RSS 

Komunikadus

  • 25 dezembru 2024Deklarasaun husi Sua Exelénsia, Primeiru-Ministru Xanana Gusmão kona-ba mate Tom Hyland
    Primeiro-Ministro
    IX Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    loron 24 fulan-dezembru tinan 2024
    Deklarasaun husi Sua Exelénsia, Primeiru-Ministru Xanana Gusmão kona-ba mate Tom Hyland
    Iha kalan Natál Timor-Leste lakon ida husi nia rasik. Tom Hyland mate iha nasaun ne'ebé nia hadomi, hale'u ho ema sira ne'ebé nia dedika nia moris ba.
    Tom ema ida ne'ebé haraik-an no laran-di'ak ne'ebé nia aten-barani forma ita-nia nasaun nia viajen ba independénsia. Hirus ho sofrimentu povu timoroan iha okupasaun nia okos, nia harii Kampaña Solidariedade Timor-Leste-Irlanda, hodi servisu maka’as hodi fó sai injustisa ne’ebé akontese iha ita-nia rain. Liuhusi ninia ativizmu ne’ebé la para nia lori povu Timor Leste nia susar ba atensaun tantu públiku Irlandés no internasionál. Sira-nia esforsu sai fundamentál hodi garante katak Governu Irlanda defende direitus umanus no justisa ba povu Timor.
    Tamba Tom nia lobi mak Ministru Negósiu Estranjeiru Irlanda nian, David Andrews, vizita Timór-Leste hodi apoia ita-nia direitu ba autodeterminasaun no preparasaun ba referendu 1999 kona-ba independénsia.
    Hafoin kontribui barak tebes ba ita-nia luta, no hafoin ukun rasik-an, Tom halo Timor-Leste sai ninia uma. Nia sai instrumentál iha relasaun solidariedade entre povu timoroan no irlandés, hodi hala’o knaar nu’udar Konsul Honoráriu Irlanda nian iha Timor-Leste to’o nia mate. Tom hatudu ona ho nonook nia kompromisu ba harii nasaun hodi serbisu iha ami nia Ministériu Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun no hanorin Inglés ba nia funsionáriu sira. Tom nunka ema ida ne'ebé buka atensaun, maibé nia sempre iha ne'ebá ba ami.
    Maski ho saúde ne'ebé ladún di'ak, Tom la'o hale'u Dili, sadere ba ai-tonka ida no enfeita ho nia umór ne'ebé manas no hamnasa ne'ebé hatene. Labarik Timoroan sira sei hakbesik beibeik ba nia, tau sira nia reen-toos iha nia liman nu’udar jestu respeitu kle’an ba nia kontribuisaun ba ita-nia povu. Tom sempre iha interese ba ema seluk, nia ema ida ne'ebé la hanoin an rasik, laran-luak ho nia tempu no laran-di'ak.
    Iha nia moris nia rohan, Tom sai triste kona-ba asuntu internasionál atuál sira. Nia hetan afetadu liuliu hosi povu Gaza nia susar. Maibé, nia iha fiar iha ema baibain nia kbiit atu hamriik ba justisa no iha forsa ativizmu polítiku nian atu lori mudansa.
    Tom nia haraik-an no hahalok laran-di'ak kona ami barak nia moris. Nia hetan domin barak no sei saudades tebes. Nu'udar ita fó onra no selebra nia moris, ita mós tenke hetan inspirasaun hosi valór sira ne'ebé nia moris: laran-luak, aten-barani, no kompromisu metin ba justisa no dignidade umana.
    Tom Hyland sei sai nafatin ita ida, klamar ida ne'ebé folin-boot iha ita nia rai sagradu.
    Obrigado, Tom. Remata
    hare tan
  • 21 dezembru 2024Deklarasaun konjunta husi Primeiru Ministru Repúblika Demokrátika Timor-Leste no Commonwealth Austrália nian
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
      Portavós Governu Timor-Leste
    IX Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    loron 21 fulan-dezembru tinan 2024
    Deklarasaun konjunta husi Primeiru Ministru Repúblika Demokrátika Timor-Leste no Commonwealth Austrália nian
    Povu Timoroan ho Australianu iha amizade no solidariedade ne’ebé kle’an. Ita-nia governu rua ne’e servisu hamutuk atu hametin relasaun bilaterál no interese komún ne’ebé nasaun rua ne’e fahe hamutuk iha rejiaun ida ne’ebé mak pasífiku, estavel no prósperu. Haree ba relasaun entre nasaun rua nian ne’ebé metin tebes, Austrália ho Timor-Leste kontenti atu anúnsia inisiativu importante foun hodi apoia dezenvolvimentu ekónomiku Timor-Leste nian.
    Austrália ho Timor-Leste kompremetidu atu asegura dezenvolvimentu kampu Greater Sunrise iha Tasi Timor ne’ebé sei fó benefísiu ba tempu naruk ba povu Timor-Leste sira, bazeia ba Tratadu istóriku entre Austrália ho Repúblika Demókratika Timor-Leste ne’ebé Estabelese sira-nia Fronteira Marítima iha Tasi Timor (Tratadu Fronteira Marítima 2018).
