Iha loron 4 fulan-dezembru tinan 2025, iha Salaun Nobre Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, Dili, hala’o Sorumutu Interministeriál Koordenasaun ASEAN nian ba da-3, ho objetivu atu hametin koordenasaun nasionál hafoin adezaun formál Timor-Leste nian ba Asosiasaun Nasoins Sudeste Aziátiku (ASEAN), ne’ebé konkretiza iha loron 26 fulan-outubru tinan 2025, iha Kuala Lumpur, Malázia. Intensaun hosi sorumutu ne’e atu define prioridades, konsolida estruturas intitusionais no estabelese kalendáriu ida hodi asegura integrasaun nasionál plena iha organizasaun rejionál. 

Iha abertura sorumutu ne’e, Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, subliña importánsia hodi orienta serbisu governamentál ba kompromisu sira ne’ebé asume nu’udar Estadu-Membru ASEAN ba da-11, no mós reforsa nesesidade atu garante koerénsia entre kompromisu sira-ne’e no objetivus dezenvolvimentu nasionál nian.

Sesaun ne’e analiza progresu sira ne’ebé alkansa dezde asinatura Deklarasaun Admisaun nian, durante Simeira ASEAN ba da-47, inklui pontu situasaun kona-ba instrumentu legál no asaun sira tuirmai ne’ebé inisia ona. Diskute mós partisipasaun Timor-Leste nian iha atividade no sorumutu sira ASEAN nian nu’udar membru plenu, rekursus umanus nesesárius, no mós instalasaun unidades ASEAN iha ministérius no instituisoins nasionais oioin. Partisipante sira avalia mós aspetus estratéjikus no rekizitus lojístikus, administrativus no finanseirus ne’ebé relasiona ho partisipasaun nasionál iha sorumutu no atividade sira ASEAN nian.

Iha enserramentu, afirma filafali kompromisu atu kontinua hametin koordenasaun interministeriál, hodi garante ezekusaun konsistente ba obrigasaun sira ne’ebé mosu hosi adezaun plena.

Iha sorumutu Konsellu Ministrus nian iha loron 3 fulan-dezembru tinan 2025, Ezekutivu ne’e delibera hodi autoriza kontribuisaun finanseira ida ho valór dolar amerikanu rihun atus-haat ba Unidade Timor-Leste iha Sekretariadu ASEAN. Objetivu hosi apoiu ida-ne’e atu asegura funsionamentu kontínuu Unidade ne’e nian no hametin atividades akompañamentu tékniku no institusionál ba prosesu integrasaun iha organizasaun rejionál.

Iha loron 11 fulan-novembru tinan 2025, Parlamentu Nasionál ratifika, ho unanimidade, Deklarasaun kona-ba Adezaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste ba ASEAN. Sesaun ne’e konta ho prezensa hosi Ministru Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, Bendito dos Santos Freitas, no Vise-Ministra ba Asuntus ASEAN, Milena Maria da Costa Rangel.

Iha okaziaun ne’e, Ministru Bendito Freitas afirma katak, ratifikasaun ba deklarasaun ne’e “reprezenta etapa desiziva, istórika no indispensável ida ba integrasaun plena Timor-Leste nian iha ASEAN”, hodi hatutan tan katak, aprovasaun parlamentár ne’e “konkretiza juridikamente hakarak ida ne’ebé aas-liu hosi ita-nia povu”. Hodi hanoin hikas Primeiru-Ministru nia liafuan sira, subliña mós katak adezaun ida-ne’e “la’ós reprezenta de’it realizasaun hosi mehi ida ne’ebé koletivu, maibé reprezenta mós validasaun hosi perkursu istóriku naruk ida, ne’ebé marka hosi korajen, reziliénsia, determinasaun no fiar ne’ebé metin hosi Povu Timoroan”.

Deklarasaun ne’ebé asina iha Kuala Lumpur, iha loron 26 fulan-outubru tinan 2025, simboliza rekoñesimentu polítiku no jurídiku ba Timor-Leste nia integrasaun plena no garante ninia partisipasaun iha mekanizmu hotu-hotu ne’ebé prevee ona iha Karta ASEAN nian.