IV GOVERNU KONSTITUSIONÁL
SEKRETARIA ESTADU KONSELLU MINISTRU
……………………………………………………………………………………………………………………………………….
KOMUNIKADU IMPRENSA
Sorumutu Konsellu Ministru iha loron 14 fulan Marsu tinan 2012
Konsellu Minstru hala’o Sorumutu Kuarta-feira ne’e, iha loron 14 fulan Marsu tinan 2012, iha Sala Sorumutu Konsellu Ministru nian, iha Palásiu Governu Dili no aprova ona:
1. Dekretu Governu ne’ebé aprova remunerasaun ba membru sira husi Komisaun Funsaun Públika
Governu nu’udar órgaun soberania ida ne’ebé responsável ba organizasaun no funsionamentu Administrasaun Direta no Indireta Estadu nian, iha responsabilidade atu determina estatutu salariál ba membru sira Komisaun Públika nian.
Nune’e, diploma ne’e atualiza remunerasaun mensál Prezidente no membru sira nian iha rejime dedikasaun eskluziva, no subsídiu ba membru sira ne’ebé nomeadu iha rejime dedikasaun parsiál, Komisaun Funsaun Públika nian.
2. Dekretu-Lei ne’ebé aprova atu harii Institutu Petróleo no Jeolojia – Institutu Públiku
Diploma ne’e, tuir sira seluk ne’ebé mak foka mós iha área ida ne’e, atu kontribui ba objetivu hodi konklui estrutura organizasaun no administrativa nian ne’ebé mak Timor-Leste presiza atu uza ho efisiénsia ba ninia rekursu petrolíferu, minerál no jeolójiku sira, liuhusi kriasaun Institutu Petróleo no Jeolojia – Institutu Públiku (IPJ-IP).
Misaun prinsipál IPJ-IP nian mak atu hala’o jestaun ba informasaun jeolójika hanesan elementu fundamentál ba prospesaun, peskiza no esplorasaun ba rekursu sira ne’ebé mak Timor-Leste iha, maibé fó nafatin atensaun ba deznvolvimentu atividade sira seluk iha área petróleo, jeolojia no rekursu naturál sira.
3. Dekretu-Lei ne’ebé regula Klube Desportivu no Sosiedade Desportiva iha Timor-Leste
Tuir aprovasaun Rejime Estatutu ba Utilidade Públika Desportiva Federasaun Desportiva sira nian, diploma ne’e nia objetivu atu kontinua ho prosesu regulamentasaun ba entidade sira ne’ebé mak halo parte iha Movimentu Desportivu, no fasilita kriasaun no dezenvolvimentu klube desportivu no sosiedade desportiva sira iha País.
Estabelese ona posibilidade, hamutuk ho klube desportivu rejime jerál nian hodi harii klube desportivu ho rejime simplifikadu nian, ho finalidade atu fasilita asosiasaun desportiva ki’ik sira, bainhira sira la partisipa iha kompetisaun profisionál, bele sai hanesan klube desportivu iha rejime simplifikadu no nune’e sira bele dezenvolve sira nia atividade desportiva ho forma ne’ebé própriu duni no tuir regulamentu.
Estabelese mós baze sira atuhodi kria sosiedade desportiva sira ho natureza komersiál iha País, atu nune’e nia rejime jurídiku dezenvolve ona husi sira nia Diploma rasik.
4. Dekretu-Lei ne’ebé Regulamenta Telekomunikasaun nian
Diploma ne’e define baze regulamentasaun ida ba telekomunikasaun moderna, loos no adekuada ba País, tuir duni Polítika Nasionál Telekomunikasaun nian no prátika internasionál ne’ebé diak.
Dekretu-Lei Telekomunikasaun prevee mós, estabelesimentu entidade reguladora ida ne’ebé foun, Autoridade Nasionál Komunikasaun (ANK) atu fiskaliza no regula setór telekomunikasaun sira nian.
5. Dekretu-Lei ne’ebé aprova Rejime Jurídiku ba Lisensiamentu no Kontrolu ba Edifikasaun no Urbanizasaun
Diploma ne’e inklui norma ho natureza administrativa ne’ebé define kondisaun no aprovasaun prévia ba projetu lisensiamentu obra nian, inklui nia kontrolu no fiskalizasaun. Estabelese ona mós rejime sansaun ba ema sira ne’ebé mak hakarak mantein halo kontrusaun ilegál ba edifísiu sira hodi halo violasaun ba rejime, nune’e mós fó kompeténsia eskluziva ba Ministériu Infra-Estrutura nu’udar entidade únika atu halo apresiasaun no aprovasaun ba projetu no tuirmai ba lisensiamentu ba obra sira nian.
6. Rezolusaun Governu nian ne’ebé estabelese rejime fiksasaun ba márjen komersializasaun másima ba bein esensiál no medida sira seluk hodi kombate inflasaun
Konsellu Ministru aprova ona adopsaun ba rejime fiksasaun márjen komersializasaun másima nian ne’ebé temi kona-ba fiksasaun persentájen ba valór ne’ebé ajente ekonómiku bele aumenta ba presu akizisaun ba bein ne’e rasik, hanesan lukru.