    Tratadu Fronteira Marítima 2018 ne’e kria rejime espesiál ida ba dezenvolvimentu Kampu sira Greater Sunrise nian. Durante tinan rua resin, Reprezentante Espesiál Austrália nian ba asuntu Greater Sunrise, Onorável Steve Bracks AC, servisu hamutuk ho Governu Timor-Leste no Austrália no setór privadu ne’ebé involve hodi kria kondisaun ba dezenvolvimentu rekursu estratéjiku ida-ne’e.
    Atu apoia Timor-Leste nia dezeju ba asegura kreximentu ekónomiku ba tempu naruk nian, hadi’a padraun moris no diversifika ekonomia rai-laran, Austrália propoin ona atu halo investimentu signifikativu ba Timor-Leste nia futuru liuhusi estabelesimentu fundu infraestrutura dedikadu ida, ne’ebé sei finansia husi Austrália nia kuota rendimentu futuru husi projetu Greater Sunrise nian. Austrália sei estabelese fundu infraestrutura ida hodi apoia kualkér solusaun ne’ebé maka viavel komersialmente, ne’ebé maka propoin husi parte komérsial sira no hetan ona akordu husi Estadu sira bazeia ba rekizitu sira Tratadu Fronteira Marítima 2018. Iha estimasaun katak projetu ida ne’e susesu bele fornese bilaun dolar barak ba fundu infraestrutura Timor-Leste nia durante projetu ne’e la’o, parte ida husi inisiativa dezenvolve nasaun nian.
    Austrália no Timor-Leste hein atu kontinua servisu hamutuk ho ajénsia komérsiu relevante sira ba ita-nia objetivu hamutuk atu realiza dezenvolvimentu projetu Greater Sunrise nian.
    Austrália rekoñese Timor-Leste nia ambisaun atu kria oportunidade empregu barak liu tan, Governo Austrália mós daudaun ne’e investe maka’as iha Timor-Leste ninia kampu forsa-traballu. Parseria Mobilidade Traballu no Abilidade Timor-Leste - Austrália (Timor-Leste-Australia Labour Mobility and Skills Partnership) nian sei fornese maizomenus millaun 50 dolar Australianu ba tinan haat nia laran, atu prepara traballadór Timoroan barak liu tan ho abilidade prontu atu servisu. Investimentu ne’e sei inklui finansiamentu ba sentru rekrutamentu no formasaun foun ida iha Dili, hasa’e kualidade treinamentu lian Inglés ho kualidade aas, no aumenta asesu ba kualifikasaun ne’ebé rekoñese husi Austrália. Liuhusi Parseria ida ne’e, Timor-Leste no Austrália sei servisu hamutuk atu atinji Timor-Leste nia objetivu atu permite traballadór Timoroan nain 10,000 bele hetan oportunidade atu ba servisu iha Austrália to’o tinan 2027-2028, inklui Austrália nia Eskema Mobilidade Traballadòr Pasífiku Austrália (sigla Inglés PALM). Esforsu hirak ne’e sei foka ba pozisaun semi-kualifikadu sira.
    Primeiru Ministru Timor-Leste ho Austrália hein ba oportunidade atu marka inisiativu signifikativu ne’e pesoalmente iha tinan mai ne’e, nu’udar demonstrasaun ida ba kompromisu husi nasaun rua ne’e nian ba dezenvolvimentu Greater Sunrise no forsa husi relasaun bilaterál entre nasaun rua ne’e nian. REMATA
    hare tan
  • 20 dezembru 2024Toleránsia pontu iha loron 24 fulan-Dezembru tinan 2024
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
      Portavós Governu Timor-Leste
    IX Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    loron 19 fulan-dezembru tinan 2024
    Toleránsia pontu iha loron 24 fulan-Dezembru tinan 2024
    sei publika
    hare tan
  • 19 dezembru 2024Timor-Leste manifesta solidariedade ho Vanuatu hafoin rai-nakdoko ne’ebé hamosu estragus
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
      Portavós Governu Timor-Leste
    IX Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    loron 19 fulan-dezembru tinan 2024
     Governu Manifesta Solidariedade ho Vanuatu tamba Terramotu
    Governu Repúblika Demokrátika Timor-Leste hato’o ninia solidariedade kle’an ba povu no Governu Vanuatu hafoin akontese rai-nakdoko ho magnitude 7.5 ne’ebé harahun país iha loron 17 fulan-dezembru tinan 2024. Dezastre ida-ne’e rezulta ema mate ne’ebé trájiku, ema atus ba atus hetan kanek no estragus infraestruturas ne’ebé boot tebes.
    Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, haruka karta ida ba ninia omólogu Vanuatu, Charlot Salwai, hodi hato’o ninia “sinseras kondolénsias ba povu Vanuatu hafoin akontese rai-nakdoko maka’as ne’ebé destroi Ita-boot nia país” no hato’o apoiu Timor-Leste nian iha momentu ida ne’ebé presiza tebes ne’e.
