kombatentes Libertasaun Nasionál nian , ne’ebé aprova ona husi. Lei n. 3/2006, loron 12 fulan-abríl, altera hosi Lei n. 9/2009, loron 29 fulan-jullu, Lei n.2/2011, loron 23 fulan-marsu no Lei n.3/2024, loron 12 fulan-juñu.
Governu iha no sei komprometidu nafatin atu garante katak prosesu tomak rejistu dadus kona-ba kombatente libertasaun nasionál nian hala’o ho forma integrál no bazeia eskluzivamente ba lei, hodi garante kombatente hotu-hotu nia direitu.
Tuir termu Estatutu Kombatentes Libertasaun Nasionál nian, karik laiha konkordánsia ho dadus ne'ebé publika ona, interesadu sira iha direitu atu aprezenta reklamasaun ho provas ne’ebé fundamentadu, individualmente, iha prazu loron 60 hahú hosi data publikasaun avizu ne’e. Ema ne’ebé halo deklarasaun falsu ka fó informasaun falsu, ka falsifika dokumentu relasiona ho prova militánsia iha luta libertasaun nasionál ho intensaun atu hetan direitu ne’ebé konsagra iha Estatutu Kombatente Libertasaun Nasionál, sei hetan kastigu tuir lei haruka. REMATA - 28 janeiru 2025Toleránsia pontu iha loron 29 fulan-janeiru tinan 2025 tanba selebrasaun Tinan Foun Xina nianPrezidénsia Konsellu Ministrushare tan
Portavós Governu Timor-Leste
IX Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Toleránsia pontu iha loron 29 fulan-janeiru tinan 2025 tanba selebrasaun Tinan Foun Xina nian
sei publika
- 22 janeiru 2025Feriadu sira iha tinan 2025Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
Portavós Governu Timor-Leste
IX Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Feriadu sira ho data fiksu no data variavel nian determina husi Lei n.10/2005, loron 10 fulan-agostu, ba tinan 2025 maka hanesan tuir mai ne’e:
a) Loron 1 fulan-janeiru - Loron Tinan-Foun nian (feriadu ho data fiksu);
b) Loron 3 fulan-marsu - Loron Veteranu sira nian (feriadu ho data fiksu);
c) Loron 31 fulan-marsu - Idul-Fitri (feriadu ho data variavel);
d) Loron 18 fulan-abril – Sesta-Feira Santa (feriadu ho data variavel);
e) Loron 1 fulan-maiu - Loron Mundiál Serbisu-na’in sira nian (feriadu ho data fiksu);
f) Loron 20 fulan-maiu - Loron Restaurasaun Independénsia nian (feriadu ho data fiksu);
g) Loron 6 fulan-juñu – Idul Adha (feriadu ho data variável);
h) Loron 19 fulan-juñu – Festa Korpu de Deus (feriadu ho data variável);
i) Loron 30 fulan-agostu - Loron Konsulta Populár nian (feriadu ho data fiksu);
j) Loron 1 fulan-novembru - Loron Santu sira Hotu nian (feriadu ho data fiksu);
k) Loron 2 fulan-novembru - Loron Matebian sira nian (feriadu ho data fiksu);
l) Loron 3 fulan-novembru - Loron Nasionál Feto (feriadu ho data fiksu);
m) Loron 12 fulan-novembru - Loron Nasionál Foin-Sa’e sira nian (feriadu ho data fiksu);
n) Loron 28 fulan-novembru - Loron Proklamasaun Independénsia nian (feriadu ho data fiksu);
o) Loron 7 fulan-dezembru - Loron Memória nian (feriadu ho data fiksu);
p) Loron 8 fulan-dezembru - Loron Nossa Senhora da Imaculada Conceição, mahein Timor-Leste nian (feriadu ho data fiksu);
q) Loron 25 fulan-dezembru - Loron Natál (feriadu data fiksu nian);
r) Loron 31 fulan-dezembru - Loron Eroi Nasionál sira nian (feriadu data fiksu nian).
