Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 13 fulan-marsu tinan 2024

Prezidénsia Konsellu Ministrus

  Portavós Governu Timor-Leste
IX Governu Konstitusionál

...........................................................................................................................

Komunikadu Imprensa

Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 13 fulan-marsu tinan 2024

Konsellu Ministrus hala'o sorumutuk iha Palásiu Governu, Dili, no hahú sorumutuk ho aprezentasaun ida husi Sekretáriu Ezekutivu Komunidade País Língua Portugeza (CPLP-sigla iha dalen portugés), Zacarias da Costa, kona-ba potensialidade CPLP ba Timor-Leste.

Sekretáriu Ezekutivu CPLP, durante ninia intervensaun, ko’alia kona-ba istória fundasaun CPLP no entrada Timor-Leste nian hanesan membru. Tuirmai ko’alia kona-ba misaun, Prinsípius fundamentais no estrutura orgánika ne’ebé kompoin CPLP. Nia destaka mós espasus integrasaun ekonómika rejionál nian ne’ebé abranje Estadu-Membrus organizasaun no mensiona instrumentu operasionál sira ne’ebé utiliza iha ámbitu CPLP.

Hafoin tinan 23 adezaun ba CPLP, Zacarias da Costa fó énfaze katak Timor-Leste utiliza ona ho limitada rekursu disponivel sira iha komunidade ne’e, no afirma katak CPLP bele hasa’e kapasidade intervensaun internasionál Timor-Leste nian, bele liuhusi diplomasia polítika, nune’e mós promove kooperasaun ekonómika no emprezariál, la’ós de’it entre Estadu-Membru sira, maibé mós iha mekanizmus integrasaun ekonomia rejionál nian. Ho hanoin ida-ne’e, Sekretáriu Ezekutivu CPLP hateten presiza reforsu signifikativu ida ne’ebé komplementár, iha planu polítiku no finanseiru, hodi permite Timor-Leste esplora ninia potensiál hanesan membru iha CPLP.

****

Konsellu Ministrus aprova projetu Proposta Rezolusaun Parlamentu Nasionál, ne’ebé aprezenta husi Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, kona-ba ratifikasaun, adezaun ba Konvensaun hodi hetan Solusaun Pasífika ba Konflitus Internasionais, ne’ebé konklui ona iha Haia, iha loron 18 fulan-outubru tinan 1907.

Konvensaun ne’e, ne’ebé ninia inísiu harii iha loron 29 fulan-jullu tinan 1899 no tuirmai revee iha tinan 1907, hanesan tratadu internasionál ida ho intensaun atu estabelese diretrís no mekanizmus ba rezolusaun disputa entre País sira ho forma pasífika, ho objetivu atu promove pás no seguransa internasionál, prevene konflitu armadu no buka solusaun konsensuál ba diverjénsia entre nasaun sira.

Aleinde reafirma kompromisu nasionál hodi rezolve diferensa no konflitu ho forma pasífika, ho adezaun ba Konvensaun ida-ne’e, Timor-Leste hola parte iha selebrasaun aniversáriu Tribunál Permanente Arbitrajen nian ba da-125, ne’ebé Konvensaun 1899 ne’e estabelese ona, ho intensaun atu kontribui ba pás jerál no solusaun amigavel ba konflitus internasionais. Tribunál Permanente Arbitrajen dezempeña papél importante ida iha Timor-Leste nia istória, ne’ebé funsiona hanesan rejistu ba konsiliasaun obrigatória entre Timor-Leste no Austrália, iha kontestu  Konvensaun Nasoins Unidas kona-ba Direitu Tasi, ne’ebé lori to’o ba asina Tratadu entre Repúblika Demokrátika Timor-Leste no Austrália iha tinan 2018,  no estabelese fronteira marítima iha Tasi Timor. Hanesan membru, Timor-Leste sei bele sai país uma-na’in iha Tribunál Permanente Arbitrajen.

****

Konsellu Ministrus aprova ona projetu Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta husi Ministru Justisa, Sérgio de Jesus Fernandes da Costa Hornai, kona-ba Karreira Espesiál no Estatutu Guarda Prizionál.

Hafoin dékada ida resin husikedas aprovasaun rejime jurídiku ba Karreira Espesiál no Estatutu Guarda Prizionál Timor-Leste, diploma ida-ne’e ho objetivu atu klarifika regras kona-ba kondisaun promosaun nian iha kuadru pesoál, no fó dalan hodi esklarese dúvida sira ne’ebé difikulta ona ninia aplikasaun integrál.

Iha sorin seluk, lejizlasaun ida-ne’e halo alterasaun ba komplementu remuneratóriu rejime salariál nian, hodi konsidera hanesan saláriu baze, ho objetivu atu hadi’a estatutu remuneratóriu ba guarda prizionál sira. No, atu simplifika, presiza estabelese tabela remunerasaun foun ida tuir kategoria karreira espesiál nian.

Alterasaun sira seluk mós introdúz ona ba rejime jurídiku Karreira Espesiál no Estatutu Guarda Prizionál nian, ho objetivu atu hadi’a serbisu guarda prizionál sira nian no klarifikasaun ba regra balu ne’ebé prevee ba ida ne’e.

