VIII Governu Konstitusionál

 

02-Primeiro-Ministro_Taur_Matan_Ruak

Primeiru-Ministru

Taur Matan Ruak

Primeiru-Ministru iha kompeténsia rasik no kompeténsia ne'ebé Konsellu Ministrus delega ba nia, tuir Konstituisaun no Lei.

Kompete liuliu ba Primeiru-Ministru atu xefia Governu no prezide Konsellu Ministrus; dirije no orienta polítika jerál Governu nian no asaun governativa hotu-hotu; reprezenta Governu no Konsellu Ministrus iha ninia relasaun ho Prezidente Repúblika no Parlamentu Nasionál; koordena sistema integradu kona-ba seguransa nasionál; orienta polítika jerál Governu nian iha área defeza, seguransa no intelijénsia nasionál; orienta polítika jerál Governu nian iha nia relasaun ho nasaun seluk no reprezenta Governu iha komunidade internasionál; orienta polítika jerál Governu nian iha área jestaun finanseira, inklui setór bankáriu, sistema fiskál no investimentu Fundu Mina-Rai nian; ezerse podér sira tutela nian kona-ba Rejiaun Administrativa Espesiál Oekusi Ambenu no kona-ba Zona Espesiál Ekonomia Sosiál Merkadu Oekusi Ambenu no Ataúru; jere sistema tekonolojia informasaun Governu nian no asegura prestasaun husi servisu sira-ne'e, nune'e mós implementa sistema informátika nian iha territóriu nasionál, iha ligasaun ho Departamentu Governamentál sira ne'ebé iha kompeténsia kona-ba ida-ne'e; promove fortalesimentu institusionál Estadu nian; promove polítika inkluzaun no apoiu ba empriendedorizmu ba feto; no ezerse kompeténsia sira seluk ne'ebé prevee iha Konstituisaun no iha lei no hirak ne'ebé la atribui ba membru Governu sira seluk.

Nu'udar Xefe Governu nian, Primeiru-Ministru iha podér atu fó-sai diretiva ba kualkér membru Governu nian ida no atu foti desizaun sira kona-ba matéria hirak ne'ebé inklui iha área sira ne'ebé afeta ba kualkér Ministériu ka Sekretaria Estadu ida, nune'e mós podér atu kria komisaun ka grupu serbisu eventuál ka permanente sira ba asuntu sira ne'ebé sai hanesan kompeténsia Governu nian.

Primeiru-Ministru prezide Prezidénsia Konsellu Ministrus, departamentu Governu nian ne'ebé ninia misaun maka fó apoiu ba Konsellu Ministrus no membru Governu sira seluk ne'ebé integra mós iha ne'ebá, nune'e mós promove koordenasaun kona-ba departamentu governamentál oin-oin.

Depende diretamente ba Primeiru-Ministru maka servisu no organizmu sira tuirmai ne'e: Sekretaria Estadu ba Igualdade no Inkluzaun; Servisu Nasionál Intelijénsia; Komisaun Interministeriál Seguransa nian; Sentru Integradu ba Jestaun kona-ba Krize; Komisaun Funsaun Públika; AMRT – Arkivu no Muzeu Rezisténsia Timorense; Sentru Nasionál Chega, I.P.; Ajénsia Teknolojia Informasaun no Komunikasaun, I.P. - TIC TIMOR; Gabinete Apoiu ba Sosiedade Sivíl; Inspesaun Jerál Estadu nian; Institutu Nasionál Administrasaun Públika; Konsellu Interministeriál ba Reforma Fiskál.

Iha ninia auzénsia ka impedimentu sira, Primeiru-Ministru sei substitui husi Vise-Primeiru-Ministru ne’ebé nia sei dezigna ka, bainhira Vise-Primeiru-Ministru sira laiha posibilidade, sei substitui husi membru Governu tuirmai, haktuir orden presedénsia sira ne’ebé estabelese ona iha artigu 3.º, no hanesan ne’e tuirmai.

Vice-Primeiro-Ministro

Vise-Primeira-Ministra

Armanda Berta dos Santos

Vise-Primeiru-Ministru sira la iha kompeténsia rasik, exetu ba ida-idak nia gabinete, no sira ezerse, iha kazu ida-idak, kompeténsia sira-ne’ebé  delega ba sira husi Primeiru-Ministru ka husi Konsellu Ministrus.

Vise-Primeira-Ministra akumula funsaun sira nu’udar Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun.

Iha ninia auzénsia ka impedimentu sira Vise-Primeiru-Ministru sira sei substitui husi Ministru ne’ebé Primeiru-Ministru sei dezigna, liuhusi proposta husi Vise-Primeiru-Ministru ne’ebé atu substitui.

Vise-Primeiru-Ministru sira nia pozisaun, kona-ba presedénsia institusionál no protokolár, tuir kedas Primeiru-Ministru no antes Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus no Ministru no membru Governu sira seluk.

Vise-Primeiru-Ministru sira depende funsionalmente husi Primeiru-Ministru no sujeita ba supremasia polítika husi nia.

 

Vice-Primeiro-Ministro

Vise-Primeiru-Ministru

José Maria dos Reis

Vise-Primeiru-Ministru sira la iha kompeténsia rasik, exetu ba ida-idak nia gabinete, no sira ezerse, iha kazu ida-idak, kompeténsia sira-ne’ebé  delega ba sira husi Primeiru-Ministru ka husi Konsellu Ministrus.

Vise-Primeiru-Ministru akumula funsaun sira nu’udar Ministru Planu no Ordenamentu.

Iha ninia auzénsia ka impedimentu sira Vise-Primeiru-Ministru sira sei substitui husi Ministru ne’ebé Primeiru-Ministru sei dezigna, liuhusi proposta husi Vise-Primeiru-Ministru ne’ebé atu substitui.

Vise-Primeiru-Ministru sira nia pozisaun, kona-ba presedénsia institusionál no protokolár, tuir kedas Primeiru-Ministru no antes Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus no Ministru no membru Governu sira seluk.

Vise-Primeiru-Ministru sira depende funsionalmente husi Primeiru-Ministru no sujeita ba supremasia polítika husi nia.

 

Ministro da Presidência do Conselho de Ministros

Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus

Fidelis Manuel Leite Magalhães

Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus fó tulun ba Primeiru-Ministru iha Prezidénsia Konsellu Ministrus no iha koordenasaun Governu nian, no asume funsaun nu’udar portavós  Governu no Konsellu Ministrus nian.

Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus mak iha kompeténsia atu koordena preparasaun  no organizasaun husi servisu governamentál, nune’e mós akompañamentu no avaliasaun ba desizaun sira-ne’ebé hetan aprovasaun husi Konsellu Ministrus, no mós koordena apoiu no konsulta jurídika ba Konsellu Ministrus.

Aleinde-ne’e knaar sira-ne’ebé refere ona no funsaun sira seluk ne’ebé Konsellu Ministrus ka husi Primeiru-Ministru sei delega, kompete mós ba Ministru  Prezidénsia Konsellu Ministrus atu koordena prosesu lejizlativu no regulamentár Governu nian, analiza no prepara projetu diploma legál no regulamentár sira Governu nian, iha koordenasaun ho ministériu sira; asegura servisu sira kontensiozu husi Prezidénsia Konsellu Ministrus; prepara resposta sira, iha kolaborasaun ho Ministériu kompetente, ba prosesu fiskalizasaun konstitusionál no legal nian sira; nomeia advogadu ka reprezenta Estadu, iha arbitrajen, mediasaun, konsiliasaun no konflitu la jurizdisionál sira, tuir lei; reprezenta Konsellu Ministrus ka Primeiru-Ministru, bainhira sira deside, iha komisaun sira ne’ebé kria ona; halo estudu kle’an kona-ba reforma lei sira, uniformizasaun no armonizasaun lejizlativa no, nune’e mós, avaliasaun ba nesesidade intervensaun nian husi Governu ka husi Parlamentu Nasionál; propoin no promove modernizasaun husi prosedimentu lejizlativu; analiza no prepara projetu no proposta diploma legal no regulamentár sira Governu nian, iha koordenasaun ho ministériu proponente sira; propoin medida polítika nian sira ne’ebé bele promove reforma administrativa, liuliu liuhusi modernizasaun no inovasaun husi administrasaun públika, no liuhusi rekursu ba instrumentu governasaun eletrónika nian sira, nune’e mós atu garante koordenasaun no monitorizasaun ba implementasaun medida hirak ne’e.

Imprensa Nasionál Timor-Leste nian, I.P., sujeita hela ba responsabilidade no tutela husi Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus.

Iha ninia auzénsia ka impedimentu sira, Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus sei substitui husi Ministru ne’ebé dezigna ona husi Primeiru-Ministru, liuhusi proposta Ministru nian.

Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus nia pozisaun, kona-ba presedénsia institusionál no protokolár nian, tuir kedas Primeiru-Ministru no Vise-Primeiru-Ministru sira, no antes Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, no ministru no membru Governu sira seluk.

Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus depende funsionalmente husi Primeiru-Ministru no sujeita ba supremasia polítika husi nia.

 

Ministro Coordenador dos Assuntos Económicos

Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus

Joaquim Amaral

Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus fó tulun ba Primeiru-Ministru iha koordenasaun no supervizaun husi membru governu nian sira ne’ebé responsavel ba ezekusaun husi polítika sira ba área sira governasaun nian ho karakter ekonómiku, liuliu: Ministru Turizmu, Komérsiu no Indústria; Ministru Agrikultura no Peskas; Sekretáriu Estadu ba Empregu no Formasaun Profisionál; Sekretáriu Estadu Kooperativas; no Sekretáriu Estadu Ambiente.

Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus ninia kompeténsia mak atu koordena elaborasaun, ezekusaun no kontrolu polítika ne’ebé define ona husi Konsellu Ministrus iha área sira ekonomia, servisu, formasaun profisionál no ambiente; atu akompaña no avalia servisu sira no prestasaun servisu sira ne’ebé prevee ona iha númeru anteriór; propoin no dezenvolve polítika públika nian sira ho karakter ekonómiku ne’ebé bele kontribui hodi hadi’a prestasaun servisu ba sidadaun sira; atu propoin polítika sira no lejizlasaun no estabelese mekanizmu sira relasionadu ho promosaun ba investimentu públiku no privadu, nasionál no internasionál, iha koordenasaun ho entidade relevante sira; atu promove dezenvolvimentu ba setor privadu nasionál no formula polítika sira no mekanizmu sira apoiu nian no insentivu sira ba dezenvolvimentu setór; atu promove diálogu ho setór privadu nasionál, kona-ba dezenvolvimentu nasaun ne’e nian no kona-ba kombate dezempregu; atu promove kriasaun empregu no formasaun profisionál; atu promove no implementa polítika ambiente nian, hodi garante protesaun no konservasaun natureza nian no biodiversidade, fiskaliza atividade sira-ne’ebé bele estraga flora no fauna, no garante dezenvolvimentu nasionál tuir dalan ne’ebé sustentável ba ambiente; atu promove dezenvolvimentu iha setor kooperativu, liuliu iha área rural sira no iha setór agrikultura, iha koordenasaun ho Ministériu Agrikultura no Peskas; atu habelar informasaun kona-ba importánsia setór ekonómiku kooperativu no mikro no empreza ki’ik nian sira no promove formasaun iha konstituisaun, organizasaun, jestaun no kontabilidade husi kooperativa no empreza ki’ik sira;  atu organiza, administra no mantein Rejistu Nasionál Kooperativa sira atualizadu; atu implementa polítika ambientál nian no avalia rezultadu sira-ne’ebé alkansa ona; atu promove, akompaña no apoia estratéjia sira integrasaun ambiente nian iha polítika setoriál sira; atu halo avaliasaun ambientál estratéjika husi polítika, planu, programa no lejizlasaun no koordena prosesu sira avaliasaun impaktu ambientál nian ba projetu sira iha nivel nasionál; atu asegura, iha termu jerál no iha prosedimentu lisensiamentu ambientál nian, adosaun no fiskalizasaun husi medida prevensaun nian sira no kontrolu integradu poluisaun nian husi instalasaun sira-ne’ebé abranje ona husi sira.

Sei kompete mós ba Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus atu kria mekanizmu apoiu nian sira no finansiamentu ba projetu sira kriasaun empregu nian no ba formasaun profisionál; atu promove relasaun entre Governu, empregadór sira no traballadór sira, ho objetivu atu prevene konflitu laborál sira; atu promove servisu sira mediasaun, konsiliasaun no arbitrajen nian iha ámbitu relasaun laborál sira; atu insentiva kontratasaun timoroan sira iha rai-li’ur;  atu regulamenta rejime servisu estranjeiru nian sira iha Timor-Leste no koordena ninia fiskalizasaun hamutuk ho Ministériu Interior; atu promove fiskalizasaun ba kumprimentu dispozisaun legal sira iha matéria servisu nian; atu promove fiskalizasaun ba kondisaun sira saúde, seguransa no ijiene iha servisu; atu asegura koordenasaun ho entidade relevante sira-ne’ebé kontribui ba dezenvolvimentu ekonómiku; atu promove fiskalizasaun kona-ba funsionamentu estabelesimentu komersiál nian sira, liuliu iha setor restaurasaun (hahán) no bebida (hemu) sira kona-ba kumprimentu regra seguransa alimentár no ekonómika nian sira.

Servisu no organizmu sira tuirmai Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus maka sei tutela: Sentru Nasionál ba Formasaun Profisionál no Empregu, iha Tibar; Sentru Nasionál ba Formasaun Profisionál, iha Bekora; Institutu Nasionál ba Dezenvolvimentu Maun-de-Obra; Inspesaun-Jerál Traballu; SERVE – Servisu Rejistu no Verifikasaun Emprezariál; Institutu Apoiu ba Dezenvolvimentu Emprezariál; TradeInvest – Ajénsia ba Promosaun Investimentu no Esportasaun; AIFAESA – Ajénsia Inspesaun no Fiskalizasaun Atividade Ekonómika, Sanitária no Alimentár, I.P.; Sentru Lojístiku Nasionál.

Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus hala’o sorumutuk ordinária, fulan ida dala ida, ho membru Governu nian sira iha área governasaun ne’ebé nia responsavel, no ho dirijente másimu sira husi entidade sira-ne’ebé nia responsabiliza no tutela, no fó informasaun ba Primeiru-Ministru kona-ba sorumutuk hirak-ne’e.

Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus nia pozisaun, kona-ba presedénsia institusionál no protokolár nian, tuir kedas Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus nian, no antes ministru no membru Governu sira seluk.

 

Ministério dos Assuntos Parlamentares e Comunicação Social

Ministru Asuntus Parlamentares no Komunikasaun Sosiál

Francisco Martins da Costa Pereira Jerónimo

Ministériu Asuntus Parlamentares no Komunikasaun Sosiál maka departamentu governamentál ne’ebé responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun husi polítika ne’ebé define no aprova husi Konsellu Ministrus ba área komunikasaun sosiál no ba asuntus parlamentares, hodi enkarrega liuliu atu asegura koordenasaun regulár ho Parlamentu Nasionál; atu reprezenta Governu iha Konferénsia Reprezentante Bankada parlamentár sira no iha sesaun plenária sira Parlamentu Nasionál nian, iha Primeiru-Ministru ka Ministru kompetente ninia auzénsia ka impedimentu; atu propoin polítika no elabora lejizlasaun no regulamentasaun ne’ebé presiza iha área komunikasaun sosiál; atu ezerse responsabilidade no tutela husi órgaun komunikasaun sosiál Estadu nian sira; atu koordena diseminasaun informasaun nian kona-ba programa no asaun sira Governu nian.

Servisu no organizmu sira tuirmai Ministru Asuntus Parlamentares no Komunikasaun Sosiál maka sei tutela: RTTL – Rádiu no Televizaun Timor-Leste nian, EP no TATOLI, Ajénsia Notisioza Timor-Leste nian, IP.

 

12 MINISTRO DAS FINANCA DR. RUI GOMES

Ministru Finansas

Rui Augusto Gomes

Ministériu Finansas maka departamentu governamentál ne’ebé responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun polítika nian, ne’ebé define no aprova ona husi Konsellu Ministrus ba área sira planeamentu no monitorizasaun anuál orsamentu nian, no finansas públikas nian, no nia mak iha responsabilidade liuliu, atu propoin polítika monetária no kambiál nian sira, iha kolaborasaun ho Banku Sentrál Timor-Leste nian;   atu propoin polítika no elabora projetu regulamentasaun sira ne’ebé nesesáriu kona-ba makroekonomia, reseita tributária no la tributária sira, enkuadramentu orsamentál, aprovizionamentu, kontabilidade públika, finansas públikas, auditoria no kontrolu husi tezouraria Estadu nian, emisaun no jestaun dívida públika nian, nune’e mós atu promove reforma fiskál, aduaneira, finansas públikas no jestaun finanseira nian; atu administra fundu petrolíferu Timor-Leste nian no fundu públiku sira seluk nian, ne’ebé ninia administrasaun ne’e la kompete ba departamentu governamentál sira seluk; atu koordena projetu no programa sira entre Timor-Leste no parseiru dezenvolvimentu nian sira, iha artikulasaun ho Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun no ministériu kompetente sira seluk, konforme asuntu;  atu jere dívida públika externa, partisipasaun Estadu nian sira no parseria sira ba dezenvolvimentu, ho responsabilidade atu koordena no define área finanseira no fiskál nian sira; atu garante knaar nu’udar asionista Estadu nian, iha koordenasaun ho Ministériu kompetente sira kona-ba asuntu; atu negoseia, asina no jere implementasaun kontratu parseria públiku-privada nian sira, hodi haree didi’ak ba ninia avaliasaun finanseira, ho objetivu atu fahe loloos risku no sustentabilidade husi projetu ida-idak, entre Estadu no parseiru privadu; atu jere patrimóniu Estadu, sein prejuízu ba atribuisaun sira Ministériu Justisa nian kona-ba patrimóniu imobiliáriu; atu promove polítika kona-ba jestaun beins móveis Estadu nian, iha kolaborasaun ho entidade públika sira seluk ne’ebé kompetente; atu asegura fornesimentu beins ne’ebé aproviziona ona, ba ministériu sira hotu; atu elabora no publika estatístika ofisiál sira; atu promove regulamentasaun ne’ebé presiza no ezerse kontrolu finanseiru ba despeza Orsamentu Jerál Estadu nian ne’ebé atu atribui ba ministériu sira seluk, hodi ezekuta polítika autonomia finanseira servisu nian ida ne’ebé boot liután; atu halo supervizaun ba jestaun di’ak husi finansiamentu sira ne’ebé hala’o liuhusi Orsamentu Jerál Estadu, husi órgaun administrasaun indireta Estadu nian no husi órgaun governasaun lokál, liuhusi auditoria sira no akompañamentu; atu koordena asisténsia téknika nasionál no internasionál ne’ebé promove husi entidade ka organizmu internasionál sira iha área asesoria téknika ba órgaun sira Governu nian, no iha artikulasaun ho ministériu kompetente sira kona-ba asuntu; atu ezerse jurisdisaun aduaneira, tuir lei; atu dezenvolve sistema informasaun jestaun finanseira nian sira iha servisu no organizmu hotu Administrasaun Públika nian, liuhusi dezenvolvimentu prosesu governasaun eletrónika nian (e-government); atu promove implementasaun polítika orsamentasaun nian liuhusi programa sira, ho objetivu atu aumenta efisiénsia iha uzu osan públiku; atu estabelese mekanizmu kolaborasaun no koordenasaun ho órgaun sira seluk Governu nian, ne’ebé iha tutela kona-ba área sira ne’ebé iha ligasaun.

Servisu no organizmu sira tuirmai, Servisu no organizmu sira tuirmai Ministru Finansas maka sei tutela: Autoridade Tributária, Autoridade Aduaneira no Komisaun Nasionál ba Aprovizionamentu.

