Importánsia ba Família iha Timor-Leste

Ter. 16 agostu 2011, 17:56h
MSS2_Entrevista_PORTAL

Kultura tradisionál timor nian-defende tiha ona durante resisténsia, no ne’ebé, serve ona, mós, ba atu ajuda defende argumentu ba independénsia, ba diferensa kultural relasiona ho povu okupante - hatur iha komplexidade estrutura familia nian ne’ebé hala’o iha Timor-Leste.

Trata kona-ba estrutura ida particular liu, dala barak entende ladún di’ak husi malae (estrajeiru sira).La’os por akazu ne’ebé maske dezkoñesidu, iha Timor-Leste-no nune’e ona, katak asimiladu tiha ona husi male sira-ne’ebe bolu mana ka maun (karik idade ka situasaun sosiál ne’e semellante ba feto no mane, respetivamente), tia ka tiu ( karik bolu ba ema ruma mak katuak liu, jerasaun ida ka rua ona), avó ka avô (karik idade ne’ebé avansada liu ona)

Iha  prátika, oan, oan sarani, primu  ka  ema  ne’ebe  hanesan  iha  ligasaun  estrutura  tradisionál,  ne’e  konsidera  familia  direktu,  situasaun  ne’ebé  traduz  kna’ar  sentrál  iha  estrutura  husi  lasu  familiar  iha  sosiedade  timor  oan  nian.

“Lasu parente nian oferese perspetiva ida ba longu prazu, ne’ebé falta iha relasaun sira seluk. Atu permanese relasaun hirak familiar nian, nu’udar baibain sei garante husi lasu biolójiku, permite, iha medida ne’ebé luan,  harí konfiansa  no kompromisu husi ida ba ida. Kria mós protesaun-materiál sira no efetiva-entre indivíduo no nia família. Ne’e signifika, iha família ida ne’ebé boot liu hanesan ne’ebé eziste iha estrutura tradisionál Timor-Leste nian, ne’ebé eziste vínkulu ida forte iha sosiedade ne’ebé garante moris di’ak entre familia sira. Iha solidariedade ida familiar, liu-liu ne’ebé hare iha serimónia sira, hanesan ema kaben, hakoi mate, ka iha serimónia feto sá ho umane (parente liu husi afinidade, husi parte feen no husi parte laen nian), ne’e hanesan serimónia tradisionál ne’ebe  mak  sei  konserva hela  iha  ita  nia  sosiedade”, hatuir  Ministra  Solidariedade  Sosiál, Maria  Domingas  Fernandes  Alves.

Iha  Díli,  ho  modernizasaun ne’ebé lais ne’ebé  mak  verifika  iha  tinan  hirak  ne’e,  hetan  familia  timor oan  ne’ebé  adota  ona  moris  ida  la’ós  tradisionál  ona,  ne’ebé  aman, inan no  oan sira moris  mesak  de’it,  laiha  familia  sira  seluk.  Mudansa  ne’e  -  ne’ebé  labele  evita  ona  (inevitável) -  iha  nia  impaktu iha estrutura  sosiál.  Konsekuénsia  ida ne’ebé mosu kedas mak halakon  lasu  solidariedade  ne’ebé  mak hala’o no dezenvolve tiha ona iha  tempu  naruk ne’e.  Maria  Domingas  Fernandes  Alves,  konsidera   katak  tenke  iha konsiensializasaun  no  preparasaun  ida  ba  mundansa  ne’e,  iha  nível  sosiál ka liu-liu  husi  parte  ukun  na’in  sira.

   Ba leten