     “Rai-nakdoko trájiku ida-ne’e, kauza ema lakon vida, halo ita-nia fuan ne’ebé kanek no husik ita ho tristeza ne’ebé kle’an. Povu timoroan sente koneksaun no solidariedade ida forte ho povu Ni-Vanuatu, ne’ebé sempre apoia ami, inklui durante tempu triste okupasaun iha ami-nia país. Iha momentu ida-ne’e, ami preokupa tebes ho situasaun ne’ebé Ni-Vanuatu hasoru tanba estragus maka’as ne’ebé hamosu.”
    Iha karta ne’e, Xefe Governu dezeja mós ba ninia omólogu “no ba povu Vanuatu atu iha forsa no reziliénsia tomak ne’ebé nesesáriu hodi hakat-liu dezastre ida-ne’e” no manifesta konfiansa iha lideransa Governu Vanuatu nian hodi hasoru dezafius konstrusaun: “Maske esforsus rekuperasaun nian susar tebes, ha’u iha konfiansa katak, ho Ita-boot nia lideransa, Vanuatu sei bele responde ba dezastres no hahú prosesu rekonstrusaun.”
    Lori Governu no Povu Timor-Leste nia naran, Portavós Governu Konstitusionál IX nian, Ministru Agio Pereira, espresa “laran-triste tebes tanba lakon ema nia vida ne’ebé trájiku no ba difikuldade boot tebes ne’ebé povu  Vanuatu hasoru iha tempu susar no provasaun ida-ne’e”. Nia hatutan tan katak “ami-nia hanoin hamutuk ho vítima sira no sira-nia família, no ami rekoñese esforsu eroiku sira hosi ekipa salvamentu no profisionál sira ne'ebé kontinua tulun komunidade sira ne'ebé afetadu hosi katástrofe ida-ne'e”.
    hare tan
  • 18 dezembru 2024Mensajen Natál husi Governu Timor-Leste: Esperansa, Unidade no Kompromisu ba Futuru
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
      Portavós Governu Timor-Leste
    IX Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    loron 18 fulan-dezembru tinan 2024
    Mensajen Natal husi Governu Timor-Leste:
    Esperansa, Unidade no Kompromisu ba Futuru
    Iha okaziaun tempu Natál nian, Governu Konstitusionál IX ne’ebé lidera hosi Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, hato’o ba timoroan tomak ho mensajen dame, esperansa no kompromisu ba futuru país nian.
    Tinan 2024 marka ho esforsu hamutuk ida atu hadi'a dezafiu sira iha pasadu no lansa bazes ba futuru ida ne'ebé promisór liu. Ho foka ba implementasaun reformas estruturantes, dezenvolvimentu infra-estruturas estratéjikas, kreximentu ekonómiku no moris-di’ak sosiál, Governu serbisu ona atu harii Timor-Leste ida ne’ebé unidu, prósperu no justu liu, iha ne’ebé sidadaun ida-idak hetan oportunidade moris ne’ebé di’ak-liu.
    Natál hanesan tempu reflesaun no renovasaun nian, no Governu reafirma ninia kompromisu atu kontinua serbisu ho dedikasaun, responsabilidade no transparénsia hodi hatán ba nesesidades populasaun nian. Hamutuk, ho solidariedade no determinasaun, ita bele hasoru dezafius no konkretiza mehi hodi sai nasaun ida ne’ebé forte no dezenvolvidu liu.
    Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus no Portavós Governu Konstitusionál IX, Agio Pereira, hateten katak “ida-ne’e maka tempu atu selebra konkistas, reflete kona-ba dezafius no, liuliu, hafoun hikas kompromisu atu serbisu ba moris-di’ak timoroan tomak nian. Governu sei kontinua halo esforsu hotu-hotu atu harii futuru ida ne’ebé justu, inkluzivu no prósperu liu ba jerasaun ohin-loron no futuru”.
    Governu Konstitusionál IX hato’o ba ema hotu-hotu ne’ebé hela iha Timor-Leste no ba timoroan hotu-hotu ne’ebé hela iha rai-li’ur, Ksolok Natál no Prósperu Tinan Foun, nakonu ho dame, saúde no esperansa. Atu tinan 2025 sai hanesan tinan ba konkista foun sira, kreximentu no progresu ba Timor-Leste no ba família timoroan sira hotu. REMATA
    hare tan
  • 16 dezembru 2024Sorumutu Estraordináriu Konsellu Ministrus nian iha loron 16 fulan-dezembru tinan 2024
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
      Portavós Governu Timor-Leste
    IX Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    Sorumutu Estraordináriu Konsellu Ministrus nian iha loron 16 fulan-dezembru tinan 2024
    Konsellu Ministrus hala’o sorumutu iha Palásiu Governu, Dili, no aprova proposta inisiál sira Timor-Leste nian, ne’ebé aprezenta hosi Vise-Ministra ba Asuntus ASEAN, Milena Maria da Costa Rangel, kona-ba adezaun ba Akordu-Kuadru ASEAN kona-ba Servisus (AFAS, ASEAN Framework Agreement on Services), Akordu kona-ba Komérsiu Servisus ASEAN (ATISA, ASEAN Trade in Services Agreement) no Akordu Komérsiu Bens ASEAN (ATIGA, ASEAN Trade in Goods Agreement), iha ámbitu prosesu negosiasaun adezaun Timor-Leste nian ba ASEAN.