 

Ministro dos Negócios Estrangeiros e Cooperação

Ministra Negósius Estranjeirus no Kooperasaun

Adaljiza Albertina Xavier Reis Magno

Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun maka departamentu governamentál ne’ebé responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun polítika nian, ne’ebé define no aprova husi Konsellu Ministrus, ba área polítika esterna no kooperasaun internasionál, ba funsaun konsulár sira, promosaun no defeza ba interese sidadaun timoroan sira iha rai-li’ur. Ministériu Finansas mak iha responsabilidade liuliu, atu planifika, propoin no ezekuta polítika esterna Timor-Leste nian no atu garante ninia unidade no koerénsia; atu elabora projetu lejizlativu no regulamentasaun sira iha área ida-idak ne’ebé tutela; atu negosia no propoin selebrasaun tratadu no akordu internasionál sira, tuir prioridade polítika esterna Timor-Leste nian, sein prejuízu ba kompeténsia rasik órgaun sira seluk kona-ba delimitasaun fronteira nian; atu promove interesse sira Timor-Leste nian iha rai-li’ur no asegura protesaun ba sidadaun timoroan sira iha rai-li’ur; atu asegura reprezentasaun Timor-Leste nian iha Estadu no Organizasaun Internasionál sira seluk, no atu jere rede embaixada, misaun, reprezentasaun permanente no temporária no postu konsulár sira, tuir prioridade polítika esterna nian sira; atu planeia no ezekuta preparasaun ba adezaun Timor-Leste nian ba Organizasaun Nasoins Sudeste Aziátiku (ASEAN) no asegura reprezentasaun nasaun ne’e iha sorumutuk no atividade ida-idak; atu koordena partisipasaun Timor-Leste nian hamutuk ho Komunidade Nasaun sira Lian Portugés nian (CPLP) no atu asegura reprezentasaun nasaun ne’e iha sorumutuk no atividade ida-idak; atu sentraliza no koordena relasaun husi entidade públika saída de’it ho misaun diplomátika ka konsulár, ho organizasaun internasionál sira no ho reprezentasaun servisu kooperasaun internasionál ne’ebé iha reprezentasaun iha Timor-Leste; atu propoin no ezekuta polítika kona-ba kooperasaun internasionál, iha koordenasaun ho Ministériu Finansas no instituisaun governamentál kompetente sira seluk; atu koordena relasaun Timor-Leste ho parseiru sira dezenvolvimentu nian, hamutuk ho Ministériu Finansas no departamentu kompetente Governu nian sira seluk; atu ezerse funsaun sira ne’ebé ministériu ne’e hetan fiar iha asuntu diplomasia ekonómika; atu ezerse funsaun sira hanesan Ordenadór Nasionál; atu estabelese mekanizmu kooperasaun sira ho misaun estranjeira sira ne’ebé estabelese ona iha país; atu estabelese mekanizmu kolaborasaun no koordenasaun ho órgaun Governu nian sira seluk ne’ebé tutela ba área sira atividade nian ne’ebé iha koneksaun; atu organiza, dinamiza ka partisipa iha tipu atividade saida de’it ne’ebé nesesária ba estabelesimentu no funsionamentu husi plataforma ida ba kooperasaun no dezenvolvimentu ekonómiku integradu sub-rejionál entre Timor-Leste, Indonézia no Austrália.

Ficam na dependência da Ministra dos Negócios Estrangeiros e Cooperação AACTL – Agência de Cooperação de Timor-Leste e o Instituto de Estudos Diplomáticos. Servisu no organizmu sira tuirmai, Servisu no organizmu sira tuirmai, Ministra Negósius Estranjeirus no Kooperasaun maka sei tutela: AACTL-Ajénsia Kooperasaun Timor-Leste nian no Institutu Estudu Diplomátiku nian sira.

 

 Ministro da Justiça

Ministru Justisa

Tiago Amaral Sarmento

Ministériu Justisa maka departamentu governamentál ne’ebé responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun husi polítika, ne’ebé define no aprova ona husi Konsellu Ministrus, ba área justisa, Direitu no direitus umanus, rai no propriedades. Ministériu Justisa mak iha responsabilidade liuliu, atu propoin polítika no elabora projetu sira lejizlasaun no regulamentasaun nian ne’ebé presiza ba ninia área sira ne’ebé tutela; atu propoin medida sira kona-ba definisaun mekanizmu regulasaun justisa tradisionál no ninia interasaun ho sistema formál; atu propoin no ezekuta medida sira alargamentu mapa judisiáriu nian; atu propoin definisaun polítika kriminál nian no atu garante ninia implementasaun no administrasaun di’ak justisa nian; atu regula no jere Sentru Formasaun Jurídika no Judisiária no promove formasaun ba rekursus umanus iha área hotu husi atuasaun setór justisa nian; atu promove koordenasaun no diálogu entre atór judisiáriu sira, nune’e mós atu assegura sira nia partisipasaun iha diskusaun no preparasaun proposta lei no regulamentu sira iha setór judisiáriu; atu regula no jere sistema prizionál, ezekusaun pena sira no servisu reinsersaun sosiál; atu asegura mekanizmu asesu nian sira ne’ebé di’ak ba Direitu no ba tribunál sira, liuliu ba sidadaun sira ne’ebé desfavoresidu liu, iha área informasaun jurídika no konsulta jurídika, no ba apoiu judisiáriu, liuliu,  liuhusi Defensoria Públika no entidade no estrutura justisa sira-seluk; atu kria no garante mekanizmu sira ne’ebé di’ak hodi asegura direitu sidadania no atu promove divulgasaun lei no regulamentu sira ne’ebé vigora hela; atu organiza kartografia no kadastru ba rai no uma no rejistu ba bens imóveis; atu asegura, hanesan medida atu promove asesu sidadaun sira nian ba Direitu, servisu tradusaun jurídika ida ne’ebé responsavel ba utilizasaun lian ofisiál iha área Direitu no justisa nian; atu jere no fiskaliza sistema servisu rejistu no notariadu nian; atu administra no halo jestaun patrimóniu imobiliáriu Estadu nian; atu promove no orienta formasaun jurídika iha karreira judisiál sira no funsionáriu públiku sira-seluk; atu asegura relasaun sira iha planu internasionál iha área polítika Justisa nian, liuliu ho Governu no organizasaun internasionál sira seluk, sein prejuízo ba kompeténsia rasik husi Ministériu Negósiu Estranjeirus no Kooperasaun.

Ministériu Justisa mos iha kompeténsia atu estabelese mekanizmu kolaborasaun no koordenasaun ho órgaun Governu sira-seluk ne’ebé responsavel ba área relasionada sira. Hodi dezenvolve polítika ida ne’e, Ministru Justisa tenke propoin no halo promosaun atu harii komisaun interministeriál ida atu superviziona no monitoriza kadastru rai no atu implementa sistema rejistu ida ba bens imóveis.

Servisu no organizmu sira tuirmai, Ministru Justisa maka tutela: Sentru Formasaun Jurídika no Judisiária, Polísia Sientífika Investigasaun Kriminál no Defensoria Públika.

 

Ministro da Administração Estatal

Ministru Administrasaun Estatál

Miguel Pereira de Carvalho

Ministériu Administrasaun Estatál maka departamentu governamentál ne’ebé responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun husi polítika ne’ebé defini no aprova husi Konsellu Ministrus, ba área podér lokál, desentralizasaun administrativa, fó apoiu ba organizasaun komunitária sira, promosaun dezenvolvimentu lokál, organizasaun no ezekusaun husi prosesu eleitorál no referendáriu nian sira, promosaun ijiene no organizasaun urbana no klasifikasaun no konservasaun dokumentu ofisiál sira ho valór istóriku. Ministériu Justisa mak iha responsabilidade liuliu, atu promove no realiza prosesu desentralizasaun administrativa no instalasaun órgaun no servisu Podér Lokál nian sira; atu propoin no implementa lei Podér Lokál, lei eleitorál munisipál, lei kona-ba finansas, patrimóniu no aprovizionamentu munisipál, no normativu legál sira-seluk ne’ebé presiza ba desentralizasaun administrativu no ba instalasaun husi órgaun reprezentativu podér lokál nian sira; atu fó apoiu  ba formasaun no asisténsia permanente ho objetivu atu realiza prosesu deskonsentrasaun no desentralizasaun administrativa, liuhusi koordenasaun ho Ministériu no entidade relevante sira seluk; atu promove selebrasaun akordu kooperasaun sira ho autoridade lokál iha nasaun seluk, ho objetivu atu hakle’an prosesu desentralizasaun, iha artikulasaun ho Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun; atu koordena no fiskaliza atividade husi servisu perifériku Ministériu nian; atu estabelese no operasionaliza mekanizmu kolaborasaun no koordenasaun ho Órgaun Administrasaun Públika sira-seluk ne’ebé responsavel ba área relasionada; atu propoin polítika públika no inisiativa lejizlativa sira ne’ebé iha relasaun ho área Ministériu nian; atu propoin no aplika lei hodi promove ijiene no ordem públika urbana, sein prejuízu ba kompeténsia sira Administrasaun Lokál rasik; atu propoin no aplika norma jurídika sira ne’ebé relasiona ho toponímia, sein prejuízu ba kompeténsia sira órgaun Administrasaun Lokál; atu garante apoiu tékniku ba prosesu eleitorál no referendáriu; atu promove polítika dezenvolvimentu lokál no rurál, hodi hamenus dezigualdade ekonómika no sosiál sira, liuhusi kooperasaun ho organizmu governamentál sira-seluk, ba ninia ezekusaun; atu estabelese no operasionaliza mekanizmu kolaborasaun no apoiu tékniku ba lideransa komunitária sira; atu asegura koordenasaun no implementasaun ba Planeamentu husi Dezenvolvimentu Integradu Munisipál; atu asegura koordenasaun no implementasaun ba Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku sira; atu dezenvolve no implementa  polítika no mekanizmu sira hodi fó apoiu ba dezenvolvimentu komunitáriu no dezenvolvimentu suku sira; atu propoin no dezenvolve norma no instrusaun téknika sira kona-ba klasifikasaun, halo tratamentu no halo arkivu ba dokumentu istóriku no dokumentu Estadu nian sira; atu promove rekuperasaun, prezervasaun no rai didi’ak husi dokumentu istóriku no dokumentu Estadu nian sira.

Servisu no organizmu sira tuirmai, Ministru Administrasaun Estatál maka tutela: Sekretariadu Tékniku Administrasaun Eleitorál no Arkivu Nasionál.

