Sorumutu Konsellu Ministru loron 25 fulan Juñu tinan 2013
Prezidénsia Konsellu Ministrus
V Governu Konstitusionál
..............................................................................................................................
Díli, Loron 25 Fulan Juñu Tinan 2013
Komunikadu Imprensa
Sorumutu Konsellu Ministru loron 25 fulan Juñu tinan 2013
Governu hala’o sorumutu iha loron 25 fulan Juñu tinan 2013, iha sala sorumutu Konsellu Ministru nian, iha Palásiu Governu, iha Díli, ne’ebé hahú simu Reprezentante Nasoins Unidas nian ba Giné-Bisau, no anteriór Prezidenti Repúblika RDTL nian, Dr. José Ramos Horta ne’ebé mak mai hato’o konta ba Konsellu Ministru kona-ba prosesu polítiku ne’ebé la’o daudaun iha Giné-Bisau. Timor-Leste, sei hanoin, to’o oras ne’e, nafatin fó apoiu ba país ida ne’e, liuhusi Ajénsia Kooperasaun Timor-Leste nian.
Iha sorumutu ida ne’e, Konsellu Ministrus simu mós, Dr. Hafiz Pasha, antigu Ministru Finansa no Asuntu Ekonómiku Pakistaun nian no, to’o 2007, nu’udar Asistente Sekretáriu-Jerál Nasoins Unidas nian ba Dezenvolvimentu (PNUD). Dr. Hafiz Pasha, felisita Governu Timor-Leste kona-ba Mekanismu Koordenasaun ne’ebé mak daudaun dezenvolve ona ba implementasaun Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu (PED), Programa husi Governu no Planu Asaun Anuál nian sira. Iha fulan Jullu, ekonomista matenek na’in Pakistaun nian ne’e, sei aprezenta relatóriu ida kona-ba avaliasaun prosesu ida ne’e nian.
Iha sorumutu ida ne’e, Konsellu Ministru aprova:
1. Rezolusaun Governu nian ne’ebé Nomeia Prezidente Konsellu Administrasaun Autoridade Nasionál Komunikasaun sira nian
Tuir Dekretu-Lei 15/2012, loron 28 fulan Marsu, Konsellu Ministru nomeia Señor António Brígido Correia hanesan Prezidente Ezekutivu Konsellu Administrasaun Autoridade Nasionál Komunikasaun sira nian ba mandatu ida tinan lima nian.
Autoridade Nasionál Komunikasaun (ANK) nu’udar institutu públiku ida ne’ebé ninia kna’ar mak atu hala’o funsaun sira entidade reguladora nian husi setór telekomunikasaun sira.
2. Demolisaun Ponte Komoro I no Konstrusaun faze II Ponte Komoro foun
Infraestrutura rodoviária ida ne’e importante atu asegura movimentu iha artéria prinsipál entre artéria hirak ne’ebé iha no sai hanesan dalan ne’ebé liga Aeroportu Internasionál Nicolau Lobato no Sentru Díli nian.
Iha eminénsia Timor-Leste nian hodi asume Prezidénsia Komunidade Nasaun Lian Portugés sira, CPLP (sigla iha lian Portugés), iha tinan 2014, sai hanesan buat ne’ebé importante mak atu hadi’a via komunikasaun nian sira ne’ebé permite simu númeru vizitante loroloron nian ida ne’ebé boot, ba eventu regulár hirak ne’ebé atu organiza, tanba ne’e importante atu prosede obra vitál ida ne’e ba dezenvolvimentu kapitál nasaun nian.
3. Proposta Lei kona-ba Rejime Espesiál ba Definisaun Titularidade Bein Imóvel sira
Rejime Espesiál ba Definisaun Titularidade Bein Imóvel sira kria mekanizmu hirak ne’ebé permite, ho forma ne’ebé justu no efisiente, identifika proprietáriu hirak ne’ebé lejítimu, rekoñese direitu propriedade nian kona-ba bein imóvel sira iha Timor-Leste no promove distribuisaun rai. Kritériu no mekanizmu sira husi proposta ida ne’e haree ba istória Timor-Leste nian no rezulta husi koñesimentu hirak ne’ebé akumula ona durante estudu tinan barak nia laran no konsulta públika sira kona-ba kestaun hirak ne’ebé iha relasaun ho proriedade imóvel nian sira, hodi buka ekilíbriu ida entre pozisaun oin-oin hirak ne’ebé eziste iha sosiedade Timor nian.