    Modalidade sira ne’ebé propoin ona trasa prinsípiu orientadór ba negosiasaun sira, hodi konsidera kontestu Timor-Leste nian. Entre objetivu sira maka kumprimentu progresivu hosi kompromisu sira hodi liberaliza bens no servisus, tuir padraun ASEAN nian, maibé ho fleksibilidade ne'ebé adekuadu, hodi bele garante katak obrigasaun sira ne'ebé asume proporsionál ho nivel atuál dezenvolvimentu Timor-Leste nian no ninia kapasidade institusionál sira. Enkuadramentu ida-ne’e ho objetivu atu garante ekilíbriu entre integrasaun rejionál no salvaguarda interese estratéjiku no ekonómiku nasionál sira, hodi promove kreximentu sustentável no kompetitividade iha setór produtivu no servisus país nian.
    *****
    Konsellu Ministrus aprova projetu Dekretu-Lei ba Alterasaun Dahuluk husi Dekretu-Lei n. 1/2015, loron 14 fulan-janeiru, kona-ba Fundu Espesiál ba Dezenvolvimentu. Diploma ne’e aprezenta hosi Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, Prezidente Autoridade Rejiaun Administrativa Espesiál Oekusi Ambenu (RAEOA), Rogério Tiago de Fátima Lobato, no Koordenadór Komisaun Ezekutiva ba estabelesimentu Zona Dezenvolvimentu Ekonómika Espesiál iha Oekusi Ambenu (ZEEDOA), João Mendes Gonçalves.
    Objetivu hosi diploma ida-ne’e mak atu adapta Fundu Espesiál Dezenvolvimentu RAEOA nian tuir dispozisaun foun Lei n. 18/2023, iha loron 30 fulan-novembru, ne’ebé halakon Zona Espesiál Ekonomia Sosiál Merkadu Oekusi Ambenu no Ataúru no prevee kriasaun Zona Ekonómika Espesiál foun ida. Define filafali atribuisaun no objetivu sira Fundu nian, ne’ebé tutela mós hosi Primeiru-Ministru.
    Diploma ne’e prevee implementasaun rejime tranzitória ida ba Fundu Espesiál Dezenvolvimentu nian, hodi fornese ba nia instrumentu jestaun no kapasidade operasionál ne’ebé permite hahú projetus prioritáriu ba dezenvolvimentu, prepara estrutura jestaun ida ne’ebé efisiente no finansia projetu estratéjiku tinan-barak ho karákter sosiál no ekonómiku. Medida sira-ne’e ho objetivu atu garante resposta ba estratéjia dezenvolvimentu ba Oekusi Ambenu hotu iha tempu médiu no tempu naruk, ho benefísiu reál liuliu ba populasaun Oekusi no Timor-Leste ein jerál.
    *****
    Tuir projetu ne’ebé aprezenta hosi Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Agio Pereira no Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál, Expedito Dias Ximenes, Konsellu Ministrus delibera hodi fó-naran Francisco Borja da Costa ba Edifísiu Sentrál foun Rádiu no Televizaun Timor-Leste (RTTL, EP), Empreza Públika, naran Nino Konis Santana ba Auditóriu RTTL, EP no naran David Alex ‘Daitula’ ba Estúdiu Multifunsoins RTTL, EP nian.
    Edifísiu atuál Rádiu no Televizaun Timor-Leste nian, iha tinan sira ikus ne’e hetan estragus oin-oin, liuliu kauza husi inundasaun. Tanba ne’e, presiza konstrusaun ba edifísiu foun ida ne’ebé bele hadi’a kualidade servisu ne’ebé presta husi empreza públika ida-ne’e ho signifikativu.
    Serimónia lansamentu fatuk dahuluk ba edifísiu foun ne’e marka ba loron 19 fulan-dezembru tinan 2024.
    *****
    Konsellu Ministrus aprova projetu Dekretu-Lei ida, ne’ebé aprezenta husi Ministra Saúde, Elia A. A. dos Reis Amaral, kona-ba Rejime importasaun, armazenamentu, distribuisaun, fa’an no esportasaun produtus farmaséutikus no ekipamentus médikus.
    Diploma ida-ne’e ho objetivu atu substitui Dekretu-Lei n. 12/2004, loron 26 fulan-maiu, hodi adapta enkuadramentu legál ba mudansas sosiais, ekonómikas no regulatórias, tantu iha nivel internu no mós internasionál. Regulamentasaun foun ne’e promove separasaun husi atividade importasaun, armazenamentu no distribuisaun, fa’an rahun iha farmásia sira, hodi garante espesializasaun ne’ebé boot-liu no reforsu ba protesaun saúde públika. Atividade fa'an produtu farmaséutiku no ekipamentu médiku sira mós haketak hosi atividade prestasaun kuidadu saúde médiku, enfermajen, diagnóstiku ka terapéutiku iha farmásia sira, ida ikus ne'e bandu iha farmásia sira. Halo mós proibisaun ba propriedade liu husi farmásia ida iha kada munisípiu no konsertasaun folin, hodi prevene situasoins oligopóliu no monopóliu ne’ebé bele prejudika asesu populasaun nian ba produtus farmaséutikus.
