Timor-Leste sei sai uma-na’in ba Konferénsia Internasionál kona-ba Direitu Marítimu no Rezolusaun Litíjiu Marítimu husi loron 15 to’o 16 fulan-maiu tinan 2025

Gabinete Fronteiras Terrestres no Marítimas Timor-Leste (GFTM) organiza hela Konferénsia Internasionál Dili nian ba daruak kona-ba Direitu Marítimu, ne’ebé sei hala’o iha loron 15 no 16 fulan-maiu 2025, iha JL World Hotel, iha kapitál Timor-Leste.

Ho tema “Hasoru Dezafiu: Direitu Marítimu no Rezolusaun Litíjiu Marítimu”, konferénsia internasionál ida-ne’e, ba de’it konvidadus, sei ko’alia kona-ba oinsá direitu internasionál no mekanizmu sira ne’ebé prevee iha Konvensaun Nasoins Unidas kona-ba Direitu Marítimu (UNCLOS, akrónimu iha lian inglés) bele tulun Estadu sira hodi rezolve litíjius marítimus ho dalan pasífika. Inisiativa ne’e sei sai hanesan plataforma ida atu diskute kona-ba efikásia UNCLOS nian hodi rezolve disputas marítimas iha ambiente internasionál ida ne’ebé kompleksu ba beibeik.

Iha tinan 1982, Estadu sira halibur hamutuk hodi adota Konvensaun Nasoins Unidas kona-ba Direitu Marítimu, hodi kria enkuadramentu jurídiku unifikadu ida ba governasaun oseanu nian. Maibé, iha nafatin disputa fronteira marítima hamutuk besik 200 ne’ebé seidauk rezolve iha mundu tomak.

Durante konferénsia, sei analiza mós lisaun sira ne’ebé aprende hosi prosesu Konsiliasaun iha Tasi Timor. Iha painél ida-ne’e, reprezentante sira husi Timor-Leste, Austrália no Tribunál Permanente Arbitrajen, no mós konsiliadór na’in-lima, sei fahe esperiénsia no reflesaun kona-ba prosesu Konsiliasaun Obrigatória dahuluk ne’ebé hala’o ona. Prosesu istóriku ida-ne’e hatudu katak bele rezolve disputas marítimas entre Estadu sira ho dame, liuhosi mekanizmu ne’ebé eziste iha direitu internasionál.

Konferénsia ne’e sei loke hosi Prezidente Repúblika Demokrátika Timor-Leste, José Ramos-Horta, no sei iha diskursu abertura hosi Prezidente Tribunál Internasionál Direitu Marítimu nian, Juis Tomas Heidar. Konfirma ona intervensaun sira hosi peritu no profisionál koñesidu sira iha área Direitu Marítimu nian, hosi governus, universidades, tribunál internasionál sira no sosiedades advogadu.

Debate loron rua ne’e sei foka ba tema prinsipál lima – Lisaun husi Konsiliasaun Tasi Timor, Reforsu Mekanizmu Jurídiku Internasionál, Abordajen Rejionál ba Rezolusaun Konflitu, Mudansa Klimátika no Disputa Marítima, no Jestaun Sustentável ba Rekursus.

Konferénsia Internasionál Dili 2025 sei halibur funsionáriu importante no reprezentante sira hosi Pasífiku, ASEAN, grupu g7+ hosi nasaun frajil sira, Komunidade País Lian Portugés no nasaun sira seluk ne’ebé atu halo diálogu, fahe koñesimentu no kolabora iha rezolusaun disputas marítimas ho forma pasífika.

Iha fulan-maiu 2016, Gabinete Fronteiras Terrestres no Marítimas (uluk Gabinete Fronteiras Marítimas), hamutuk ho Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, organiza Konferénsia Internasionál Dili ba dahuluk kona-ba Direitu Marítimu, ne’ebé foka liu ba fronteiras marítimas. Konferénsia ida ne’e iha diskursu ida hosi Prezidente Tribunál Internasionál Direitu Marítimu nian iha tempu ne’ebá, Juis Vladimir Golitsyn, no halibur partisipante hamutuk besik 600.

Gabinete Fronteiras Marítimas harii iha fulan-abríl 2015 hodi apoia prosesu definisaun fronteiras marítimas Timor-Leste nian ho Austrália no Indonézia. Hafoin ho susesu konklui negosiasaun ho Austrália iha 2018, Gabinete ne’e muda nia foku ba negosiasaun ho Indonézia. Iha Dezembru 2023, nia mandatu habelar hodi inklui apoiu ba definisaun fronteira rai-maran ho Indonézia, no hanaran fali Gabinete Fronteiras Terrestres no Marítimas (GFTM). Iha tempu hanesan, Gabinete ne’e mós asume responsabilidade atu apoia Primeiru-Ministru hodi dezenvolve no promove Timor-Leste nia Ekonomia Azul.

Konferénsia Internasionál Dili ba daruak: “Hasoru Dezafius: Diretu Marítimu no Rezolusaun Litíjiu Marítimu” mós marka aniversáriu kriasaun GFTM nian ba da-10.

 

Konferénsia Internasionál Dili kona-ba Direitu Marítimu no Rezolusaun Litíjiu Marítimu:

Nota Konsetuál – https://www.gftm.gov.tl/wp-content/uploads/2025/01/18809-DIC-Concept-Note_v2.pdf

Konferénsia Internasionál Dili 15 – 16 fulan-maiu 2025 _ Programa Provizóriu iha 14 fulan-abril 2025 – https://www.gftm.gov.tl/wp-content/uploads/2025/04/18809-Dili-International-Conference-Program_v11.pdf

url: https://timor-leste.gov.tl?lang=tp&p=42842