Aprovasaun rejime ida ne’e nian husi Parlamentu Nasionál, hanesan hakat ba iha prosesu ida fundamentál, ne’ebé mak importante ba dezenvolvimentu país nian, presiza prosesu ne’ebé naruk.
4. Proposta Lei kona-ba Fundu Finanseiru Imobiliáriu
Diploma ida ne’e kria instrumentu finanseiru ida ne’ebé importante ba implementasaun ne’ebé di’ak liuhusi rejime Espesiál ba Definisaun Titularidade Bein Imóvel sira
Proposta Lei ida ne’e sei haruka agora ba Parlamentu Nasionál atu hetan aprovasaun.
5. Konsiderasaun sira kona-ba Tratadu Protesaun Investimentu nian sira no Rejime Arbitrajen nian
Tratadu Investimentu nian sira, mak instrumentu protesaun no promosaun investimentu estranjeiru nian, ne’ebé dala barak prevee arbitrajen husi ema seluk, hanesan alternativa ba sistema judisiál nasionál, nune’e mós ho protesaun ba investimentu, no tanba ne’e bele dada investimentu di’ak no lalais liu husi rai li’ur.
Tanba tipu arbitrajen nian ida ne’e, tuir norma sai hanesan prosesu ida ne’ebé neneik liu, no la konfidensiál, Konsellu Ministru deside kria Komisaun ida atu estuda konsiderasaun hirak ne’e, tanba haree ba interese nasionál sira.
Konsellu Ministru mós análiza ona:
1. Estudu kona-ba Edukasaun Eskolár iha Timor-Leste tinan 2012
Estudu ne’e iha objetivu boot hamutuk tolu, ne’ebé dezenvolve iha tinan 2012 husi Diresaun Nasionál Estatístika, iha kolaborasaun ho Ministériu Edukasaun, AusAID no Banku Mundiál: halo balansu ida kona-ba kondisaun Edukasaun nian iha Nasaun laran, hodi identifika lakuna hirak ne’ebé mak iha no sai hanesan fonte informasaun nian ba elaborasaun polítika ne’ebé bazeia ba evidénsia sira.
Rezultadu preliminária sira hosi Estudu ne’e, hatudu ona, entre informasaun sira seluk, ba aumentu substansiál husi inkrisaun sira, dezde ensinu báziku to’o ensinu sekundáriu. Iha tinan 2002 alunu sira ne’ebé tau naran iha 242.999, iha tinan 2010, iha 333.00. Aumentu profesór sira nian hanesan mós iha periódu ida ne’e, boot liu dala rua. Iha tinan 2002 profesór ida hanorin alunu 45, iha tinan 2010 profesór ida hanorin alunu 25. Konstrusaun eskola foun sira mós aumenta. Maizomenus 850 iha tinan 2002. Kuaze 1400 iha tinan 2012.
2. Projetu harii Institutu Superiór Aileu nian
Ministériu Edukasaun aprezenta ona projetu harii Institutu Aileu (ISA), iha proposta parseria nian ida ho Asosiasaun Internasionál ba Formasaun no Ensinu Superiór (Aifes).
3. Alterasaun kalendáriu Eskolár
Ministériu Edukasaun análiza ona funsionamentu organizasaun no administrasaun eskolár no konsidera katak kalendáriu eskolár atuál Timor-Leste nian ne’ebé hamosu obstákulu balun husi orden administrativu, no propoin alterasaun ida ba kalendáriu eskolár atuál.
4. Komemorasaun loron 20 fulan Agostu
Iha loron 20 fulan Agostu mai, iha okaziaun komemorasaun Loron Nasionál F-FDTL nian, sei hala’o inaugurasaun ba Sentrál Elétrika Betanu nian. Ministériu Solidaridade Sosiál, halo pontu situasaun nian ida, iha Konsellu Ministru, kona-bá preparativu festa ne’e nian, ne’ebé inklui mós Serimónia Daruak Dezmobilizasaun Kombatente sira Frente Armada nian.