    Entre inovasaun prinsipál sira, mak ezijénsia kondisoins espesífikas ba armazenamentu no fa’an produtus farmaséutikus, hanesan kontrolu rigorozu ba temperatura, mahon-been no naroman. Diploma ne'e mós prevee ezisténsia hosi espasu sira ne'ebé diferente, tantu iha atividade sira armazenamentu nian ka iha fa’an rahun sira, hodi rai no konserva narkótiku no substánsia psikotrópika sira, ka atu hasai hosi merkadu produtus farmaséutiku ne'ebé haruka, bainhira liu ona prazu, falsifikadu, adulteradu no aat ona.
    Diploma ne’e estabelese mós ezisténsia obrigatoriedade husi diretór tékniku, farmaséutiku ida ne’ebé permanente no eskluzivu, nomos aprezentasaun relatóriu fulan-fulan ba Ministériu Saúde, ne’ebé tenke inklui atividade importasaun, armazenamentu no fa’an nian.
    Rejime foun ne’e introdús medidas reforsadas kona-ba fiskalizasaun no penalizasoins, ho objetivu atu asegura kualidade no seguransa ba produtus farmaséutikus ne’ebé disponivel iha merkadu. Prevee mós períodu tranzisaun durante loron 180, hodi permite katak entidades ne’ebé daudaun hala’o hela sira-nia atividade atu adapta ho regras foun. Diploma ne’e tama iha vigór iha loron tuirmai hafoin publikasaun, hodi revoga Dekretu-Lei n. 12/2004, loron 26 fulan-maiu.
    *****
    Konsellu Ministrus aprova projetu Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta hosi Ministru Transportes no Komunikasoins, Miguel Marques Gonçalves Manetelu, ba estabelesimentu taxa administrativa ne’ebé tenke selu ba aktus no servisus relasiona ho kontrolu ba limite pezu hosi veíkulu transporte merkadoria nian.
    Diploma ne'e regula aktu no servisu administrativu sira ne'ebé relasiona ho kontrolu ba pezu hosi veíkulu sira transporte merkadoria nian ne'ebé sujeita ba pagamentu taxa nian sira, hodi define ninia valór sira atu nune'e bele kumpre Rejime Pezu Autorizadu ba Veíkulu sira Transporte Merkadoria nian. Valór Taxa ba pezu baibain varia tuir númeru roda iha veíkulu: Dolar amerikanu 30 ba veíkulu ho roda 4, Dolar amerikanu 35 ba veíkulu ho roda 6, dolar amerikanu 40 ba veíkulu ho roda 8 no dolar amerikanu 45 ba veíkulu ho roda 10 ka liu. Verifikasaun ba ninia todan, ne’ebé hala’o hafoin hasai todan ne’ebé liu, iha kustu fiksu ho dolar amerikanu 5 kada kilograma ne’ebé liu.
    Diploma ne'e mós estabelese limite másimu pezu ne’ebé hetan autorizasaun ba kategoria veíkulu ida-idak: 5.000 kg ba veíkulu ho eixu 2 no roda 4, 8.500 kg ba veíkulu ho eixu 2 no roda 6, 15.500 kg ba veíkulu ho eixu 3 no roda 6, no 18.000 kg ba veíkulu ho eixu 3 no roda 10. Veíkulu sira ne’ebé servisu ba Estadu, forsa defeza no seguransa, misaun diplomátika no entidade públika sira seluk hetan izensaun hosi regulamentu ida-ne’e. Sei bandu sirkulasaun veíkulu sira nian to'o regulariza taxa pendente sira no pezu boot liu, ho sansaun sira ne'ebé prevee iha lejizlasaun ne'ebé bele aplika bainhira laiha kumprimentu.
    Dekretu-Lei ida-ne’e ho objetivu atu kontribui ba prezervasaun infraestrutura estrada no ponte, hadi’a seguransa iha tráfiku automovel no garante kumprimentu ba padraun legál husi operadór transportes merkadoria nian.
    *****
    Ikusliu, Konsellu Ministrus aprova projetu Dekretu-Lei ida kona-ba regulamentasaun direitu hodi halo check-up saúde ne’ebé prevee ona iha Estatutu Titulár Órgaun Soberanu sira nian. REMATA
    hare tan
  • 13 dezembru 2024Governu Hato’o Parabéns ba Komponente Terrestre F-FDTL ba nia aniversáriu da-22
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
      Portavós Governu Timor-Leste
    IX Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    loron 13 fulan-dezembru tinan 2024
    Governu Hato’o Parabéns ba Komponente Terrestre F-FDTL ba nia aniversáriu da-22
    Iha loron 13 fulan-dezembru 2024, sei komemora Komponente Terrestre FALINTIL – Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL) nia aniversáriu ba da-22, ne’ebé nia serimónia komemorativa sei hala’o iha Lanud, iha Munisípiu Baucau.
    Iha biban ida-ne’e, Governu louva kompromisu, dixiplina no profisionalizmu hosi mane no feto sira ne’ebé integra iha F-FDTL, no rekoñese sira-nia kontribuisaun ba estabilidade no dezenvolvimentu Timor-Leste nian.
