Governu Timor-Leste felisita eleitór sira iha Timor-Leste laran tomak ne’ebé kontribui ona ba estabilidade no trankuilidade durante eleisaun lideres komunitárius

Ministériu Administrasaun Estatál, hamutuk ho Autoridade Munisipál sira no Rejiaun Administrativa Espesiál Oekusi Ambenu (RAEOA) no Sekretariadu Tékniku Administrasaun Eleitorál (STAE), iha komunikadu imprensa, hato’o ninia rekoñesimentu no felisitasaun ba eleitór sira iha Timor-Leste laran tomak, ba entuziazmu ne’ebé boot hodi ezerse sira-nia direitu votu no kontribuisaun ba estabilidade no trankilidade durante eleisaun lideres komunitárius, ne’ebé hala’o ona iha loron 28 fulan-outubru tinan 2023.

Prosesu eleitorál, ne’ebé envolve suku 452 no aldeia 2322, dezempeña papél fundamentál hodi promove partisipasaun komunidade sira nian iha vida polítika, iha kontestu polítika desentralizasaun nia laran, ne’ebé ho objetivu atu fó kompeténsia ba nivel lokál sira hodi foti desizaun no partisipa ho ativu iha demokrasia no iha dezenvolvimentu lokál.

Suku mak entidade koletiva direitu públiku ho natureza asosiativa, ne’ebé bazeia ba sirkunstánsia istórika, kulturál no tradisionál relasiona ho nomeasaun ba membrus órgaun Suku, ne’ebé hala’o liuhusi eleisaun ne’ebé justa no ho karater komunitáriu. Ne’e signifika katak membrus Konsellu Suku no sira-nia Asembleia ne’e rasik organiza no lidera prosesu eleisaun ba órgaun Suku ne’e.

Enkuadramentu legál ba eleisaun sira ne’e bazeia ba Lei n. 9/2016, loron 8 fulan-jullu, Lei Suku, no mós iha Dekretu Governu n. 14/2016, loron 28 fulan-setembru, kona-ba Regulamentu Eleitorál órgaun Suku. Prosesu ne’e inklui mós ho regulamentasaun Dekretu Governu n. 9/2023, loron 16 fulan-agostu tinan 2023, ne’ebé fiksa ona data ba realizasaun Asembleia Aldeia, Asembleia Suku no Konsellu Suku iha ámbitu prosedimentu Eleisaun Lider Komunitáriu nian. Aleinde ne’e, Diploma Ministeriál n. 39/2023, loron 15 fulan-setembru, estabelese ona modelu no formuláriu ne’ebé presiza ba prosesu eleitorál órgaun suku nian.

Prosesu eleitorál ne’e organiza no apoiu husi autoridade oioin, inklui Autoridade Munisipál, Administrasaun Munisipál no STAE sira, tuir artigu 97 hosi Dekretu Governu n. 14/2016, órgaun eleitorál sira, hanesan temi ona iha artigu 96 husi Lei n. 9/2016, no akompaña mós husi ekipa Ministériu Administrasaun Estatál nian ida, ne’ebé kria bazeia ba despaxu ministeriál.

Prosesu eleitorál hala’o iha etapa oioin, husikedas simu kandidatura to’o loron votasaun, iha loron 28 fulan-outubru. Simu kandidatura Xefe suku hamutuk na’in-2117, mane na’in-1876 no feto na’in-241. Sistema ne’ebé utiliza hodi halo apuramentu ba rezultadu eleisaun Xefe Suku no Xefe Aldeia nian bazeia ba sistema 50% + 1, ne’e dehan katak kandidatu ida tenke simu metade husi votu ne’ebé válidu aumenta ida hodi eleitu. Ba pozisaun Delegadu (a) nian, ne’e utiliza abordajen ida ho maioria simples.

Prosesu kontajen no apuramentu votu nian tuir regra ne’ebé estabelese ona, ba pozisaun Delegadu (a) kuaze kandidatu hotu-hotu eleitu tiha ona iha loron eleisaun tanba uza sistema maioria simples. Ba opozisaun Xefe Aldeia, maioria mak eleitu tiha ona mós, tanba eleisaun segunda volta ba pozisaun Xefe Aldeia halo kedas hafoin kontajen ba votus.

Kona-ba eleisaun Xefe suku, iha suku hamutuk 251 (ho totál 60%) laiha kandidatu ida maka atinje to’o 50% + 1, ne’e signifika katak sira sei avansa ba eleisaun ronde daruak iha loron 13 fulan-novembru.

Ministériu Administrasaun Estatál, hamutuk ho Autoridade Munisipál no RAEOA no STAE sira, lamenta ho konstranjimentu ne’ebé akontese no mós ko ’alia-liu dezafiu ne’ebé hasoru durante prosesu eleitorál, inklui kalendáriu ne’ebé apertadu tanba Governu Konstitusionál IX simu pose iha loron 1 fulan-jullu tinan 2023. Tuir Lei ne’ebé vigora, eleisaun ba lider komunitáriu ne’e hala’o iha aldeia sira, meza eleitór sira funsiona iha aldeia sira.

No mós tuir lejizlasaun atuál, kandidatura ba Xefe Aldeia no Delegadu (a) aprezenta iha loron votasaun ne’e rasik, laiha tempu ba produsaun boletins votu nian ho fotografia, tanba ne’e membru meza eleitorál sira hakerek dadus ho liman de’it.

url: https://timor-leste.gov.tl?lang=tp&p=34983