Governu Timor-Leste, ne’ebé reprezenta hosi Ministru Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, Bendito dos Santos Freitas, akompaña hosi Vise-Ministra ba Asuntus ASEAN, Milena Rangel, partisipa iha Retiru Ministrus Negósius Estranjeirus ASEAN nian (AMM, sigla iha lian Inglés) ne’ebé hala’o entre loron 18 no 19 fulan-janeiru tinan 2025, iha Sentru Internasionál Konvensoins Langkawi nian, iha Malázia. 

Iha sorumutu inaugural ida-ne’e ho Prezidénsia Malázia nian iha ASEAN, aborda kestoins rejionais no internasionais ho interese no preokupasaun komún, inklui prioridades ba tinan 2025, relasoins esternas ASEAN no sentralidade organizasaun iha evolusaun arkitetura rejionál nian. Retiru ne’e prezide hosi Ministru Negósius Estranjeirus Malázia, Dato’ Seri Utama Haji Mohamad bin Hasan. 

Iha nia diskursu, Ministru Bendito dos Santos Freitas felisita Malázia tanba asume ona Prezidénsia ASEAN nian iha tinan 2025, hodi foka-liu ba tema “Inkluzaun no Sustentabilidade”. Ministru subliña Timor-Leste nia apoiu tomak ba lideransa Malázia nian, hodi espresa konfiansa katak prezidénsia ida-ne’e sei kontribui ba rejiaun ida ne’ebé ekonomikamente integrada, reziliente no preparada atu hasoru dezafiu globál sira. 

Iha sorumutu ne’e, Ministru Bendito Freitas mós agradese ba apoiu kontínuu no la nakdoko hosi Estadus-Membrus ASEAN ba Timor-Leste nia prosesu adezaun plena no reafirma vontade nasionál atu kumpre kompromisu sira ne’ebé hatuur ona iha Roteiru Adezaun nian. Governante ne’e  reforsa Timor-Leste nia kompromisu atu kontribui ba inisiativas rejionais ne’ebé promove pás, seguransa no dezenvolvimentu sustentável, tuir vizaun hamutuk ASEAN nian kona-ba komunidade ida ne’ebé bazeia ba regras, sentrada iha povu no haree ba oin. 

 Dezde sai hanesan Observadór iha ASEAN, Timor-Leste hatudu ona kompromisu ida ne’ebé firme ba adezaun plena, tanba atinje ona taxa partisipasaun 84% iha sorumutu maizumenus 500 iha tinan 2024.

Rezultadu sira-ne’e reflete kompromisu Timor-Leste nia adezaun plena ba komunidade ASEAN no ba instrumentu legál sira iha pilares Komunidade Seguransa Polítika, Komunidade Sosiokulturál no Komunidade Ekonómika. 

Timor-Leste kontinua serbisu besik liu ho Estadus-Membrus ASEAN no Sekretariadu ASEAN hodi kumpre rekizitus hosi Roteiru Adezaun nian no hametin kooperasaun rejionál. Durante prezidénsia Malázia nian, espera  progresu signifikativu iha prosesu ida-ne’e tanba ASEAN buka atu adota Vizaun Komunidade ASEAN ba tinan 2045 iha tinan ida-ne’e, hodi permite Timor-Leste atu avansa totalmente iha vizaun ida-ne’e, hamutuk ho Estadus-membrus seluk. 

Delegasaun Timor-Leste ne’e inklui mós Embaixadór Timor-Leste iha Malázia, Lisualdo Gaspar, no Diretora-Jerál  ba Asuntus ASEAN, Elisa da Silva. Molok hala’o retiru, Vise- Ministra, Milena Rangel partisipa iha Sorumutu Altus Funsionárius ASEAN (SOM, akrónimu iha lian Inglés), iha ne’ebé nia reafirma kompromisu Timor-Leste nian ba implementasaun Roteiru Adezaun no atualiza partisipante sira kona-ba progresu ne’ebé alkansa ona.