    Governu Konstitusionál IX mós reafirma nia kompromisu atu hametin F-FDTL, kontinua hodi moderniza no konsolida instituisaun nasionál Defeza no Seguransa.
    Programa komemorasaun sei inklui onra militár, diskursu ofisiál, omenajen ba eroi nasionál sira no promosaun ba militár sira. Entre momentu importante sira, sei iha diskursu husi Ministru Defeza, Kontra-Almirante Donaciano Costa Gomes no husi Xefe Estadu-Maiór-Jenerál F-FDTL, Tenente-Jenerál Domingos Raúl “Falur Rate Laek”.
    Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus no Portavós Governu nian, Agio Pereira, subliña katak “F-FDTL hanesan símbolu korajen no dedikasaun, pilár soberania nasionál no ezemplu profisionalizmu nian” no reafirma katak “Governu sei kontinua investe hodi hasa’e sira-nia kapasidade atu nune’e sira bele hatán ba dezafiu ohin-loron no futuru nian, hodi fó onra ba ita-nia eroi nasionál sira-nia legadu.” REMATA
     
    hare tan
  • 11 dezembru 2024Sorumutu Konsellu Ministrus nian iha loron 11 fulan-dezembru tinan 2024
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
      Portavós Governu Timor-Leste
    IX Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    Sorumutu Konsellu Ministrus nian iha loron 11 fulan-dezembru tinan 2024
    Konsellu Ministrus hala’o sorumutu iha Palásiu Governu, Dili, no aprova projetu Rezolusaun Governu, ne’ebé aprezenta husi Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál, Expedito Dias Ximenes, ne’ebé tuir ninia pedidu, ezonera Prezidente atuál Konsellu Diretivu TATOLI - Ajénsia Notisioza Timor-Leste I.P., no nomeia Noémio Mateus Soares Falcão, hanesan Prezidente foun ba Konsellu Diretivu TATOLI - Ajénsia Notisioza Timor-Leste I.P., ba períodu tinan haat, hahú husi loron 1 fulan-janeiru tinan 2025.
    ****
    Aprova mós Projetu Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta husi Ministra Finansas, Santina José Rodrigues F. Viegas Cardoso, hodi aprova pagamentu estraordináriu saláriu adisionál fulan ida nian ba Administrasaun Públika no pensaun adisionál ba eis titulár no eis - membru órgaun soberania sira.
    Diploma ne’e prevee atribuisaun pagamentu estraordináriu ba funsionáriu, ajente no kontratadu sira Administrasaun Públika nian, ba titulares kargu públiku sira, ba membrus FALINTIL – Forsa Defeza Timor-Leste, Polísia Nasionál Timor-Leste no Sistema Nasionál Intelijénsia, no mós pensaun adisionál ba eis-titular no eis-membru órgaun soberania sira.
    Pagamentu estraordináriu ida-ne'e, korresponde ba saláriu da-13, sei halo iha fulan-dezembru tinan 2024, ho valór montante hosi saláriu ka pensaun mensál benefisiáriu nian iha períodu ne'e, ho limite másimu ne'ebé ekivalente ba Prezidente Repúblika nia saláriu. Kontratadu estranjeiru sira esklui hosi pagamentu ida-ne'e. Finansiamentu ba medida ida-ne'e sei asegura hosi dotasaun orsamentál hosi entidade empregadór ida-idak nian no, karik nesesáriu, sei aumenta hosi Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2025 nian.
     ****
    Koordenadór Komisaun  Ezekutiva ba estabelesimentu Zona Ekonómika Espesiál ba Dezenvolvimentu iha Oekusi Ambenu (ZEEDOA), João Mendes Gonçalves, aprezenta ba Konsellu Ministrus Relatóriu kona-ba situasaun dezenvolvimentu Rejiaun Administrativa Espesiál Oekusi Ambenu (RAEOA ). Dokumentu ne’e aprezenta rezultadus hosi estudu ida ne'ebé halo hosi Komisaun Ezekutiva, ne'ebé kobre la'ós de'it investimentu no rezultadus hosi Zona Espesiál Ekonomia Sosiál Merkadu Timor-Leste (ZEESMTL) nian, maibé mós dezenvolvimentu hosi setór sira seluk.
    Dokumentu ida-ne’e hanesan instrumentu importante ida ba Komisaun Ezekutiva, hodi fasilita elaborasaun ba planu investimentu estratéjiku ida, ne’ebé inklui definisaun orsamentu ba zona ekonómika espesiál ba dezenvolvimentu iha Oekusi Ambenu, ne’ebé sei submete ba Konsellu Ministrus.
    Relatóriu ne’e relevante mós ba Autoridade RAEOA atuál no parseiru dezenvolvimentu sira, tanba sai hanesan referénsia importante ida ba planeamentu no ezekusaun sira-nia atividades iha futuru.
     ****
    Konsellu Ministrus aprova mós projetu Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta husi Ministra Finansas, Santina José Rodrigues F. Viegas Cardoso, kona-ba Ezekusaun Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2025.
