Prezidente Banku Aziátiku Dezenvolvimentu (ADB), Masato Kanda, konklui nia vizita ofisiál dahuluk mai Timor-Leste, ne’ebé hala’o husi loron 17 to’o 20 fulan-jullu, hafoin reafirma tiha kompromisu ADB nian atu apoia prioridade dezenvolvimentu nasionál no Timor-Leste nia integrasaun rejionál, liu-liu adezaun ba Asosiasaun Nasoins Sudeste Aziátiku (ASEAN), ne’ebé prevee ba fulan-outubru tinan ida-ne’e. 

Bainhira nia mai país ne’e, Masato Kanda vizita projetu expansaun Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato, ne’ebé oras ne’e daudaun nu’udar investimentu infraestruturas ne’ebé boot-liu ne’ebé apoia husi ADB iha Timor-Leste. Akompaña hosi Ministru Transportes no Komunikasoins, Miguel Marques Gonçalves Manetelu, no reprezentante hosi parseirus dezenvolvimentu Japaun no Austrália nian, nia hala’o vizita ba instalasoins terminál atuál nian no destaka relevánsia projetu nian ba integrasaun rejionál no diversifikasaun ekonómika país nian. “Investimentu ida-ne’e ho dolar millaun 297,9 ne’e transforma odamatan prinsipál Timor-Leste nian ba mundu. Ha’u sai sasin ba urjénsia hosi modernizasaun no potensiál boot-tebes ne’ebé maka projetu ne’e iha”, nia hatete. 

Ministru Miguel Manetelu konsidera katak expansaun aeroportu ne’e “nu’udar odamatan tama ida ne’ebé importante ba komérsiu, turizmu no investimentu estranjeiru, hodi impulsiona diversifikasaun ekonómika ba tempu naruk”.  Lider ADB elojia espíritu kooperasaun ne’ebé apoia dezenvolvimentu projetu nian, hodi konsidera hanesan “modelu parseria internasionál ida-ne’ebé efetivu hodi hasoru dezafius dezenvolvimentu nian ne’ebé krítikus”. Modernizasaun aeroportu ne’e inklui estensaun ba pista, konstrusaun vias sirkulasaun foun no atualizasaun sistemas kontrolu tráfiku aéreu nian tuir padraun internasionál, hodi reforsa potensiál país nian ba komérsiu, turizmu no investimentu. 

Iha vizita ne’e, Masato Kanda hasoru malu ho Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta no membrus Governu balun, iha ne’ebé ko’alia kona-ba prioridades estratéjikas Timor-Leste nian no dalan atu hametin parseria ho ADB. Iha loron 18 fulan-jullu, nia partisipa iha almosu traballu ida iha Dili hamutuk ho Vise-Primeiru-Ministru, Mariano Assanami Sabino, Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Agio Pereira, Ministru Petróleu no Rekursus Minerais, Francisco da Costa Monteiro no  Vise-Ministra ba Asuntus ASEAN, Milena Maria da Costa Rangel  no Governadór Banku Sentrál, Helder Lopes. 

Iha loron 19 fulan-jullu, Masato Kanda hala’o vizita ba Munisípiu Aileu, iha ne’ebé nia aprende kona-ba Projetu Hasa’e Meius Subsisténsia iha Agrofloresta no Kafé (CALIP), ne’ebé implementa iha munisípiu neen ho apoiu husi ADB. Durante vizita, nia konversa ho agrikultór sira no vizita áreas demonstrasaun agríkola, iha ne’ebé nia observa téknikas modernas kona-ba kultivu, hodi kuda kafé hamutuk ho ai-horis ai-han.  “Ha’u-nia vizita ba rejiaun sira ne’ebé prodús kafé hatudu oinsá projetu CALIP transforma moris no reforsa komunidade sira, liuhosi revitaliza setór esportasaun naun-petrolíferu ida ne’ebé importante liu iha nasaun ne’e”, nia hatete. CALIP agora daudaun apoia grupu agrikultór 80 no fó benefísiu ba família produtór kafé maizumenus rihun 2, hodi kontribui ba objetivu nasionál atu duplika produsaun no hasa’e valór esportasaun nian ba 20% to’o 2030. 

Iha jantár ofisiál ne’ebé Governu oferese, Ministra Finansas, Santina José Rodrigues F. Viegas Cardoso, subliña katak “dezde tinan 2002, ADB akompaña ona Timor-Leste iha nia dalan konsolidasaun nu’udar nasaun soberana, hodi investe iha área krusiál sira hanesan transportes, bee, enerjia, edukasaun no setór kafé”. Nia destaka mós katak parseria ho ADB durante ne’e esensiál ba implementasaun reformas estruturais no hametin jestaun finanseira públika. 

Masato Kanda, iha nia diskursu, reafirma katak “vizita ida-ne’e hanesan oportunidade ida hodi aprofunda ita-nia kolaborasaun, iha momentu krusiál ida ne’ebé país ne’e prepara hela atu fó hakat istóriku ida ho adezaun ba ASEAN. Ami-nia apoiu sei kontinua iha etapa ida-idak, ho objetivu atu harii futuru ida ne’ebé inkluzivu no reziliente liu ba timoroan tomak”.