Rejime ne’e tranzitóriu no atuhodi hadi’a folin merkadu nian no risku sira ne’ebé mak populasaun hasoru iha bein no infra-estrutura esensiál sira ne’ebé mak hanesan (foos no mina hodi te’in no, indiretamente, liuhosi dezenvolvimentu konstrusaun uma no obra públika, simentu, besi no kalen hodi taka uma kakuluk) hodi tau folin ne’ebé loos ba sasán hirak ne’e.
Liuhusi prátika tau folin ne’ebé loos, atuhodi evita no korriji dezekilíbriu sira ka pozisaun ne’ebé mak maka’as liu iha oferta, hodi hasa’e folin aas liu fali folin ne’ebé mak fiksa ona iha situasaun sira normál nian, atu tulun populasaun sira ne’ebé laiha osan sufisiente hodi evita efeitu ladi’ak sira ne’ebé aumenta inflasaun. Tan ne’e, Governu iha kompeténsia atu diriji no regulamenta atividade ekonómika atu nune’e mekanizmu merkadu nian bele funsiona ho forma ne’ebé mak regulár, liuliu atu tulun konsumidór sira ne’ebé mak mukit liu.
7. Informasaun adisional ba Relatóriu Nasionál Repúblika Demokrátika Timor-Leste kona-ba mekanizmu Revizaun Periódika Universál
Delegasaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste (ekipa interministeriál ida kompostu hosi tékniku no espesialista sira Direitus Umanus nian ne’ebé Ministériu Justisa mak koordena) harii ho atuhodi elabora relatóriu Revizaun Periódika Universál ne’ebé mak sei aprezenta iha loron 12, fulan Outubru 2012, analiza ona rekomendasaun 125 no konkluzaun hirak ne’ebé Estadu membru Nasoens Unidas sira-nian halo.
Delegasaun Timoroan aseita rekomendasaun 88, hodi adia tiha desizaun ba 36 seluk, no rejeita rekomendasaun ida de’it.
Relasiona ho rekomendasaun sira ne’ebé mak Timor-Leste simu, konsidera mós katak, rekomendasaun balu implementa ona no seluk sei iha hela prosesu implementasaun. Rekomendasaun hirak ne’e inklui proposta reforsu ba instituisaun judisiál sira, inklui mós ezisténsia rekursu umanu adekuadu, nune’e mós infra-estrutura; hadi’a rekursu finanseiru ne’ebé aloka ba Provedoria Direitus Umanus no Justisa atu nune’e bele hadi’a protesaun ba direitus umanus; garante respeitu ba direitu sira feto no labarik sira nian; asegura protesaun feto nian ne’ebé efetiva no adekuada hasoru violénsia doméstika, inklui mós apoiu jurídiku no sentru akollimentu; halakon forma diskriminasaun oioin iha sosiedade atuhodi promove direitu ekonómiku, sosiál no kulturál liuhosi medida sira ne’ebé bele hadi’a saúde, edukasaun, nivel moris nian no asesu ba bee-hemu no saneamentu.
Relasiona ho rekomendasaun sira ne’ebé Timor-Leste kompromete ona atu analiza ne’e, relasiona barakliu ho ratifikasaun ba instrumentu internasionál foun sira; aprezentasaun relatóriu ne’ebé Timor-Leste iha obrigasaun, bainhira iha ona adezaun ba konvensaun internasionál sira no adopsaun ba rekomendasaun sira hosi CAVR (Komisaun Halibur Lia-loos no Rekonsiliasaun) no CVA (Komisaun Lia-loos no Amizade) nian inklui implementasaun ba programa reparasaun ba vítima sira violasaun direitus umanus iha pasadu.
8. Alterasaun Dahituk ba Lei Orgánika Governu nian
Konsellu Ministru aprova ona alterasaun ki’ikoan ida ba Lei Orgánika Governu nian atu prevee posibilidade Primeiru-Ministru nia hodi foti advogadu atuhodi reprezenta Estadu iha prosesu judisiál balu ne’ebé kontra Estadu.
9. Dekretu-Lei kona-ba Reprezentasaun Estadu iha asaun judisiál
Liga ho alterasaun ba Lei Orgánika Governu nian ne’ebé temi ona, Konsellu Ministru aprova diploma ida ne’ebé regula prosedimentu nesesáriu ba nomeasaun mandatáriu judisiál sira atu reprezenta Estadu bainhira nia envolve iha prosesu judisiál.
Lejislasaun ne’e mosu, tan ohin loron Estadu dezenpeña funsaun balun ne’ebé kompleksu ba beibeik. Kompleksidade ne’e ezije, bainhira iha hela prosesu judisiál, apoiu jurídiku ne’ebé espesializadu no esperiente tebe-tebes, tanba mosu dalabarak ona no liuliu iha área infra-estrutura no rekursu naturál nian.
Dekretu-lei ne’e regula prosedimentu kontratasaun advogadu sira-nian ne’ebé sei halo, tuir regra, liuhusi konkursu públiku, atu garante transparénsia ba prosedimentu sira. Garante ona Mekanizmu sira hodi garante kontratasaun ida ne’e lais bainhira iha kazu urjénsia, sijilu ka liu-liu ezijénsia téknika kauza nian.