Sensibilizasaun kona-ba direitu ba Rai

Ses. 04 abril 2014, 17:05h
Lei_Terras_Aileu_PORTAL

Sekretário Estadu Rai no Propriedade, loron 2 Abríl 2014, hala’o sensibilizasaun kona-bá direitu ba rai, iha suku Tali-tu, sub-distritu Laulara, distritu Aileu.

Sekretário Estadu, Jaime Xavier Lopes, husu komunidade sira atu labele okupa rai no fatin abandonadu sira, ne’ebé maka Estadu portugés no Estadu indonézia husik hela, tanba ne’e partense ba Estadu nian.

“Prosesu hotu maka ita infrenta, problema kona-ba rai mak boot liu. Tanba rai hanesan problema ne’ebé sensitivu. Iha rai maka ita harii nasaun. Nune’e mak bainhira atu halo dezenvolvimentu ruma, tenki halo iha rai nia leten”, Sekretário Estadu Rai no Propriedade dehan.

Iha artigu 54, Konstituisaun Repúblika Demokratika Timor-Leste (RDTL):

Seksaun dahuluk

“Ema hotu-hotu iha direitu ba propriedade privada, no bele fó ba ema seluk, bainhira sei moris no mós bainhira mate, tuir lei nia lala’ok”.

Seksaun daruak

“Labele uza propriedade privada hodi estraga fali nia funsaun social”.

Seksaun datoluk

“Expropriasaun no rekizisaun (hasai ema ida husi nia propriedade privada) bele halo deit hodi halo ba uzu públiku, tenke selu indeminizasaun loloos, no tuir lei prosedimentu ne’ebé lei haruka”.

Seksaun dahaat

“Ema sidadaun nasionál de’it maka bele iha direitu ba propriedade privada ba rai”.

Sekretariu Estadu esplika, rai no sasan sira ne’ebé abandonado, tuir lei númeru 1/2003, Estadu Timór-Leste maka administra provizoriamente. Dekretu-lei númeru 19/2004, ko’alia kona-ba rezime juridiku arrendamentu bens imóveis Estadu nian no bens abandonadu.

Kódigu Sivil maka regula arrendamentu ho ema privadu. Kodigu Sivil hapara lei 12/2005 ne’ebé huluk aplika.

Sekretário Estadu mós husu ba komunidade sira, atu tau didi’ak baliza, nune’e bainhira ekipa atu ba sukat rai, komunidade sira iha ona estaka ba nia baliza rasik. Karik akontese problema ruma kona-ba rai, ko’alia ho lia-na’in sira iha suku atu rezolve.

Reprezentante Administradór sub-distritu Laulara, Martinho dos Reis Araújo, agradese ba vizita no expliksaun husi Sekretariu Estadu Rai no Propriedade.

   Ba leten