 

Ministro da Saúde

Ministra Saúde

Odete Maria Freitas Belo

Ministériu Saúde maka departamentu governamentál ida-ne’ebé sai nu’udar responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun ba polítika, ne’ebé Konsellu Ministrus define no aprova, ba área saúde no atividade farmaséutika nian sira, no kompete ba Ministériu ne’e, liuliu, atu propoin polítika no elabora projetu regulamentasaun sira ne’ebé presiza ba área sira-ne’ebé nia fó tutela; Garante asesu ba kuidadu saúde ba sidadaun hotu-hotu; Koordena atividade ne’ebé relasiona ho kontrolu epidemiolójiku; fó apoiu tékniku ba kuidadu saúde sira iha munisípiu no rejiaun sira, tantu diretamente ka liuhusi Administrasaun Lokál; Halo kontrolu sanitáriu ba produtu sira ne’ebé iha influénsia ba ema nia saúde; Promove formasaun ba profisionál saúde nian sira; Kontribui ba susesu iha asisténsia umanitária, promosaun dame, seguransa no dezenvolvimentu sosioekonómiku, liuhusi mekanizmu koordenasaun no kolaborasaun nian ho órgaun Governu nian sira-seluk ne’ebé fó tutela ba área hirak ne’ebé iha ligasaun; Implementa polítika medikamentu nian, regula atividade farmaséutika no fiskaliza atividade ne’e liuhusi serbisu hamutuk ho ajénsia investigasaun no fiskalizasaun ba atividade ekonómika, Sanitária no Ai-han I.P.; Promove formasaun akadémika, kualifikasaun no espesializasaun profisionál ba profisionál saúde nian sira; Promove étika ba profisionál saúde nian sira; Dezenvolve no promove uzu komplementár medisina tradisionál sira.

Organizmu hirak ne’ebé depende ba Ministru Saúde maka Ospitál sira husi Servisu Nasionál Saúde nian, Servisu Autónomu Medikamentu no Ekipamentu Médiku, EP (SAMES), Institutu Nasionál Saúde, Laboratóriu Nasionál Saúde, Servisu Nasionál Ambulánsia no Emerjénsia Médika.

 

Minister of Education, Youth and Sport

Ministru Edukasaun, Juventude no Desportu

Armindo Maia

Ministériu Edukasaun, Juventude no Desportu maka departamentu governamentál ne’ebé sai nu’udar responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun ba polítika ne’ebé Konsellu Ministrus define no aprova, ba área sira hanesan ensinu no kualifikasaun ba nível ensinu nian hotu-hotu, la inklui ensinu superiór, konsolidasaun no promosaun lian ofisiál sira, juventude no desportu, no kompete ba ministériu ne’e, liuliu, atu propoin no asegura polítika hirak ne’ebé relasiona ho edukasaun pré-eskolár no eskolár, husi ensinu báziku to’o sekundáriu no integra modalidade espesiál sira husi edukasaun, ba promosaun ensinu rekorrente no aprendizajen iha moris tomak; Partisipa iha definisaun no ezekusaun polítika kualifikasaun no formasaun profisionál; Garante direitu ba edukasaun no asegura eskolaridade obrigatória, ho objetivu atu promove inkluzaun no oportunidade ne’ebé hanesan; Hametin kondisaun hanorin no aprendizajen nian, hodi kontribui ba dezenvolvimentu integrál alunu nian, atu hadi’a susesu eskola no atu promove kualifikasaun populasaun nian, atu nune’e sira bele serbisu iha merkadu traballu nian;  Define kurríkulu nasionál iha nivel ensinu nian oioin no rejime avaliasaun ba alunu sira no aprova programa hanorin nian no mós orientasaun ba konkretizasaun programa hirak ne’e nian; Asegura no promove ensinu ne’ebé iha kualidade kona-ba lian ofisiál sira, liuliu hametin rezultadu aprendizajen iha lian portugés no konsolidasaun no regularizasaun lian tetun; Promove kriasaun entidade ida-ne’ebé sai responsavel ba konsolidasaun, uniformizasaun no promosaun lian tetun; Promove no jere parke eskola sira nian husi eskola públika sira husi edukasaun pré-eskolár, ensinu báziku no sekundáriu no hametin sira-nia kapasidade hodi hatán ba nesesidade populasaun nian, nune’e mós apoia inisiativa sira iha ámbitu ensinu partikulár no kooperativu, ne’ebé inklui ensinu komunitáriu; Promove jestaun no administrasaun eskolár ne’ebé efikás no iha kualidade no garante avaliasaun no akreditasaun ba sistema edukasaun pré-eskolár no ba sistema ensinu báziku no sekundáriu; Promove formasaun no avaliasaun ba profisionál edukasaun nian sira no garante implementasaun lei kona-ba karreira hanorin nian; Kria medida polítika sira iha área juventude no desportu, nune’e mós ninia organizasaun, finansiamentu, ezekusaun no avaliasaun, hodi promove integrasaun ba inisiativa edukasaun nian sira. Promove atividade ne’ebé haree liu ba prátika desportu husi kompetisaun aas no edukasaun fízika einjerál, nune’e mós prátika desportu ne’ebé kompetitivu tebes hanesan fatór dezenvolvimentu desportivu no reprezentasaun país iha kompetisaun internasionál sira; Asegura implementasaun kuadru legál no regulamentár ba atividade sira ne’ebé relasiona ho desportu no kompetisaun aas; Estabelese mekanizmu kolaborasaun nian ho organizasaun sosiedade sivíl sira ne’ebé serbisu iha área desportu; Kria mekanizmu atu fó apoiu no finansiamentu ba projetu sira atu prátika edukasaun fízika no desportu; Estabelese mekanizmu kolaborasaun no koordenasaun nian ho órgaun Governu nian sira seluk ne’ebé sai nu’udar responsavel ba área hirak ne’ebé iha relasaun, iha ámbitu implementasaun polítika nasionál ba edukasaun, juventude no desportu; Promove polítika inkluzaun ativa iha área edukasaun, juventude no desportu liuliu liuhusi medida edukasaun inkluziva no partisipasaun husi ema ho defisiénsia sira; Asegura no promove igualdade jéneru iha ámbitu husi área hirak ne’ebé sai nu’udar ninia kompeténsia, liuhusi koordenasaun ho entidade públika relevante sira; Planeia no ezekuta sistema análize no monitorizasaun nian ida, atu nune’e bele avalia rezultadu no impaktu husi polítika edukasaun, juventude no desportu nian.

Organizmu hirak ne’ebé depende ba Ministru Edukasaun, Juventude no Desportu maka Komisaun Nasionál Desportu (CND), Komisaun Reguladora Arte Marsiál (CRAM), Institutu Nasionál Formasaun Dosente no Profisionál Edukasaun (INFORDEPE).

 

Ministro do Ensino Superior, Ciência e Cultura

Ministru Ensinu Superiór, Siénsia no Kultura

Longuinhos dos Santos

Ministériu Ensinu Superiór, Siénsia no Kultura mak órgaun sentrál Governu nian ne’ebé responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun polítika, ne’ebé define  no aprova ona husi Konsellu Ministrus, ba área sira ensinu no kualifikasaun nivel superiór nian, no mós ba área sira siénsia, teknolojia, arte no kultura sira, kompete mós ba nia, liuliu atu kria medida sira polítika nian iha área ensinu superiór, siénsia, arte no kultura no teknolojia nian sira, nune’e mós ba organizasaun ne’e rasik, finansiamentu, ezekusaun no avaliasaun; Promove igualdade oportunidade sira iha asesu ba ensinu superiór, ba siénsia no ba fruisaun beins kulturais; Promove dezenvolvimentu, modernizasaun, kualidade, kompetitividade no rekoñesimentu internasionál kona-ba sistema ensinu superiór no sientífiku no teknolójiku nian sira; Promove ligasaun entre instituisaun sira ensinu superiór no sientífiku no teknolójiku nian, no entre sira ne’e no sistema produtivu; Promove avaliasaun no inspesaun permanente sira estabelesimentu ensinu superiór, sientífiku no teknolójiku nian sira; Promove avaliasaun ba profisionál sira edukasaun husi ensinu superiór nian; Planeia sistema análize no monitorizasaun nian ida, hodi avalia rezultadu no impaktu sira kona-ba polítika ensinu superiór nian;  Avalia rezultadu no impaktu sira ensinu superiór nian; Elabora polítika no regulamentu sira ba konservasaun, protesaun no prezervasaun patrimóniu istóriku-kulturál nian; Propoin polítika sira ba definisaun no dezenvolvimentu arte no kultura sira; Promove kriasaun sentru kulturál sira ámbitu munisipál nian, iha ligasaun ho administrasaun lokál no ho objetivu atu promove koezaun nasionál;  Estabelese polítika kooperasaun no interkámbiu kulturál ho nasaun sira CPLP nian no organizasaun kulturál sira no país sira rejiaun nian; Estabelese polítika sira kooperasaun nian ho UNESCO; Dezenvolve programa sira, iha koordenasaun ho Ministériu Edukasaun, ba introdusaun edukasaun artístika no ba kultura iha ensinu Timor-Leste nian; Promove indústria kriativa sira no kriasaun artístika iha Timor-Leste, iha ninia área oin-oin; Garante prezervasaun ne’ebé adekuada ba  dokumentu ofisiál no istóriku sira tanba kompeténsia; Proteje direitu sira kona-ba kriasaun artístika no literária.

Servisu no organizasaun sira ne’ebé ninia dependénsia husi Ministru Ensinu Superiór, Siénsia no Kultura mak hanesan tuirmai ne’e: Universidade Nasionál Timor Lorosa’e  - UNTL; Institutu Politékniku Betanu; Institutu Nasionál Siénsia no Teknolojia; Komisaun Nasionál UNESCO; Ajénsia Nasionál ba Avaliasaun no Akreditasaun Akadémika (ANAAA); Sekretariadu Tékniku Fundu Dezenvolvimentu Kapitál Umanu; Unidade Implementasaun Akademia Arte, Kultura no Indústria Kriativa Kulturál; Komisaun Akompañamentu Akademia Arte, Kultura no Indústria Kriativa Kulturais; Biblioteka Nasionál Timor-Leste; Muzeu Nasionál Timor-Leste.