Lei n.10/2005, loron 10 fulan-agostu nian, atu fó hanoin fila-fali, mak estabelese rejime jurídiku kona-ba feriadu sira, data ofisiál komemorativa sira no toleránsia pontu, no altera ona ho lei n.3/2016, loron 25 fulan-maiu no Lei n. 10/2023 loron 5 fulan-abril, ne’ebé halo ona alterasaun balu ho hanoin atu rekoñese data istórika sira kona-ba Luta ba Ukun Rasik an no mós ba rekoñesimentu Feto nia papel iha sosiedade timoroan. REMATA
- 22 janeiru 2025Sorumutu Konsellu Ministrus nian iha loron 22 fulan-janeiru tinan 2025Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
Portavós Governu Timor-Leste
IX Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutu Konsellu Ministrus nian iha loron 22 fulan-janeiru tinan 2025
Konsellu Ministrus hala’o sorumutu iha Palásiu Governu, Dili, no aprova projetu Rezolusaun Governu, ne’ebé aprezenta husi Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Agio Pereira, ne’ebé renova mandatu Jaime Fernando dos Mártires Carvalho Correia nian, nu’udar Prezidente Konsellu Diretivu Imprensa Nasionál Timor-Leste, I.P. nian.
Desizaun ne’e bazeia ba kapasidade téknika, esperiénsia no kompeténsia komprovada ne’ebé hatudu ona iha jestaun entidade ida-ne’e nian, hodi rekoñese katak kontinuidade iha dezempeñu funsaun sira sei garante izensaun, imparsialidade no idoneidade sira ne’ebé presiza. Mandatu foun ne’e sei dura tinan haat.
*****
Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus halo mós aprezentasaun ida kona-ba Rejimentu Konsellu Ministrus, ho objetivu atu hadi’a funsionamentu reuniaun Konsellu Ministrus no aperfeisoa prosedimentu lejizlativu Governu Konstitusionál da-9 nian.
*****
Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Agio Pereira, no Koordenadór hosi Gabinete Dezenvolvimentu Polítikas Públikas Estratéjikas, André Monteiro, halo aprezentasaun ida kona-ba Saúde Dijitál.
Saúde Dijitál, ka e-saúde, mak aplikasaun teknolojia informasaun no komunikasaun nian iha área saúde. Organizasaun Mundiál Saúde (OMS) define Saúde Dijitál hanesan téknika, prátika no atitude lubun ida ne'ebé kontribui ba efisiénsia sistema saúde nian.
Introdusaun ba sistema saúde dijitál iha Timor-Leste bele lori vantajen signifikativu oioin, inklui transformasaun ba prosesu manuál sira ne’ebé lori tempu naruk sai solusaun dijitál ne’ebé intelijente. Sistema ida-ne’e permite implementasaun rejistu klíniku eletróniku sentralizadu, hodi garante asesu no sinkronizasaun dadus iha tempu reál, promove efisiénsia, modernizasaun no hadi’a kualidade servisu saúde ne’ebé fornese ba populasaun.
****
Ikusliu, Konsellu Ministrus fó toleránsia pontu iha loron 29 fulan-janeiru Tinan 2025 ba okaziaun Tinan Foun Xina nian. REMATA - 15 janeiru 2025Sorumutu Konsellu Ministrus nian iha loron 15 fulan-janeiru tinan 2025Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
Portavós Governu Timor-Leste
IX Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutu Konsellu Ministrus nian iha loron 15 fulan-janeiru tinan 2025
Konsellu Ministrus hala’o sorumutu iha Palásiu Governu, Dili, no aprova projetu Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta husi Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál, Expedito Dias Ximenes, kona-ba Orgánika Sekretaria Estadu Komunikasaun Sosiál (SEKOMS) nian.
Inisiativa lejizlativa ida-ne'e tuir aprovasaun hosi Dekretu-Lei n. 36/2024, loron 6 fulan-novembru, ne'ebé introdús ona alterasaun dahuluk ba Dekretu-Lei n. 46/2023, loron 28 fulan-jullu, ne'ebé maka kria ona Sekretaria Estadu Komunikasaun Sosiál. Objetivu prinsipál mak atu fornese SEKOMS estrutura orgániku-funsionál ne’ebé adekuadu hodi hala’o ninia atribuisaun no garante implementasaun ida ne’ebé efikás ba programa no atividade sira ne’ebé define ona iha Planu Estratéjiku 2024-2028 no iha Programa Governu Konstitusionál IX, ba área komunikasaun sosiál nian.
