Sorumutu Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste nian tinan 2013 ne’ebé ramata ho Kompromisu ba Operasionalizasaun Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu nian
Ministro de Estado e da Presidência do Conselho de Ministros e
Porta-voz Oficial do Governo de Timor-Leste
Díli, 22 de Junho de 2013
Sorumutu Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste nian tinan 2013 ne’ebé ramata ho Kompromisu ba Operasionalizasaun Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu nian
Delegadu 350 resin partisipa iha Sorumutu Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste (SPDTL), iha loron 19 no loron 20 fulan Juñu, iha Sentru Konvensaun Dili. Husi partisipante sira ne’e, inklui mós membru Governu no membru Parlamentu Nasionál, reprezentante sira korpu diplomátiku,sosiedade sivíl, setór privadu no parseiru dezenvolvimentu, ne’ebé hamutuk hodi reflete kona-ba esforsu parseria sira nian no hodi koordena kooperasaun, atu hadi’a rezultadu servisu ne’ebé maka dezenvolve ona hodi apoia povu Timor-Leste.
Sorumutu ne’e hetan rezultadu dokumentu ida ne’ebé hetan apoiu hosi partisipante sira ho títulu “Kompromisu atu Operasionaliza Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu”, ne’ebé haree liubá ba kompromisu no medida sira hodi hasoru dezafiu sira ne’ebé identifika ona durante diskusaun sira ne’e. Dokumentu hirak ne’e mós sei kontribui hodi hetan objetivu ne’ebé mak prevee ona iha Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu “to’o tinan 2030, hasai Timor-Leste husi País ida ho rendimentu kiik ba País ida ho rendidmentu médiu-aas, ho populasaun ne’ebé iha saúde di’ak, matenek no seguru”.
Komponente prisipál sira kompromisu nian mak análiza komparativa trimestrál progresu ne’ebé mak hodi liga ho Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu no Planu Governu nian ho Akordu Foun no Objetivu Dezenvolvimentu Miléniu nian. Kompromisu hamutuk ne’e iha objetivu boot tolu: atu reforsa koordenasaun setór estratéjiku dezenvolvimentu nian haat (Setór Ekonómiku, Setór Sosiál,Setór Infra-estrutura no Setór Governasaun/Dezenvolvimentu Institusionál); atu estabelese mekanizmu revizaun ida hamutuk ho par sira ne’ebé maka sei ramata iha tinan 2014; no ezekusaun revizaun médiu prazu ida iha tinan 2015, liuhosi mekanizmu revizaun husi par sira, atu responsabiliza Parseiru Dezenvolvimentu, Governu no parte interesada sira seluk ba elaborasaun relatóriu kona-ba rezultadu hirak ne’ebé mak hetan tiha ona.
Eventu ne’e, prezide husi Ministru Estadu Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun,José Luís Guterres no husi Ministra Finansa, Emília Pires, ne’ebé loke ofisialmente husi Prezidente Repúblika, Taur Matan Ruak. Durante serimónia abertura Primeiru-Ministru Kay-Rala Xanana Gusmão, iha ninia diskursu kona-ba “Konstrusaun Estadu ba Dékada Oin mai”, hatete:”Ami fiar iha ami nia vizaun ba Timor-Leste, uluk liu tanba ami koñese ami nia país hosi rohan ida to’o rohan seluk” no nia tenik tan katak “Ami hatene katak iha dezafiu barak tebes iha ami nia oin no bele ultrapasa liuhosi esforsu hotuhotu nian iha dezenvolvimentu ida integradu no tutan ba nafatin”.
Sorumutu ne’e fahe ba sesaun lima durante loron rua nia laran. Sesaun haat ba dahuluk nian hala’o kona-ba iha sektor estratéjiku dezenvolvimentu nian haat, ho identifikasaun atu buka hetan no dezafiu sira no hato’o rekomendasaun atu hodi hetan rezultadu ne’ebé di’ak. Sesaun ida ikus liu inklui diálogu polítiku ida kona-ba dezafiu sira ba dezenvolvimentu no dalan ne’ebé mak atu tuir, hodi inklui apresiasaun ba dokumentu final RPDTL nian.
Prosesu halo revizaun espesífika kona-ba efikásia hosi parseria sira dezenvolvimentu nian hahú tiha ona iha preparasaun reuniaun ne’e nian. Nia títulu hanesan ezemplu, iha loron 13 fulan Juñu mak Unidade Jestaun Nasionál hosi Parseiru Dezenvolvimentu sira iha Timor-Leste simu reprezentante boot sira husi Ausaid, inklui Direktór-Jerál, Peter Baxter, ba Revisaun Dezenvolvimentu atu avalia no ezamina dezenvolvimentu atu hodi garante katak asisténsia Austrália nian hamutuk iha liña ida ho PED. Avaliasaun ida ne’e, ho parseiru prinsinpál sira dezenvolvimentu nian ba Timor-Leste, iha kontextu Akordu Foun no hosi PED - ne’ebé mak realiza uluk liu.
Iha ninia diskursu enseramentu RPDTL 2013 nian, Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, konsidera “Governu no Instituisaun Estadu sira seluk, ita nia Sosiedade Sivil, Sektór Privadu no ita nia Parseiru Dezenvolvimentu sira hatudu tiha ona marka importante ida iha sorumutu ne’e. Hahú ohin, eziste, kompromisu komum ida ne’ebe metin atu hodi implementa Planu Estratejiku Dezenvolvimentu nian”.
Primeiru-Ministru ramata hodi konvida partisipante sira: Ita nia relasaun mai hosi dook, hodi reforsa hakat idak-idak ba ita nia prosesu konstrusaun nasionál nian. Ita fó onra ba kompromisu ne’ebe ohin iha ne’e ita asumi hamutuk, atu hodi garante futuru ida di’ak ba povu timor oan sira”.