 

Ministra da Solidariedade Social e Inclusão

Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun

Armanda Berta dos Santos

Ministériu Solidariedade Sosiál no Inkluzaun maka departamentu governamentál ne’ebé responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun polítika, ne’ebé define no aprova ona husi Konsellu Ministrus, ba área sira seguransa sosiál, asisténsia sosiál no reinsersaun komunitária, no kompete mós ba nia, liuliu atu kria no implementa sistema seguransa sosiál ba traballadór no populasaun sira; Dezenvolve programa asisténsia sosiál; Promove ajuda umanitária ba kbiit-laek sira; Propoin no dezenvolve polítika no estratéjia sira iha jestaun risku dezastre nian sira ho insidénsia sosiál; Dezenvolve no implementa programa sira asisténsia sosiál nian iha jestaun risku dezastre nian sira, liuliu, iha resposta ba emerjénsia no rekuperasaun hafoin dezastre sira; Estabelese akompañamentu, protesaun no reinsersaun komunitária ba grupu vulneravel sira; Estabelese mekanizmu kolaborasaun no koordenasaun nian ho órgaun sira seluk Governu nian ho tutela ba área sira ne’ebé mak iha ligasaun.

Iha dependénsia Ministru Solidariedade Sosiál no Inkluzaun nian, Institutu Nasionál Seguransa Sosiál, IP, Sentru Nasionál Reabilitasaun, Komisaun Direitu Labarik, Komisaun Kombate hasoru HIV-SIDA.

 

Ministro para os Assuntos dos Combatentes da Libertação Nacional

Ministru ba Asuntus Kombatentes Libertasaun Nasionál

Júlio Sarmento da Costa "Meta Mali"

Ministériu ba Asuntus Kombatentes Libertasaun Nasionál maka departamentu governamentál ne’ebé responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun polítika, ne’ebé define no aprova ona husi Konsellu Ministrus, ba asuntu antigu Kombatente Libertasaun Nasionál nian sira, no kompete mós ba nia, liuliu atu kria medida sira polítika nian, lejizlasaun no regulamentasaun ba asuntu Kombatente Libertasaun Nasionál nian sira, nune’e mós ba ninia finansiamentu, ezekusaun no avaliasaun rasik; Koordena no planeia polítika governamentál sira iha ámbitu asuntu hirak ne’ebé relasiona ho Kombatente  Libertasaun Nasionál nian sira; Promove rejistu Kombatente Libertasaun Nasionál nian sira, tuir lei; Implementa programa sira atribuisaun pensaun no benefísiu finanseiru sira seluk ba Kombatente Libertasaun Nasionál no família sira, tuir lei; Fó akompañamentu no inkluzaun iha sosiedade veteranu no Kombatente Libertasaun Nasionál nian sira; Promove, iha koordenasaun ho Prezidénsia Repúblika no ho Komisaun Omenajen, Supervizaun Rejistu no Rekursus, realizasaun serimónia valorizasaun, dezmobilizasaun no rekoñesimentu públiku ba Kombatente Libertasaun Nasionál nian sira, hanesan liuhusi kondekorasaun ofisiál sira, edifikasaun memoriál ba mártir sira no asaun relevante sira seluk; Mantein servisu peskiza nian ida, arkivu no divulgasaun istória luta libertasaun nasionál nian; Promove revizaun ida ne’ebé kle’an kona-ba baze dadus rejistu Kombatente Libertasaun Nasionál  nian; Mantein baze dadus rejistu, prosesamentu, análize no supervizaun nian ne’ebé sai hanesan suporte ba atividade ida-idak; Promove no planeia programa sira apoiu nian ba Kombatente Libertasaun Nasionál nian sira, liuliu, iha área saúde, edukasaun no formasaun tékniku-profisionál, empregu, asesu ba kréditu no atividade jeradora rendimentu nian; Dezenvolve programa sira asisténsia no ajuda nian ba Kombatente Libertasaun Nasionál nian sira; Promove programa sira dezmobilizasaun, reforma no pensaun hodi atribui ba Kombatente Libertasaun Nasionál nian sira; Fó akompañamentu no inkluzaun iha sosiedade veteranu sira nian no Kombatente Libertasaun Nasionál nian sira; Estabelese mekanizmu kolaborasaun no koordenasaun ho órgaun Governu nian sira seluk ne’ebé tutela ba área relevante sira; hala’o knaar sira seluk ne’ebé fó ona ba sira, tuir lei.

Órgaun sira ne’ebé mak iha dependénsia husi Ministru ba Asuntu Kombatente Libertasaun Nasionál maka Komisaun Omenajen, Supervizaun Rejistu no Rekursu Kombatente Libertasaun Nasionál.

 

Ministro do Plano e do Ordenamento

Ministru Planu no Ordenamentu

José Maria dos Reis

Ministériu Planu no Ordenamentu maka departamentu governamentál ne’ebé responsavel ba konsesaun, koordenasaun no avaliasaun polítika, ne’ebé define no aprova ona husi Konsellu Ministrus, ba área sira promosaun dezenvolvimentu ekonómiku no sosiál país nian, liuhusi planeamentu estratéjiku no integradu no rasionalizasaun rekursus finanseirus ne’ebé disponivel, hodi asume responsabilidade espesífika kona-ba implementasaun Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu nian, liuliu ne’ebé iha relasaun ho infraestrutura no Planeamentu Urbanu, Petróleu no Minerais, Planeamentu no Ordenamentu Territóriu.

Kompete ba Ministériu Planu no Ordenamentu atu planeia, propoin no koordena ezekusaun ba infraestrutura sira  ne’ebé mak estratéjiku.

Kompete mós ba Ministériu Planu no Ordenamentu responsabilidade atu superviziona kualidade serbisu no atividade sira ezekusaun projetu fíziku nian sira ne’ebé promove, dezenvolve ka finansia husi Fundu Infraestruturas ka sira seluk, ne’ebé ninia objetivu ka atribuisaun sira mak finansiamentu projetu estratéjiku plurianuál no Unidade Parseria Públiku Privada sira Ministériu Finansas nian.

Ministériu Planu no Ordenamentu, tuir termu ne’ebé temi ona iha leten no tuir dadus estatístiku sira no kadastru nian ne’ebé disponibiliza ona husi servisu kompetente sira, iha, liuliu, atribuisaun espesífika sira mak atu avalia projetu sira kapitál dezenvolvimentu nian, ne’ebé bazeia iha análize kriterioza husi viabilidade projetu sira no kustu-benefísiu ida-idak; Superviziona, fiskaliza no sertifika implementasaun no ezekusaun projetu sira, hodi kontribui ba rasionalizasaun husi rekursu finanseiru sira ne’ebé iha no ba dezenvolvimentu ekonómiku no ba atividade ekonómika, iha nivel nasionál, distritál ka lokál;  Planeia no kontrola kustu no kualidade husi projetu sira kapitál dezenvolvimentu nian; Promove transparénsia no kualidade liuhusi prestasaun servisu aprovizionamentu nian ba projetu sira kapitál dezenvolvimentu nian; Dezenvolve estudu, paresér no análize téknika no setoriál sira ho objetivu atu avalia impaktu no viabilidade ekonómika husi projetu sira dezenvolvimentu nian; Analiza no selesiona proposta sira investimentu nian ba nasaun; Estuda, planeia no propoin polítika dezenvolvimentu setoriál sira; Estuda, planeia no propoin polítika nasionál ordenamentu territóriu nian, iha koordenasaun ho departamentu governamentál kompetente sira kona-ba matéria ne’e.

Ajuda atu promove adosaun ba norma sira téknika no regulamentasaun nian  kona-ba materiál sira ne’ebé utiliza iha konstrusaun sivíl, no mós hodi dezenvolve teste laboratoriál sira hodi garante seguransa edifikasaun nian; Propoin no dezenvolve polítika nasionál ba rekursu naturál no minerál sira; Apoia hodi dezenvolve kuadru legál no regulamentár ba atividade sira ne’ebé relasiona ho rekursu enerjétiku renovavel sira; Apoia iha estudu sira kona-ba kapasidade rekursu enerjétiku renovavel no enerjia alternativa nian sira; Mantein arkivu informasaun ida kona-ba operasaun no rekursu enerjétiku renovavel sira; Kontribui hodi dezenvolve polítika nasionál transporte no komunikasaun sira; Ajuda prepara no dezenvolve, iha kooperasaun ho servisu públiku sira seluk, ba implementasaun planu rodoviáriu territóriu nasionál nian; Apoia koordenasaun no promosaun sistema jestaun ida no manutensaun no modernizasaun infraestrutura aeroportuária, navegasaun aérea, estrada, dalan, portuária no servisu ligadu sira; Promove kriasaun Banku Dezenvolvimentu Nasionál, iha koordenasaun ho Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus no ho Ministru Finansas; Estuda, planeia no implementa ordenamentu territóriu no polítika nasionál abitasaun nian, iha koordenasaun ho Ministériu kompetente sira kona-ba matéria ne’e.

Organizmu hirak ne’ebé iha dependénsia ba Ministru Planu no Ordenamentu mak Ajénsia Dezenvolvimentu Nasionál – ADN no Sekretariadu Grande Projetu.