SEKOMS kompostu hosi órgaun no servisu lubuk ida ne'ebé apoia Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál hodi hala’o ninia podér sira. Entre funsaun prinsipál sira SEKOMS nian maka konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun ba polítika komunikasaun sosiál nian ne’ebé define no aprova hosi Konsellu Ministrus. SEKOMS iha mós responsabilidade atu propoin polítika sira, elabora lejizlasaun no regulamentu sira ne'ebé nesesáriu ba área komunikasaun sosiál, no koordena diseminasaun informasaun kona-ba programa no asaun Governu nian.
*****
Projetu Rezolusaun Governu, ne’ebé aprezenta hosi Ministru Administrasaun Estatál, Tomás do Rosário Cabral, ba ezekusaun Estratéjia Desentralizasaun Administrativa no Instalasaun órgaun reprezentativu podér lokál 2025-2028 nian, hetan mós aprovasaun.
Medida ida-ne’e ho objetivu atu reafirma Governu nia determinasaun hodi konsolida estratéjia desentralizasaun administrativa no kontinua prosesu instalasaun órgaun reprezentativu Podér Lokál nian.
Rezolusaun Governu ida-ne’e estabelese planu anuál sira, hosi 2025 to’o 2028, ne’ebé inklui instalasaun servisu Balkaun Úniku iha territóriu nasionál tomak, reforsu institusionál autoridade munisípiu sira nian, regulamentu lei sira ne’ebé relasiona ho podér lokál no atualizasaun baze-dadus resenseamentu eleitorál nian. Iha etapa sira tuirmai, sei promove kriasaun kondisaun sira hodi hala'o eleisaun munisipál, kapasitasaun ba prezidente munisipál eleitu sira no avaliasaun ba progresu desentralizasaun nian.
Koordenasaun ba ezekusaun estratéjia sei sai hanesan responsabilidade Ministériu Administrasaun Estatál nian, ne’ebé tenke aprezenta relatóriu semestrál kona-ba progresu ne’ebé alkansa ona no dezafiu sira ne’ebé hasoru, hodi garante kontinuidade no efikásia prosesu nian.
Rezolusaun ida-ne’e revoga Rezolusaun Governu anteriór n. 45/2020, loron 9 fulan-dezembru, no tama iha vigór iha loron ida hafoin nia publikasaun. REMATA - 13 janeiru 2025Deklarasaun Timor-Leste nian kona-ba Krize Polítika iha MosambikePrimeiru-Ministru no Prezidente Repúblikahare tan
IX Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
loron 13 fulan-janeiru tinan 2025
Deklarasaun Timor-Leste nian kona-ba Krize Polítika iha Mosambike
Hahú kedas iha momentu dahuluk krize polítika nian iha ita-nia maun-alin doben rai Moçambique, Prezidente Repúblika J. Ramos-Horta esforsu-an atu estabelese kontaktu sira ho autoridade mosambikanu sira hodi espresa ninia “solidariedade totál no konsternasaun kle’an ba situasaun sosiál no umanitária ne’ebé grave iha nasaun belun ne'ebá".
Iha enkontru foin lalais ba trimestre dahuluk tinan 2025 Konsellu Superiór Defeza no Seguransa ne’ebé konvoka husi Prezidente Repúblika, ne’ebé hetan partisipasaun substansiál husi Sr. Primeiru-Ministru Xanana Gusmão, distintu membru sira espresa solidariedade totál no preokupasaun ho situasaun krítika esperiénsia hosi sosiedade mosambikanu.
Prezidente Repúblika no Primeiru-Ministru kontinua akompaña di’ak situasaun iha Moçambique.
Entretantu, Prezidénsia Repúblika simu konvite hodi partisipa iha serimónia tomada de pose prezidensiál ne’ebé sei akontese iha loron 15 fulan-janeiru iha Maputo.
Haree katak viajen ofisiál sira ba rai-li’ur hosi Prezidente Repúblika presiza aprovasaun prévia hosi Parlamentu Nasionál, no haree ba difikuldade lojístika ne’ebé labele ultrapasa, Prezidente Repúblika lamenta tebes tanba la konsege hala’o viajen ne’e.
Prezidente Repúblika J. Ramos-Horta ho Primeiru-Ministru Xanana Gusmão disponível nafatin hodi halo viajen lalais ba Moçambique iha data ida ne'ebé sei hetan akordu.
