Sorumutu Konsellu Ministru loron 9 fulan Jullu tinan 2013
Prezidénsia Konsellu Ministrus
V Governu Konstitusionál
..............................................................................................................................
Díli, Loron 9 Fulan Jullu Tinan 2013
Sorumutu Konsellu Ministru loron 9 fulan Jullu tinan 2013
Governu hala’o sorumutu iha tersa-feira ne’e loron 9 fulan Jullu tinan 2013, iha sala sorumutu Konsellu Ministru nian iha Palásiu Governu Dili no aprova ona:
1. Proposta Lei Espropriasaun sira nian
Direitu ba propriedade privada hanesan direitu fundamentál ida ne’ebé hetan protesaun husi Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste ne’ebé maka prevee ona exesaun ida ba direitu ne’e, hodi fó ba Estadu posibilidade atuhodi foti rikusoin rai no uma tanba uza ba públiku. Prerrogativa Estadu nian ne’e importante ba dezenvolvimentu infra-estrutura sira atuhodi serbí populasaun. Maibé tanba haree mós ba implikasaun espropriasaun nian iha moris sidadaun sira nian, Konstituisaun estabelese limite ne’ebé klaru atu ezerse direitu ne’e hodi bele hala’o de’it bainhira justifika katak propriedade ne’e atu uza ba públiku no sei selu indimizasaun ida ne’ebé loos.
Lei ne’e regula regra konstitusionál ne’e no prosedimentu administrativu hodi halo espropriasaun tanba uza ba públiku, hodi estabelese mekanizmu ne’ebé presiza hodi garante respeitu ba direitu ema sira ne’ebé mak afetadu tanba espropriasaun ne’e.
Elaborasaun diploma ne’e, rezulta hosi koñesimentu ne’ebé tau hamutuk tiha ona iha tinan barak ninia laran hosi estudu konsulta públika kona-ba kestaun ne’ebé iha relasaun ho propriedade imóvel sira.Tanba haree ba impaktu lei ne’e ba iha moris populasaun sira nian, iha mós kuidadu espesiál ida hodi uniformiza lei ne’e ho instrumentu sira direitu internasionál nian ne’ebé Timor-Leste mós hola parte, hanesan Deklarasaun Universál Direitu ema nian, Paktu Internasionál Direitu Ekonómiku, Sosiál no Kulturál ka Konvensaun hodi Elimina forma Deskriminasaun Hotu hasoru Feto (CEDAW), ne’ebé halo parte integrante ba ordenamentu jurídiku Timor-Leste nian.
2. Dekretu Lei ne’ebé aprova kriasaun Komisaun Nasionál Kombate hasoru HIV-SIDA iha Timor-Leste
Komisaun Nasionál Kombate hasoru HIV-SIDA iha Timor-Leste (nia sigla CNCST-TL) ne’ebé hala’o iha Komisaun Nasionál Luta kontra SIDA, hodi asume koordenasaun no konsertasaun hodi hatán ba multisetoriál bainhira iha moras no ba implementasaun Estratéjika Nasionál Kombate hasoru HIV-SIDA.
Iha tinan 2003, ho objetivu atu koordena atividade multisetoriál sira nian hodi halo prevensaun no kombate hasoru HIV-SIDA, Governu Konstitusionál da-I harii Komisaun Nasionál Luta kontra SIDA, hili ona prezidente no delega ba nia kompeténsia atu elabora estatutu ida ne’e no hili ninia membru sira seluk.
Bainhira Komisaun ne’e la konsege kumpri nia mandatu, Konsellu Ministru deside ona atu harii CNCS-TL, ho estrutura ida ne’ebé metin hodi asume bein sira, direitu no obrigasaun sira Komisaun Nasionál Luta kontra SIDA nian.
3. Rezolusaun Governu ne’ebé hanaruk mandatu Komisaun Temporária Jestaun no Funsionamentu SAMES E.P nian
Konsellu Ministru deside ona atu prolonga mandatu Komisaun Temporária Jestaun no Funsionamentu ba Servisu Autónomo Medikamentu no Ekipamentu Saúde nian-SAMES E.P. to’o tinan ninia rohan. Mandatu atuál sei hakotu iha loron 13 fulan Jullu ne’e.
Prolongamentu ida ne’e, iha sorumutu Konsellu Ministru, mosu tuir aprezentasaun relatóriu Komisaun Temporária Jestaun no Funsionamentu kona-ba situasaun finanseira no rekursu umanu SAMES nian, ne’ebé mak aprezenta planu asaun nian ida ba instituisaun. Planu asaun ida ne’e atuhodi kapasita SAMES ho estrutura jestaun ida moderna nian hodi hametin ninia kondisaun empreza públika profisionál.
Konsellu Ministru analiza mós kona-ba situasaun abastesimentu aimoruk nian ba país ne’e, hodi hola medida urjente nian atuhodi rezolve problema.
Konsellu Ministru mós analiza:
1. Aprezentasaun proposta kona-ba kriasaun Transporte Aéreu Timor-Leste nian
Empreza Citra Mahesa Perdana aprezenta proposta ida kona-ba kriasaun kompañia aérea komersiál Timor-Leste nian ba Konsellu Ministru. Ho planu ezekusaun ida ba tinan-lima, no tanba iha benefísiu hosi pozisaun jeográfika estratéjika Timor-Leste nian, empreza Indonézia propoin atu harii kompañia aérea di’ak ida ho intensaun atu hala’o operasaun iha rejiaun Ázia-Pasífiku.
2. Aprezentasaun proposta kona-ba Remodelasaun Aeroportu Dili nian
Ministru Transporte no Komunikasaun aprezenta proposta ida kona-ba remodelasaun Aeroportu Internasionál Nicolau Lobato ba Konsellu Ministru. Tinan-tinan, aeroportu ida ne’e simu pasajeiru besik rihun 150, ne’ebé halo operasaun loroloron ba Darwin (Austrália), Denpasar (Indonézia) no Singapura.
Tuir vizaun Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu (PED) nian, “Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato, sei sai hanesan aeroportu internasionál ne’ebé tuir padraun modernu, ho kapasidade atubele sirkula pasajeiru tokon ida tinatinan”, no tenke akompaña aumentu númeru pasajeiru nian no fasilita asesu ba merkadu foun nomós halo-tuir regra sira internasionál seguransa no prestasaun servisu nian.
Projetu ne’ebé aprezenta, propoin konstrusaun ida tuir faze no nesesidade sira, ho kapasidade atuhodi simu aviaun-boot sira ne’ebé tula ema barak no hatán ba ezijénsia kreximentu país nian iha nivel nasionál no internasionál.
3. Aprezentasaun Relatóriu Kombinadu Daruak no Datoluk CEDAW nian
Iha ámbitu Konvensaun kona-ba Halakon Forma Diskriminasaun Hotu-hotu hasoru Feto (CEDAW), Sekretaria Estadu Promosaun Igualdade aprezenta, ba Konsellu Ministru, relatóriu períodiku kombinadu daruak no datoluk, hodi inklui períodu fulan Agostu tinan 2009 to’o fulan Maiu tinan 2013.
Relatóriu tinan haat-haat ne’e, avalia dezenpeñu Estadu nian bainhira halo implementasaun ba Konvensaun CEDAW, identifika prátika no métodu di’ak sira atuhodi garante igualdade entre jéneru sira, no fornese identifikasaun prioridade sira nian ba Governu kona-ba kestaun ne’e, atu nune’e Governu bele halo planu implementasaun ba medida sira, ne’ebé sei avalia iha relatóriu tuirmai.
