Governu Timor-Leste

Tribunál Permanente Arbitrajen (TPA), (ka Korte Peramanente Arbitrajen nian)  iha loron 26 fulan-setembru, hodi Komisaun Konsiliasaun nia naran, fó sai ona komunikadu imprensa ida, ho desizaun atu kontinua prosesu konsiliasaun obrigatóriu kona-ba definisaun ketan-tasik sira (fronteira marítima) iha Tasi Timór (atu haree Komunikadu Imprensa TPA nian klike iha ne’e).

Desizaun ne’e foti hafoin audiénsia ida iha TPA, iha Haia (Olanda), iha fulan-agostu, iha ne’ebé austrália kontesta kompeténsia Komisaun ne’e nian. Iha loron ne’ebé hanesan, loron 29 fulan-agostu, iha Dili, Primeiru-Ministru aprezenta hela pozisaun ofisiál timoroan nian iha “Polítika Timor-Leste nian kona-ba ketan-tasik sira”.

Besik fulan ida hafoin audiénsia ne’e,  Komisaun foti desizaun ho lian ida de’it, katak nia iha kompeténsia atu kontinua prosesu konsiliasaun nian ne’e (atu haree komunidade imprensa Portavós Governu nian kona-ba desizaun ne’e, klike iha ne’e).

Komisaun ne’e, ne’ebé kompostu husi painél independente ida hamutuk peritu na’in-lima, harii iha fulan-abríl tinan ida-ne’e, bazeia ba pedidu husi Timor-Leste, tuir Konvensaun Nasoins Unidas nian kona-ba Direitu ba Tasi (CNDUM sigla iha lia-portugés). Prosedimentu ne’e, Ministru Planeamentu no Investimentu Estratéjiku no Negosiadór Prinsipál Timor-Leste nian ba Ketan Tasik sira, Kay Rala Xanana Gusmão, mak aprezenta rasik ba Sekretáriu-Jerál Nasoins Unidas nian, iha Novaiorke.

Sorumutuk prosesuál dahuluk Komisaun ne’e nian hala’o iha fulan-jullu liubá nia rohan. Austrália, maske halo tentativa oin-oin atu evita prosesu, ne’ebé Timor-Leste  tenke hahú uluk prosesu ne’e, maski iha buat barak ne’ebé halo tiha ona atu negosia ketan tasik permanente ho país ne’e, nu’udar prevee ona iha akordu ne’ebé asina ona iha tinan 2006, koñesidu ho naran CMATS, sigla inglés nian ba Tratadu kona-ba Ajuste Tasik nian Balu iha Tasi Timor nian.