Prezidente Repúblika J. Ramos-Horta no Primeiru-Ministru abertura ba negosiasaun entre parte hotu-hotu, lori ba akordu ida, maski provizóriu, ne’ebé hakotu violénsia, ne’ebé restaura lei no orden, ne’ebé permite normalizasaun ba atividade no seguransa ba komunidade sira. Diálogu sei kontinua iha kalendáriu polítiku ida ba restaurasaun orden demokrátiku no podér polítiku lejitimadu. REMATA
- 08 janeiru 2025Sorumutu Konsellu Ministrus nian iha loron 8 fulan-janeiru tinan 2025Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
Portavós Governu Timor-Leste
IX Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutu Konsellu Ministrus nian iha loron 8 fulan-janeiru tinan 2025
Konsellu Ministrus hala’o sorumutu iha Palásiu Governu, Dili, no aprova projetu Rezolusaun Governu ne’ebé aprezenta hosi Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, kona-ba fó doasaun ho valór dolar millaun rua ba Repúblika Vanuatu.
Rai-nakdoko ho magnitude 7,3 akontese iha Port Vila iha loron 17 fulan-dezembru tinan 2024, hodi rezulta ema na'in-23 mate, na'in-200 liu hetan kanek no estraga maka'as infraestrutura esensiál sira, inklui Ospitál Sentrál no rezervatóriu bee nian rua. Hodi rekoñese urjénsia ba apoia populasaun sira ne’ebé afetadu no harii hikas área sira ne’ebé naksobu, desizaun ida-ne’e hatudu kompromisu Konstitusionál Repúblika Demokrátika Timor-Leste nian ba solidariedade no kooperasaun entre povu sira.
*****
Konsellu Ministrus aprova mós projetu Proposta Rezolusaun tolu ne’ebé sei submete ba Parlamentu Nasionál, ne’ebé aprezenta husi Vise-Ministra ba Asuntus ASEAN, , Milena Maria da Costa Rangel, kona-ba ratifikasaun akordu sira tuir mai ne’e:
1 - Akordu Servisu Aéreu ho Repúblika Populár Xina no Reinu Kamboja. Akordu sira-ne’e ho objetivu atu hametin relasaun amizade no kooperativa ho nasaun rua ne’e, nune’emós kontribui ba dezenvolvimentu setór transporte aéreu nian. Ho promosaun interkámbiu komersiál no aumenta ligasaun aérea regulár sira, akordu sira ne’e ho intensaun atu haburas kreximentu ekonómiku no promove turizmu. Akordu sira ne’e mós aliña ho Timor-Leste nia prosesu adezaun nu’udar membru plenu ba ASEAN no ho polítika “Céu Aberto” organizasaun nian.
2 - Akordu Izensaun Vistu ho Repúblika Demokrátika Populár Laos. Akordu ida-ne'e estabelese izensaun vistu ba objetivu turístiku ba titulár sira pasaporte komún nian, hodi permite entrada no estadia to'o loron 30. Medida ne’e ho objetivu atu hametin relasaun di’ak amizade no kooperasaun entre nasaun rua ne’e, aleinde fasilita interkámbiu turístiku no kumpre instrumentu sira ASEAN nian kona-ba rekoñesimentu resíproku ba pasaporte.
*****
Konsellu Ministrus mós aprova projetu sira tuirmai ne’ebé aprezenta husi Ministru Administrasaun Estatál, Tomás do Rosário Cabral:
1 - Dekretu-Lei ne’ebé regula funsionamentu Balkaun Úniku no Portál Munisipál, hodi reforsa desentralizasaun administrativa no modernizasaun servisu públiku sira iha Timor-Leste. Balkaun Úniku sei implementa iha munisípiu hotu-hotu no iha illa Ataúru, ho atendimentu prezensiál, móvel no telefóniku, nune’e bele simplifika prosedimentu administrativu, hadi’a efisiénsia no promove prosimidade entre Administrasaun Públika no sidadaun sira. Servisu móvel sei disponibiliza iha área remota sira liuhosi estrutura itinerante/movel sira ne'ebé adapta ona.
Diploma ne’e mós konsolida no habelar funsionalidade Portál Munisipál hanesan plataforma sentrál ba asesu informasaun no atendimentu públiku eletróniku sira, promove transparénsia no partisipasaun sívika. Entre inovasaun sira ne’e, iha obrigasaun hodi publika informasaun kona-ba jestaun munisipál, disponibilizasaun servisu administrativu online no reforsu ferramenta kontrolu sosiál nian.