****

Tuir projetu ne’ebé aprezenta husi Ministru Obras Públikas, Samuel Marçal, Konsellu Ministrus delibera hodi autoriza halo despeza ba transferénsia fundus Orsamentu Jerál Estadu husi Programa “802 Eletrisidade husi” Ministériu Obras Públikas ba Empreza Públika Eletrisidade Timor-Leste (EDTL, EP).

Nune’e, Konsellu Ministrus delibera hodi autoriza despeza ba selebrasaun kontratu subvensaun entre MOP no EDTL, EP ho valór dolar amerikanu millaun 148,5, ne’ebé serve atu halo dotasaun ba EDTL, EP rekursu sira ne’ebé presiza hodi halo fornesimentu enerjia elétrika iha territóriu nasionál, servisu públiku esensiál ba populasaun no ba ekonomia país nian.

****

Tuir projetu ne’ebé aprezenta husi Ministru Agrikultura, Pekuária, Peska no Florestas, Marcos da Cruz, Konsellu Ministrus delibera hodi autoriza halo despeza relasiona ho kontratu konstrusaun projetu irrigasaun Uatuwa-Modobuti, iha Munisípiu Baukau, ho valór dolar amerikanu millaun 26,57, no kontratu ba konstrusaun projetu irrigasaun Irabere, iha Suku Irabin de baixo, iha Munisípiu Vikeke, ho valór dolar amerikanu millaun 11,96.

****

Konsellu Ministrus aprova ona projetu Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta husi Ministru Petróleu no Rekursus Minerais, Fancisco da Costa Monteiro, kona-ba Klasifikasaun no Komersializasaun minerais estratéjikus.

Diploma ida-ne’e halo klasifikasaun minerál ne’ebé konsidera estratéjikus no estabelese regras ne’ebé bele aplika ba partisipasaun Estadu hodi hala’o ninia direitu mineirus no ba ninia komersializasaun.

Minerál sira ne’e klasifikadu hanesan estratéjiku bazeia ba kritériu ekonómiku, seguransa enerjétika no ekilíbriu ba balansa komersiál, perigozidade, raridade (falta rekursus), defeza no seguransa, no/ka apoiu ba kreximentu indústria transformadora doméstika, liuliu iha setór agrikultura, abitasaun no infraestruturas, aumenta regra espesiál sira ne’ebé bele aplika ba partisipasaun Estadu hodi hala’o ninia direitu minerál no komersializasaun ba minerál estratéjiku sira, tuir kódigu Mineiru nian.

****

Ministru Petróleu no Rekursus Minerais aprezenta mós projetu Rezolusaun Governu nian kona-ba interese partisipativu TIMOR GAP, EP iha Kontratu Partilla Produsaun PSC TL-OT-17-08 no PSC TL-OT-17-09, ne’ebé hetan ona aprovasaun.

Tanba interese públiku atu asegura no aselera produsaun rekursus petrolíferus ho dalan atu hetan fontes alternativas ba finansiamentu Fundu Petrolíferu, ho Rezolusaun ida-ne’e, Governu aprova proposta ne’ebé aprezenta husi Timor Gap hodi rezolve impase komersiál entre Timor Gap no Timor Resources, kona-ba áreas kontratu Partilla Produsaun ne’e no autoriza Timor Gap no ninia subsidiáriu sira atu asina dokumentasaun komersiál hotu-hotu ka ho natureza seluk, ne’ebé presiza ba implementasaun proposta refere.

****

Konsellu Ministrus aprova projetu Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta hosi Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Agio Pereira, kona-ba Rejime Espesiál Aprovizionamentu Ba Vizita Sua Santidade Papa.

Hanoin ba importánsia istórika no signifikadu ba populasaun timoroan hosi vizita eventuál Sua Santidade Papa Francisco nian mai Timor-Leste, diploma ida-ne’e ho objetivu atu asegura prosedimentu espesiál ne’ebé vigora ba kontratasaun públika, hodi halo lokasaun (aluga) ka akizisaun bens móveis, akizisaun servisus ka realizasaun kontrata obras públikas nian ne’ebé ho intensaun ba organizasaun, programasaun, konsesaun no  implementasaun atividade no projetu sira hodi garante seguransa no organizasaun ba vizita papál. Inisiativa ida ne’e responde ba nesesidade hodi halo formalizasaun no prazus ne’ebé la tuir karater urjente preparativos ne’ebé tenke implementa ba vizita papál.

****

Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Agio Pereira mós halo aprezentasaun ba Konsellu Ministrus kona-ba Rejimentu Konsellu Ministrus nian.

Rejimentu Konsellu Ministrus hanesan instrumentu jurídiku esensiál ida ba organizasaun no funsionamentu di’ak Governu nian hanesan órgaun kolejiál ida. Instrumentu ne’e hakarak atu regula organizasaun no funsionamentu ba sorumutuk ordinária no estraordinária sira Konsellu Ministrus nian, nune’e mós regula prosedimentu lejizlativu Governu Konstitusionál IX, hodi estabelese koordenasaun ida ne’ebé efikás entre membrus Governu ne’ebé diferente, ba proveitu atuasaun governativa rasik, ne’ebé hakarak lais no efisiente. REMATA

   Ba leten