    Diploma ida-ne’e estabelese regras kona-ba ezekusaun Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2025, ne’ebé aprova husi Lei n. 8/2024, loron 26 fulan-novembru. Normas ne’ebé hatuur iha Dekretu-Lei ne’e bele aplika ba servisu no entidade hotu-hotu iha Subsetór Administrativa Sentrál, Subsetór Seguransa Sosiál no Subsetór Rejiaun Administrativa Espesiál Oekusi Ambenu nian.
    ****
    Tuir projetu sira ne’ebé aprezenta husi Ministra Finansas, Konsellu Ministrus delibera hodi autoriza Kanselamentu ba Akordus Finansiamentu ho International Development Association hosi Grupu Banku Mundiál ne’ebé iha relasaun ho:

    Projetu “Timor-Leste Basic Education Strengthening and Transformation”, loron 29 fulan-dezembru tinan 2020, ho montante millaun 10,9 Direitos de Saque Especiais (SDR, sigla iha lian inglés), ekivalente ho dolar amerikanu millaun 14,4 (Empréstimu n. 6551-TP).
    Projetu “Timor-Leste Water Supply and Sanitation”, loron 29 fulan-dezembru tinan 2020, ho montante millaun 18,2 SDR, ekivalente ho dolar amerikanu millaun 24,1 (Empréstimu n. 6559-TP).


    Projetu “Dili Water Supply”, loron 27 fulan-jullu tinan 2022, ho montante millaun 87,6 SDR (ekivalente ho dolar amerikanu millaun 116 (Empréstimu n. 7100-TP).

    Hafoin halo análize kle’an ida ba projetu sira ne’ebé finansia husi empréstimus, konklui katak projetu balu seidauk hahú ka iha taxa ezekusaun ne’ebé ki’ik tebes, Governu deside atu kansela ka reformula projetus balun, no esplora fontes finansiamentu sira seluk ba projetu sira seluk, nune’e Akordus Finansiamentu ne’ebé asina ona la presiza tan.
    ****
    Konsellu Ministrus aprova projetu Dekretu Governu nian, ne’ebé aprezenta husi Ministru Administrasaun Estatál, Tomás do Rosário Cabral, ne’ebé fiksa data sira realizasaun Asembleias Aldeia no Konsellus Suku, iha ámbitu prosedimentus eleisaun lideres komunitárius nian.
    Diploma ida-ne’e kumpre saida maka temi iha artigu 92.º husi Lei n. 9/2016, loron 8 fulan-jullu, hahú prosesu eleisaun ba lider komunitária sira iha Suku Ueru Mata (Laga, Baukau), Builai (Baukau, Baukau), Kaibada Makasa'e (Baukau, Baukau), Assui-Lau (Letefoho, Ermera), KoliateLewen (Hatolia A, Ermera), Poetete Vila (Ermera, Ermera), PoeteteLodudu (Ermera, Ermera), Macadique de Cima (Uato -Lari, Vikeke) no Macadique de Baixo (Uato-Lari, Vikeke). Liuhusi Dekretu Governu ida-ne’e aprova mós kalendáriu eleisaun ba Xefe Suku Baduro (Lautein, Lautein), Laku-Mesak (Laklo, Manatutu), Iliheu (Manatutu Vila, Manatutu) no Poetete (Ermera, Ermera) .
    Konsellu Suku sira hala’o sorumutu iha loron 10 fulan-janeiru tinan 2025, hodi hili membru sira ba meza eleitorál no simu kandidatura ba Xefe Suku.
    Asembleia Aldeia sira sei hala’o iha loron 25 fulan-janeiru 2025, hodi hili membru meza eleitorál, aprezenta no vota kandidatura sira ba Delegadu Konsellu Suku, Xefe Aldeia no Xefe Suku sira, aleinde hala’o kontajen no verifikasaun inisiál ba rezultadu sira, no mós análize ba rekursus ne'ebé iha relasaun ho desizaun eleisaun nian.
    Karik laiha kandidatu Xefe Suku ne’ebé maka hetan votu válidu liu metade ne’ebé fó-sai, Asembleia Aldeia sira sei hasoru malu, hodi hala’o votasaun daruak iha loron 10 fulan-fevereiru tinan 2025.
    Konsellu Suku sira sei hasoru malu iha loron 26 fulan-janeiru 2025 hodi akompaña apuramentu finál ba rezultadu eleisaun Xefe Suku sira, deside kona-ba rekursus ruma no fó-sai rezultadu finál. Karik akontese votasaun daruak, sei hala'o reuniaun foun iha loron 11 fulan-fevereiru tinan 2025 ba objetivus ne’ebé hanesan kona-ba volta daruak nian.
    Konsellu Suku sira sei hasoru malu iha loron 5 fulan-fevereiru 2025 atu hili Lian-na'in no Reprezentante Juventude sira ba Konsellu Suku. Bainhira akontese votasaun daruak ba Xefe Suku sira, eleisaun ba figura sira-ne'e sei hala'o iha loron 21 fulan-fevereiru tinan 2025.