 

 Ministro das Obras Públicas

Ministru Obras Públikas

Abel Pires da Silva

Ministériu Obras Públikas maka departamentu governamentál ne’ebé responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun polítika, ne’ebé define no aprova ona husi Konsellu Ministrus, ba área sira obras públikas, abitasaun, abastesimentu, distribuisaun no jestaun bee, saneamentu no eletrisidade no ezekusaun planeamentu urbanu no abitasaun, ne’ebé kompete ba nia, liuliu hodi propoin no ezekuta liña polítka sira Ministériu nian iha domíniu obras públikas nian, abitasaun, distribuisaun bee, jestaun rekursu ídriku sira, saneamentu no eletrisidade;  Ezekuta planu sira ordenamentu territoriál no polítika nasionál abitasaun nian, iha koordenasaun ho Ministériu Planu no Ordenamentu; Asegura implementasaun no ezekusaun kuadru legál no regulamentadór ba atividade sira ministériu nian; Kria no implementa kuadru legál no regulamentár atividade konstrusaun sivíl no investigasaun nian kona-ba materiál konstrusaun nian; Estuda, planeia no ezekuta obras konstrusaun nian ne’ebé nesesária ba protesaun, konservasaun no reparasaun ponte, estrada,  mota-ninin no tasi-ninin, liuliu hodi halo  kontrolu ba inundasaun; Promove estudu no ezekusaun ba sistema foun sira rede infraestrutura nian sira kona-ba distribuisaun   bee no rekursu sira bee nian, hanesan mós ba saneamentu báziku, no atu fiskaliza ninia funsionamentu no esplorasaun, sein prejuízu husi atribuisaun sira ne’ebé organizmu seluk iha ba domíniu sira ne’e; Estabelese koordenasaun no promove kualidade projetu fíziku sira ne’ebé ezekuta ona husi Estadu; Promove realizasaun obra sira konstrusaun nian, konservasaun no hadi’a edifísiu públiku sira, monumentu no instalasaun espesiál sira,  iha kazu sira ne’ebé mak   obra ne’e atribui legalmente; Atribui Lisensa no fiskaliza edifikasaun urbana sira-hotu, liuliu partikulár no públiku sira, tuir lejizlasaun ne’ebé aplikavel;  Promove adosaun ba norma téknika nian sira no regulamentu nian kona-ba matéria sira ne’ebé utiliza ona iha konstrusaun sivíl, maka hanesan dezenvolve teste laboratoriál sira atu garante seguransa edifikasaun sira; Realiza no mantein infraestrutura sira produsaun nian, transmisaun no distribuisaun enerjia elétrika, maka hanesan promove planeamentu  no dezenvolve rede elétrika nasionál; Mantein no dezenvolve sistema nasionál informasaun no vijilánsia nian ida kona-ba kondisaun obra sira nian no material sira konstrusaun sivíl nian, inklui efeitu husi inundasaun iha infraestrutura sira; Garante koordenasaun iha setór enerjétiku renovavel no estimula komplementariedade entre ninia modu oioin sira, maka hanesan ninia kompetividade, tuir satisfasaun utente sira nian; Regula, koordenasaun ho ministériu sira seluk, operadór sira iha área produsaun eletrisidade nian; Estabelese mekanizmu sira kolaborasaun  no koordenasaun nian ho órgaun sira seluk Governu nian ho tutela kona-ba área sira ne’ebé iha relasaun.

Órgaun sira ne’ebé mak iha dependénsia husi Ministériu Obras Públikas nian mak Institutu Jestaun Ekipamentu-IP; Eletrisidade Timor-Leste E.P.; Autoridade Nasionál ba Eletrisidade I.P.; Bee Timor-Leste E.P.; Autoridade Nasionál ba Bee no Saneamentu I.P.

 

Ministro dos Transportes e Comunicações

Ministru Transportes no Komunikasoins

José Agustinho da Silva

Ministériu Transportes no Komunikasoins maka departamentu governamentál ida ne’ebé responsavel ba koneksaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun polítika,  define no aprova ona husi Konsellu Ministrus, ba área sira transporte no komunikasoins nian, kompete ba nia, liuliu atu hato’o no ezekuta liña sira polítika ministériu nian ba transporte no komunikasaun nian sira;   Formula, dezenvolve no asegura implementasaun no ezekusaun ba kuadru legál no reguladór husi setór sira transporte no komunikasaun nian sira; Dezenvolve no regulamenta atividade transporte no komunikasaun nian sira, nune’e mós aproveita didi’ak meiu sira komunikasaun nian;  Asegura koordenasaun husi setór transporte sira, promove no kompleta entre nia modu oioin, hanesan ninia kompetividade, atu fó satisfasaun ba utente sira; promove jestaun, hanesan adopta ba norma téknika sira no regulamentasaun kona-ba uzu públiku husi serbisu sira komunikasaun nian; Garante prestasaun serbisu públiku sira telekomunikasaun nian no utiliza espasu rádioelétriku nian, liuhusi empreza públika sira ka kria prestasaun serbisu públiku ba entidade privada sira; Mantein no dezenvolve sistema nasionál sira informasaun nian, vijilánsia meteorolójika no sismolójika, inklui konstrusaun no manutensaun ba infraestrutura sira-ne’e; Promove  no koordena investigasaun sientífika no dezenvolvimentu teknolójiku  ba transporte terrestre, aéreu no marítimu ho karater sivíl; Estabelese mekanizmu sira kolaborasaun no koordenasaun ho órgaun sira-seluk Governu nian ne’ebé tutela ba área hirak ne’ebé mak iha ligasaun.

Órgaun sira ne’ebé iha dependénsia husi Ministru Transportes no Komunikasoins nian mak Administrasaun husi Portu sira Timor-Leste nian –APORTIL, Administrasaun Aeroportu sira no Navegasaun Aérea –ANATL, EP, Autoridade Aviasaun Sivíl Timor-Leste nian- AASTL no ANK- Autoridade Nasionál Komunikasoins.

 

Ministro do Turismo , Comércio e Indústria

Ministru Turizmu, Komérsiu no Indústria

José Lucas do Carmo da Silva

Ministru Turizmu, Komérsiu no Indústria maka departamentu governamentál ida ne’ebé responsavel ba konsesaun no ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun polítika sira ne’ebé defini no aprova ona husi Konsellu Ministrus ba área sira turizmu nian, atividade ekonómika komersiál no industriál sira, no kompete ba nia liuliu atu kria polítika sira no elabora projetu sira lejizlasaun no regulamentasaun ne’ebé presiza kona-ba área sira ne’ebé mak iha ninia tutela; Kria, ezekuta no avalia polítika sira turizmu, komérsiu no indústria nian; Kontribui ba dinamizasaun atividade ekonómika, inklui atividade sira kona-ba kompetividade nasionál no internasionál; Apoia atividade sira husi ajente ekonómiku sira, promove kuidadu nesesáriu sira, valoriza solusaun sira ne’ebé simples liu no aplika regra prosesuál sira ne’ebé lais; Avalia no atribui lisensa projetu instalasaun nian sira no funsionamentu ba empreendimentu turístiku, komersiál no industriál nian sira; inspesiona no fiskaliza atividade no empreendimentu turístiku, komersiál no industriál nian sira, tuir lei; Mantein no administra sentru informasaun no dokumentasaun ida kona-ba empreza sira;  propoin kualifikasaun no klasifikasaun husi emprendimentu industriál sira, tuir lejizlasaun ne’ebé aplikavel; Organiza no administra rejistu ba propriedade industriál nian; promove regra interna no internasionál sira normalizasaun nian, metrolojia no kontrolu kualidade nian, padraun sira ba medida unidade no magnitude fízika nian;  Kontribui ba dinamizasaun setór turizmu nian propoin medida no polítika públika sira ne’ebé importante  ba ninia dezenvolvimentu; Estabelese mekanizmu sira kolaborasaun no kooperasaun nian ho organizmu nasionál no internasionál sira  ne’ebé mak ninia asaun ba área sira atuasaun nian husi Ministériu, liuliu ho Kámara Komérsiu no Indústria Timor-Leste (KKI-TL), Organizasaun Mundiál Komérsiu nian, Organizasaun Mundiál Turizmu nian no “Pacific Asia Tourism Organization”. Apoia atividade husi ajente ekonómiku sira   setór turístiku nian, promove kuidadu nesesáriu sira hodi valoriza solusaun sira ne’ebé simples liu ba regra prosesuál sira ne’ebé mak lais husi lisensiamentu ne’e; fó paresér kona-ba pedidu sira informasaun prévia nian hodi estabelese empreza turístika sira; Apresia no atribui lisensa projetu instalasaun sira no fiskaliza funsionamentu emprendimentu turístiku sira iha koordenasaun  ho Ministériu Obras Públikas, hanesan kualifika no klasifika ba projetu instalasaun sira ne’e.  Dirije, inspesiona no fiskaliza jogu sosiál sira no diversaun, mákina sira jogu nian no jogu tradisionál sira; propoin projetu sira lejizlasaun no regulamentasaun ne’ebé nesesária ba ezersísiu atividade kazinu nian; Mantein no administra sentru informasaun ida no dokumentasaun kona-ba empreza no atividade sira setór turístiku nian;  Suspende no revoga lisensa ezersísiu ba atividade turístika sira, tuir lei; Elabora planu anuál atividade promosionál sira ba dezenvolvimentu turizmu nian ho ninia estimativa kustu nian sira; Implementa no ezekuta lejizlasaun kona-ba instalasaun, lisensiamentu no verifikasaun ba kondisaun sira funsionamentu husi ekipamentu turístiku nian sira; Estabelese mekanizmu sira kolaborasaun nian ho serbisu no organizmu governamentál sira seluk ne’ebé tutela  ba área sira ne’ebé, liuliu servisu kompetente sira husi ordenamentu no dezenvolvimentu fíziku territóriu nian,  ho objetivu ba promosaun zona estratéjika sira dezenvolvimentu turístiku, komersiál ka industriál nian; Kolabora, ho organizmu  no institutu públiku kompetente sira,  ba promosaun no divulgasaun Timor-Leste nian hamutuk ho investidór no operadór turístiku sira, hodi asegura ba habelar informasaun nesesária.

Órgaun sira ne’ebé mak iha dependénsia husi Ministru Turizmu, Komérsiu no Indústria mak Institutu ba Kualidade Timor-Leste, IP, Sentru Konvensoins Dili-CCD, Sentru sira Turizmu no Informasaun Turístika nian, Sentru sira Restaurasaun / Food Courts, pouzada nian.