Medida sira-ne’e ho objetivu atu hasa’e kualidade servisu públiku, hamenus kustu operasionál no promove governasaun lokál ne’ebé efisiente no partisipativu liu, tuir prinsípiu konstitusionál no estratéjia desentralizasaun Governu nian.
*
2 - Dekretu-Lei ne’ebé halo alterasaun daneen ba Dekretu-Lei n. 8/2013, loron 26 fulan-juñu, kona-ba Rejime Jurídiku Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS).
Iha kontestu intensifikasaun ba prosesu desentralizasaun administrativa, presiza ajusta enkuadramentu legál PNDS nian, liuliu kona-ba fonte finansiamentu ba despeza sira ne’ebé asosiadu ho nia ezekusaun. Revizaun ida-ne’e ho objetivu atu asegura klareza no adaptasaun ne’ebé boot-liu ba ezijénsia administrativa no finanseira foun ne’ebé impoin hosi desentralizasaun. Iha tempu hanesan, ho alterasaun ida-ne’e, halo klarifikasaun ba dispozisaun hosi diploma orijinál ne’ebé, durante faze implementasaun nian hamosu dúvida ka interpretasaun oioin, nune’e garante aplikasaun ida ne’ebé efikás liu no hodi aliña ho objetivu sira programa nian.
*
3 - Dekretu Governu kona-ba Orgánika Sekretariadu Tékniku Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku.
Tuir dispostu iha Dekretu-Lei n. 49/2023, loron 18 fulan-agostu, ne'ebé aprova orgánika Ministériu Administrasaun Estatál, diploma ida-ne'e adapta kuadru responsabilidade Sekretariadu Tékniku PNDS nian ba kuadru legál foun hosi Autoridade Munisipál sira, ne’ebé rekomenda hodi fó apoiu ba implementasaun PNDS iha lokál. Husi pontudevista orgániku, númeru servisu ne’ebé prevee iha diploma ida-ne’e mantein sira ne’ebé eziste ona, nune’e sei laiha aumentu iha despeza hanesan rezultadu hosi hasa’e númeru servisu Sekretariadu Tékniku Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku nian.
*****
Aprova mós projetu Rezolusaun Governu nian ida ne’ebé aprezenta hosi Ministru Defeza, Donaciano do Rosário Gomes, kona-ba Referensiál Polítika Kooperasaun Internasionál. Referensiál ida-ne’e hanesan dokumentu estruturante no orientadór ida hodi estabelese parseria estratéjika sira kona-ba kooperasaun militár internasionál, liuhusi referensiál ne’e promove matadalan no liña asaun lubun ida ho objetivu atu define forma no regra sira kooperasaun nian nune’e bele otimiza kapasidades ne’ebé F-FDTL iha. Iha ámbitu Kooperasaun Internasionál iha Área Defeza, promove mós kriasaun Gabinete Koordenasaun Polítika Internasionál Kooperasaun, ne’ebé depende direta ba membru Governu ne’ebé responsavel ba área Defeza, ho misaun atu jere no koordena dossier kooperasaun hotu-hotu ho nasaun belun sira.
*****
Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, halo aprezentasaun ida kona-ba Programa Lejizlativu Governu IX nian. Programa ida ne’e sei elabora tuir proposta sira ne’ebé membrus Konsellu Ministru aprezenta no hanesan previzaun ida kona-ba intervensoins lejizlativas Governu nian, ne’ebé organiza tuir setores no prioridades, ba períodu tinan 2025.
*****
Ikusliu, Ministra Finansas, Santina José Rodrigues F. Viegas Cardoso, halo aprezentasaun ida ba Konsellu Ministrus kona-ba regras ezekusaun Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2025, ne’ebé estabelese tuir Dekretu-Lei N. 43/2024 loron 20 fulan-dezembru. REMATA - 27 dezembru 2024Toleránsia pontu iha loron 2 fulan-Janeiru tinan 2025Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
Portavós Governu Timor-Leste
IX Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
loron 27 fulan-dezembru tinan 2024
Toleránsia pontu iha loron 2 fulan-Janeiru tinan 2025
sei publika