    ****
    Konsellu Ministrus delibera hodi autoriza Ministra Finansas no Ministru Obras Públikas hodi halo negosiasaun filafali ho Banku Aziátiku Desenvolvimentu (ADB) ba ámbitu empréstimu hodi finansia konstrusaun sistema abastesimentu bee-moos no saneamentu iha Lospalos, ho kustu ne’ebé prevee dolar amerikanu millaun 22,48, no Same, ho kustu ne’ebé prevee dolar amerikanu millaun 20,59.
    ****
    Konsellu Ministrus analiza aprezentasaun ida kona-ba “Projetu jestaun rezíduus sólidus iha Dili”.
    Durante aprezentasaun, halo enkuadramentu ida kona-ba projetu nia situasaun no analiza kontratu oioin ne'ebé relasiona ho nia implementasaun. Membrus Konsellu Ministrus mós diskute kona-ba solusaun legál sira ne’ebé posivel hodi ultrapasa limitasaun sira ne’ebé hasoru iha ezekusaun kontratu sira ba projetu ida-ne’e.
    ****
    Konsellu Ministrus aprova projetu Rezolusaun Governu nian, ne’ebé aprezenta hosi Ministru Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, Bendito dos Santos Freitas, ne’ebé formaliza Programa Estratéjiku ba Kooperasaun Timor-Leste – Portugál ba períodu 2024-2028, ne’ebé asina iha Lizboa iha loron 14 fulan-outubru tinan 2024.
    Programa ne’e ho objetivu atu hametin parseria entre nasaun rua ne’e, bazeia ba sira-nia afinidade istórika, kulturál no linguístika, no aliña ho kompromisu globál sira, hanesan Ajenda Nasoins Unidas 2030, Estratéjia Kooperasaun Portugeza 2030, Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu 2011 -2030 no planu estratéjiku nasionál no sektorál sira seluk ho objetivu atu kontribui ba dezenvolvimentu sustentável Timor-Leste nian.
    ****
    Konsellu Ministrus aprova mós projetu Rezolusaun Governu nian rua, ne’ebé aprezenta mós hosi Ministru Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, relasiona ho aprovasaun Akordu Kooperasaun entre Repúblika Demokrátika Timor-Leste no Repúblika Portugál iha Área Infraestruturas no Protokolu Kooperasaun entre Ministériu Turizmu no Ambiente Repúblika Demokrátika Timor-Leste no Ministériu Ekonomia Repúblika Portugeza ba Dezenvolvimentu no Implementasaun Programa REVIVE. Dokumentu rua ne'e asina iha Lizboa, iha loron 14 fulan-outubru tinan 2024.
    Akordu Kooperasaun iha área Infraestruturas sei permite Timor-Leste hetan benefísiu hosi parserias ho instituisaun públika portugés sira, ne’ebé kontribui ba implementasaun no dezenvolvimentu infraestrutura esensiál sira ba servisu públiku báziku ne'ebé presta ba populasaun.
    Protokolu Kooperasaun ba Dezenvolvimentu no Implementasaun Programa REVIVE ho objetivu atu promove no halais prosesu rekuperasaun, prezervasaun no rentabilidade patrimóniu públiku ho valór patrimoniál, kulturál, istóriku no arkitetóniku aas, nune’e ninia transformasaun sai hanesan ativu ekonómiku ba benefísiu nasaun nian, hodi halo ida-ne'e sai apropriadu ba atividade ekonómika sira ne'ebé iha relasaun ho setór turizmu.
    ****
    Konsellu Ministrus aprova ona projetu Rezolusaun Governu nian, ne'ebé aprezenta mós hosi Ministru Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, kona-ba Protokolu Kooperasaun entre Governu Repúblika Demokrátika Timor-Leste no Ismaili Imamat, ne'ebé asina iha Lizboa iha loron 17 fulan-outubru tinan 2024.
    Protokolu ida-ne'e ho objetivu atu estabelese lasu kooperasaun no promove troka informasaun no konsultas entre parte sira, ho hanoin atu promove valór komún sira iha forum internasionál no rejionál, hanesan dignidade umana, dezenvolvimentu sosiál no ekonómiku, diálogu interrelijiozu no rezolusaun konflitu ho dalan pasífika, ne’ebé kontribui ba promosaun justisa no dame.
    Ismaili Imamat no ninia instituisaun dependente sira, hanesan Rede Aga Khan ba Dezenvolvimentu, iha misaun atu promove kualidade moris ne'ebé di'ak liu, la  distinge fiar, orijen ka jéneru, promove inisiativa iha área sira hanesan edukasaun, saúde, kultura, dezenvolvimentu rurál, habitat umanu, resposta ba krize, mikrofinansiamentu, dezenvolvimentu ekonómiku no hametin instituisaun sosiedade sivíl nian.
     ****
    Ikusliu, Konsellu Ministrus delibera hodi autoriza selebrasaun ba Akordus Kontribuisaun Finanseira entre Repúblika Demokrátika Timor-Leste no Banku Aziátiku Dezenvolvimentu ba Projetu “Rural Resilience and Livehood Improvement Sector Project ”, ho valór totál millaun 16.588, ho nomeia Ministra Finansas hodi, lori Governu Timor-Leste nia naran, asina akordus ne’ebé temi ona. REMATA
    hare tan
5 6 7 8 9 10 11