 

Ministro da Agricultura e Pescas

Ministru Agrikultura no Peskas

Pedro dos Reis

Ministériu Agrikultura no Peskas maka departamentu governamentál ne’ebé responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun ba polítika, ne’ebé define no aprova ona husi Konsellu Ministrus iha área agrikultura, florestas, peskas no pekuária, maka hanesan propoin polítika no elabora projetu lejizlasaun no regulamentasaun nesesáriu ba nia área tutela sira; Asegura implementasaun no kontinuidade programa dezenvolvimentu rurál, iha koordenasaun ho departamentu governamentál sira seluk ho atribuisaun sira iha domíniu dezenvolvimentu rurál; Kria sentru apoiu tékniku ba agrikultór sira; Jere ensinu tékniku agríkola; Promove investigasaun agrária no otimizasaun solu agríkola; Kontrola uzu rai ba fin produsaun agropekuária; Promove no fiskaliza saúde animál; Promove indústria agropekuária no peskeira; Promove no fiskaliza produsaun ai-han, inklui produsaun fini; Jere Servisu sira  husi Kuarentena; Promove, iha koordenasaun ho Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, kona-ba dezenvolvimentu rurál, hodi implementa sistema kooperativu ida iha produsaun no komersializasaun ba produsaun agríkola;  Hala’o estudu sira viabilidade nian ba instalasaun sistema irrigasaun no armazenamentu bee, nune’e mós edifikasaun ba ninia instalasaun sira; Jere rekursu florestál no basia idrográfika nian sira iha koordenasaun ho Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, Ministériu Turizmu, Komérsiu no Indústria no Ministériu Obras Públikas; Promove produsaun planta industriál sira, hanesan kultura kafé; Jere rekursu ídriku ba fin agríkola sira; Promove no fiskaliza setór peskas no akuikultura; Estabelese mekanizmu sira kolaborasaun no koordenasaun nian ho órgaun Governu sira seluk ho tutela kona-ba área sira ne’ebé mak iha relasaun; Jere Parke Nasionál sira, Área Protejida sira no Jardin Botániku; Garante protesaun no konservasaun ba natureza no biodiversidade, superviziona implementasaun polítika no hodi fiskaliza atividade ne’ebé bele estraga integridade fauna (balada) no flora (ai-horis) nasionál, iha kolaborasaun ho entidade relevante sira.

Órgaun hirak ne’ebé mak iha dependénsia husi Ministru Agrikultura no Peskas mak Institutu Peskiza, Dezenvolvimentu, Formasaun no Promosaun Bambu, IP.

 

Ministro da Defesa

Ministru Defeza

Filomeno da Paixão de Jesus

Ministériu Defeza maka departamentu governamentál ne’ebé mak responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun ba polítika, ne’ebé define no aprova ona husi Konsellu Ministrus iha área defeza nasionál no kooperasaun militár, ne’ebé kompete ba nia, liuliu hodi propoin no ezekuta liña polítka sira kona-ba komponente militár defeza nasionál nian; Elabora projetu sira lejizlasaun no regulamentasaun nesesária sira ba área defeza; Promove diplomasia estratéjiku-militár, hodi koordena no orienta atividade sira ne’ebé iha ba kompromisu militár ne’ebé asume iha ámbitu instrumentu sira direitu internasionál nian no akordu bilaterál no multilaterál sira, hanesan relasaun ho Estadu no organizmu internasionál sira ho karater militár, sein prejuízu ba atribuisaun sira rasik husi Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun nian; Asegura manutensaun kona-ba domíniu polítika Defeza nian ho país no  organizasaun internasionál sira seluk, sein prejuízu ba atribuisaun própria husi Órgaun Soberania sira seluk no Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, iha ámbitu husi objetivu sira ne’ebé hatuur ona ba polítika timoroan nian iha rai li’ur; Koordena no monitoriza, iha koordenasaun ho Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, asaun sira kooperasaun nian ne’ebé dezenvolve ona husi organizasaun internasionál sira, Estadu ka forsa defeza sira husi nasaun sira seluk ne’ebé fó apoiu ba dezenvolvimentu ba nia área tutela sira, iha ámbitu akordu internasionál ne’ebé temi  iha alínea anteriór; Administra no fiskaliza Forsas Defeza Timor-Leste;  Promove adekuasaun meius militár sira, akompaña no inspesiona ninia utilizasaun; Fiskaliza navegasaun marítima no aérea ho fin militár nian sira; Ezerse ba tutela, administra no fiskaliza Autoridade Marítima; Estabelese mekanizmu sira kolaborasaun nian no koordenasaun ho órgaun sira seluk Governu nian ho tutela kona-ba área sira ne’ebé iha relasaun.

Órgaun ne’ebé mak iha dependénsia ba Ministru Defeza mak Institutu Defeza Nasionál.

 

Ministro do Interior

Ministru Interiór

Taur Matan Ruak

Ministériu Interiór maka departamentu governamentál ne’ebé responsavel ba konsesaun, ezekusaun, koordenasaun no avaliasaun ba polítika sira, ne’ebé define no aprova ona husi Konsellu Ministrus iha área seguransa interna migrasaun no azilu, kontrolu fronteira sira, protesaun sivíl, seguransa rodoviária no kooperasaun polisiál, ne’ebé kompete ba nia, liuliu atu  propoin, koordena no ezekuta polítika sira seguransa interna nian, migrasaun no azilu, husi kontrolu fronteira sira, protesaun sivíl no seguransa rodoviária; Partisipa iha definisaun, koordenasaun no ezekusaun polítika seguransa nasionál; Elabora projetu lejizlasaun no regulamentasaun nesesária ba nia área tutela sira; Ezerse superintendénsia no tutela forsa no servisu seguransa Timor-Leste nian; Ezerse podér sira diresaun nian, superintendénsia no tutela ba Autoridade Protesaun Sivíl, ne’ebé integra Korpu Bombeirus; Garante no mantein orden no trankuilidade públikas; Asegura protesaun liberdade no seguransa ba ema no ba nia sasán sira; Tau-matan ba seguransa patrimóniu no imobiliáriu Estadu nian; Prevene no reprime kriminalidade; Kontrola sirkulasaun ema iha fronteira  sira, entrada, permanénsia no rezidénsia, sai no afastamentu husi estranjeiru iha territóriu nasionál; Kontrola atividade importasaun, fabriku, komersializasaun, lisensiamentu, detensaun no uzu armas, munisoins no esplozivu sira, sein prejuízu ba atribuisaun própria sira husi órgaun sira seluk Governu nian; Regula, fiskaliza no kontrola ezersísiu atividade seguransa privada; Prevene katástrofe no asidente boot sira no fó protesaun no sokorru ba populasaun sira ne’ebé mak hetan ameasa iha kazu inséndiu, bee sa’e; rai monu, rai nakdoko no iha situasaun hotu-hotu ne’ebé iha risku; Propoin no dezenvolve polítika no estratéjia sira iha jestaun risku dezastre sira;  Dezenvolve no implementa programa iha jestaun risku dezastre nian sira, maka hanesan, iha edukasaun sívika, prevensaun, mitigasaun, hatán ba emerjénsia no rekuperasaun hafoin dezastre iha artikulasaun ho entidade kompetente sira seluk kona-ba matéria ne’e; Koordena no monitoriza Konsellu Seguransa Munisipál; Promove dezenvolvimentu kona-ba estratéjia prevensaun, mediasaun no rezolusaun konflitu komunitáriu; Promove adekuasaun meius polisiais, akompaña no halo inspesaun ba ninia utilizasaun; Asegura manutensaun kona-ba relasaun iha domíniu polítika seguransa interna nian ho nasaun no organizasaun internasionál sira seluk, sein prejuízu ba atribuisaun própria husi Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, iha ámbitu ba objetivu sira ne’ebé fiksa ona iha polítika esterna timoroan nian; Halo negosiasaun, liuhusi kondusaun Primeiru-Ministru nian no iha koordenasaun ho Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, akordu internasionál sira iha matéria seguransa interna, investigasaun kriminál, migrasaun no kontrolu fronteira sira no protesaun sivíl; Koordena no monitoriza, iha koordenasaun ho Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, asaun sira  kooperasaun nian ne’ebé dezenvolve husi organizasaun internasionál sira, Estadu sira ka forsa no servisu sira seguransa nian husi nasaun sira seluk, iha apoiu ba dezenvolvimentu nia área tutela sira, iha ámbitu akordu internasionál sira ne’ebé hakerek iha alínea anteriór; Estabelese mekanizmu sira kolaborasaun no koordenasaun ho órgaun sira seluk Governu nian ho tutela ba área sira ne’ebé iha ligasaun.

 

