Enerjia Renovável: Timor-Leste aposta iha Painél Loro-matan (Solár) nian sira
Hanesan mós ho fonte enerjia renovável nian hirak seluk ne’ebé mak Governbu esplora hela iha Timor-Leste, mak projetu implementasaun nian kona-ba unidade fotovolt (ka painél solar nian sira) oras ne’e hakarak atende uma-kain hirak ne’ebé mak hela iha rai-fuik, ne’ebé sei hetan difikuldade ba instalasaun rede enerjia elétrika nasio
nál nian. Iha área hirak ne’ebé ema susar atu tama iha ne’ebá, utilizasaun tipu enerjia ida-ne’e hatudu ona ninia efikasidade.
Painél solár hirak dahuluk nian instala iha 2008. Oras ne’e daudaun, iha distritu hotu-hotu, la sura ho Díli, iha ona suku sira ho Painél solár, konta uma-kain hamutuk 2,143 iha territóriu tomak mak hetan painél solár ne’e.
Atu hetan fonte enerjia ida-ne’e, ninia prosesu ne’e besik atu hanesan de’it ho programa hirak seluk. Líder komunitáriu (Xefe Suku) husu atu hetan painél sira no nia mak ka’er responsabilidade atu harii komité jestaun nian. Maski Xefe Suku mak nu’udar responsável ida ass liu, maibé propriedade aparellu nian hirak ne’e pertense ba uma-kain hirak hetan benefisiu ne’e. Governu, iha faze dahuluk, garante formasaun ba ema responsável sira atu oinsá uza teknolojia ne’e, hafoin mak atu asegura asisténsia téknika ba painél solár sira.
Uza rekursu
ida-ne’e to’o iha tempu ne’ebé mak rede nasionál enerjia elétrika nian tama iha área hirak ne’e. “Bainhira akontese hanesan ne’e, mak sei iha reazustamentu ida kona-ba enerjia iha fatin hirak ne’e, no komunidade bele hili hakarak hela de’it ho painél solár, tanba natón ba konsumu, ka presiza tan enerjia hosi rede nasionál elétrika, hodi nia bele hato’o ninia pedidu”, esplika Sekretáriu Estadu Polítika Enerjétika, Avelino Coelho.
Painél solár hirak ne’e dura to’o tinan 25. Objetivu prinsipál Governu nian mak atu komunidade sira bele hetan enerjia natón ba sira nia móris. “Tinan balun tan bele mosu buat oin seluk ida: rede Nasionál bele hahú sosa fali enerjia ba iha sentrál ki’ik sira ne’e ne’ebé mak hetan enerjia hirak renovável, namkari lemo Paíz nia laran tomak”, Sekretáriu Estadu Avelino Coelho remata ninia lia-fuan.