Ministro do Petróleo e Minerais

Ministru Petróleu no Minerais

Víctor da Conceição Soares

Ministériu Petróleu no Minerais maka departamentu governamentál ne’ebé responsavel ba konsesaun no ezekusaun polítika enerjétika no jestaun rekursus minerais, inklui petróleu no minériu estratéjiku sira seluk, ne’ebé aprova ona husi Konsellu Ministrus, hanesan mós lisensiamentu no regulasaun ba atividade estrativa, atividade industriál ba benefisiasaun petróleu no minerais, inklui petrokímika no refinasaun, kompete mós ba nia hanesan elabora no propoin polítika no projetu sira lejizlasaun setór nian; Estabelese sistema administrasaun no jestaun setoriál no regulamenta atividade sira setór nian; Garante Timor-Leste nia partisipasaun másima iha atividade setór petróleu no rekursus minerais liuhusi instrumentu jurídiku sira, administrativu no tékniku sira ne’ebé adekuadu; Promove oportunidade nasionál sira iha setór atu dada no asegura investimentu esternu ne’ebé konsagra ona ba iha nia; Monitoriza implementasaun ba Tratadu sira no akompaña ezekusaun setoriál husi instrumentu relevante sira; Kondús prosesu negosiál relasiona ho modelu dezenvolvimentu kampu ‘Greater Sunrise’ nian ka matéria sira seluk ne’ebé iha relasaun ho ezersísiu jurisdisaun iha Tasi Timor nian, hanesan iha área “ Rejime Espesiál Greater Sunrise” nian bazeia ba “Tratadu Entre Austrália no Repúblika Demokrátika Timor-Leste ne’ebé Estabelese ninia Fronteira iha Tasi Timor”, ne’ebé asina iha Nova Iorke iha loron 6 fulan-marsu 2018; Akonsella Governu kona-ba kestaun sira petrolífera no mineiras ne’ebé relasiona ho delimitasaun ketan tasik no ketan raik Repúblika Demokrátika Timor-Leste nian, no nomeia reprezentante no konsultór sira hodi integra ekipa téknika sira; Koordena ezekusaun projetu ‘Tasi Mane’ hodi kria estrutura jurídika no institusionál sira ne’ebé konsidera nesesária ka adekuada ba ida-ne’e, atribui lisensa no monitoriza atividade sira ne’ebé dezenvolve ona iha zona territoriál ne’ebé dedika ba projetu ‘Tasi Mane’; Determina, bazeia ba kondisaun jerál ne’ebé prevee iha lei, iha termu kontratuál espesífiku ba prospesaun no aproveitamentu rekursu petrolíferu nian sira no lisensa minerasaun nian; Asegura rezerva mínima obrigatória ba kombustivel no ninia fornesimentu regulár ba merkadu no ba unidade públika sira produsaun enerjia nian; Regula, autoriza no fiskaliza atividade sira “downstream” nian, bazeia ba Dekretu-Lei nu. 1/2012, loron 1 fulan-Fevereiru, no regulamentasaun komplementár, maka hanesan importasaun, esportasaun, transporte, armazenamentu, distribuisaun no komersializasaun, grosu ka retallu, kombustivel sira nian no produtu petrolíferu sira seluk, maka hanesan importasaun petróleu brutu no gás naturál no matéria-prima sira seluk ba refinasaun no atividade petrokímika seluk tan; Asegura rekursu gás ba konsumu doméstiku iha Timor-Leste, ba fins abitasionais no industriais nian sira, promove no dezenvolve projetu nesesáriu sira ba utilizasaun ida ne’ebé efisiente no segura ba fin sira ne’e rasik; Promove no dezenvolve inisiativa sira kona-ba formasaun no kualifikasaun traballadór timoroan sira nian iha atividade sira ne’ebé tutela ba, iha koordenasaun ho ministériu no entidade públika ka privada relevante sira seluk; Autoriza no atribui lisensa, “A jusante da extração” (hafoin halo tiha estrasaun mina-rai nia prosesu ba oin), ba projetu sira indústria transformadora nian relasiona ho prosesamentu, benefisiasaun, tratamentu, konversaun ka transformasaun petróleu brutu, ninia komponente no minerál sira, maka hanesan, refinaria, unidade likefasaun gás ka petrokímika sira; Konsidera kompleksidade no espesialidade téknika iha setór petróleu no rekursus minerais, kondús ninia prosedimentu lisensiamentu ambientál no aprova korrespondente lisensa ambientál iha setór ne’e; Ezerse podér dirijente no tutela ba administrasaun indireta Estadu nian, institusionál ka emprezariál, ne’ebé atua iha setór; Dezenvolve koñesimentu no investigasaun ba estrutura jeolójika iha solu (rai leten no subsolu (rai okos) no rekursus idrojeolójikus (rekursu bee no ninia propriedade sira) nasionál nian; Propoin ba Konsellu Ministrus kona-ba enumerasaun no klasifikasaun minerais estratéjikus; Propoin ba Konsellu Ministrus atu aprova termu referénsia sira ne’ebé bele aplika iha kada konkursu públiku no aprova atribuisaun Direitus Mineirus; Propoin ba Konsellu Ministrus atu aprova modelu  Kontratu Mineiru; Prosede, tuir  termu legál sira, selebrasaun ba Kontratu Mineiru sira, ba emisaun Lisensa Prospesaun nian, Peskiza no Produsaun no emisaun autorizasaun nian hodi alarga Direitus Minerais ne’ebé iha tiha ona ho objetivu atu abranje mós Minerál sira seluk, nune’e mós, atu prosede ba aprovasaun estudu, relatóriu no projetu sira ne’ebé mai husi ninia kompeténsia; Determina resizaun ka resgate Direitus Mineirus, tuir termu legál no termu kontratu ne’ebé mak estabelese iha ona; Autoriza sesasaun ka transmisaun direitus mineirus, nune’e mós alterasaun kontrolu ba sosiedade ne’ebé mak iha direitus mineirus; Hala’o knaar hanesan entidade benefisiária espropriasaun nian no dirije prosesu espropriativu, bazeia ba Lei nu. 8/2017, loron 26 fulan-abríl, kona-ba espropriasaun husi utilidade públika no kria servidaun administrativa nian sira ne’ebé presiza ba hala’o atividade husi kompeténsia sira ne’e rasik ka kompeténsia hirak ne’ebé iha ninia supervizaun ka tutela; Kompeténsia sira seluk ne’ebé sei atribui ba nia tuir lejizlasaun espesífika aplikavel ba setór ne’e; Propoin no promove harii empreza públika iha ne’ebé ninia objetu mak hala’o atividade mineira nian sira, inklui atividade sira rekoñesimentu, prospesaun no peskiza, avaliasaun, dezenvolvimentu, esplorasaun no tratamentu, prosesamentu, refinasaun no komersializasaun rekursus minerais nian.

Órgaun sira ne’ebé mak iha dependénsia ba Ministru Petróleo no Minerais nian mak Autoridade Nasionál Petróleo no Minerais, Timor Gap, EP no Institutu Petróleu no Jeolojia, IP nian.

 

Vice-Ministro das Finanças

Vise-Ministru Finansas

António Freitas

Vise-Ministru Finansas tulun Ministru Finansas hala’o ninia funsaun sira.

 

Vice-Ministro Negócios Estrangeiros e Cooperação

Vise-Ministru Negósius Estranjeirus no Kooperasaun

Julião da Silva

Vise-Ministru Negósius Estranjeirus no Kooperasaun tulun Ministra Negósius Estranjeirus no Kooperasaun hala’o ninia funsaun sira.

 

Vice-Ministro da Justiça

Vise-Ministru Justisa

José Edmundo Caetano

Vise-Ministru Justisa tulun Ministru Justisa hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Vice-Ministro da Administração Estatal

Vise-Ministru Administrasaun Estatál

Lino de Jesus Torrezão

Vise-Ministru Administrasaun Estatál tulun Ministru Administrasaun Estatál hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Vice-Ministro da Saúde

Vise-Ministru Saúde

Bonifácio Mau Coli dos Reis

Vise-Ministru Saúde tulun Ministra Saúde hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Vice-Ministro da Administração Estatal

Vise-Ministru Edukasaun, Juventude no Desportu

António Guterres

Vise-Ministru Edukasaun, Juventude no Desportu tulun Ministru Edukasaun, Juventude no Desportu hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Vice-Ministra da Solidariedade Social

Vise-Ministra Solidariedade Sosiál

Signi Chandrawati Verdial

Vise-Ministra Solidariedade Sosiál tulun Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Vice-Ministro das Obras Públicas

Vise-Ministru Obras Públikas

Nicolau Lino Freitas Belo

Vise-Ministru Obras Públikas tulun Ministru Obras Públikas hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Vice-Ministro do Turismo Comunitário e Cultural

Vise-Ministra Turizmu Komunitáriu no Kulturál

Inácia da Conceição Teixeira

Vise-Ministra Turizmu Komunitáriu no Kulturál tulun Ministru Turizmu, Komérsiu no Indústria hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Vice-Ministro do Turismo, Comércio e Indústria

Vise-Ministru Komérsiu no Indústria

Domingos Lopes Antunes

Vise-Ministru Komérsiu no Indústria tulun Ministru Turizmu, Komérsiu no Indústria hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

 

Vice-Ministro do Interior

Vise-Ministru Agrikultura no Peskas

Abílio Xavier de Araújo

Vise-Ministru Agrikultura no Peskas tulun Ministru Agrikultura no Peskas hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Vice-Ministro do Interior

Vise-Ministru Interiór

António Armindo

Vise-Ministru Interiór tulun Ministru Interiór hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Secretário de Estado da Formação Profissional e Emprego (SEFOPE)

Sekretáriu Estadu Formasaun Profisionál no Empregu

Alarico do Rosário

Sekretáriu Estadu Formasaun Profisionál no Empregu tulun Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Secretário de Estado de Cooperativas

Sekretáriu Estadu Kooperativas

Elizário Ferreira

Sekretáriu Estadu Kooperativas tulun Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Sekretáriu Estadu Ambiente - Demétrio de Amaral de Carvalho

Sekretáriu Estadu Ambiente

Demétrio do Amaral de Carvalho

Sekretáriu Estadu Ambiente tulun Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Sekretáriu Estadu ba Komunikasaun Sosiál - Merício Juvenal dos Reis 'Akara'

Sekretáriu Estadu ba Komunikasaun Sosiál

Merício Juvinal dos Reis “Akara”

Sekretáriu Estadu ba Komunikasaun Sosiál tulun Ministru Asuntus Parlamentares no Komunikasaun Sosiál hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Secretário de Estado de Terras e Propriedades

Sekretáriu Estadu Terras no Propriedades

Eldino Rodrigues dos Santos

Sekretáriu Estadu Terras no Propriedades tulun Ministru Justisa hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Secretário de Estado da Educação, Juventude e Desporto

Sekretáriu Estadu Juventude no Desportu

Abrão Saldanha

Sekretáriu Estadu Juventude no Desportu tulun Ministru Edukasaun, Juventude no Desportu hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Sekretáriu Estadu Arte no Kultura - Teófilo Caldas

Sekretáriu Estadu Arte no Kultura

Teófilo Caldas

Sekretáriu Estadu Arte no Kultura tulun Ministru Ensinu Superiór, Siénsia no Kultura hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

 Ministro Assuntos Combatentes Libertação Nacional

Sekretáriu Estadu ba Asuntus Kombatentes Libertasaun Nasionál

Júlio da Conceição “Loro Mesak”

Sekretáriu Estadu ba Asuntus Kombatentes Libertasaun Nasionál tulun Ministru ba Asuntus Kombatentes Libertasaun Nasionál hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Secretário de Estado das Pescas

Sekretáriu Estadu Peskas

Elídio de Araújo

Sekretáriu Estadu Peskas tulun Ministru Agrikultura no Peskas hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Ministru Agrikultura no Peskas - Joaquim José Gusmão dos Reis Martins

Sekretáriu Estadu Protesaun Sivíl

Joaquim José Gusmão dos Reis Martins

Sekretáriu Estadu ba Protesaun Sivíl tulun Ministru Interiór hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

Secretária de Estado para a Igualdade e Inclusão

Sekretária Estadu ba Igualdade no Inkluzaun

Maria do Rosário Fátima Correia

Sekretária Estadu ba Igualdade no Inkluzaun tulun Primeiru-Ministru hodi hala’o ninia funsaun sira.

 

   Ba leten