……………………………………………………………………………………………………………
Komunikadu Imprensa
Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 28 fulan-jullu
Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Palásiu Governu, iha Dili, no hafoin analiza aprezentasaun kona-ba pontu situasaun epidemiolójika nasionál, ne’ebé halo husi Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize nian, Konsellu Ministrus aprova ona projetu husi Dekretu Governu kona-ba medida sira ba ezekusaun Deklarasaun Estadu Emerjénsia nian, ne’ebé efetua husi Dekretu Prezidente Repúblika n. 56/2021, loron 27 fulan-jullu, hodi hatán ba pandemia COVID-19. Estadu emerjénsia, ne’ebé foin renova ona, inklui territóriu nasionál tomak no vigora entre tuku 00:00, loron 1 fulan-agostu tinan 2021 to’o tuku 23:59 loron 30 fulan-agostu tinan 2021.
Mantein medida sira ba ezekusaun deklarasaun estadu emerjénsia anteriór, liuliu obrigasaun ba sidadaun sira hotu ne’ebé hela iha Timor-Leste atu mantein distánsia, pelumenus, metru ida ho ema seluk ne’ebé la hela hamutuk ho nia. Kontinua obrigasaun atu uza máskara oin nian, ne’ebé taka inus no ibun, bainhira hakarak tama ka hela iha fatin públiku ka privadu hirak ne’ebé ema hotu uza no fase liman bainhira hakarak tama ba estabelesimentu komersiál, industriál ka prestasaun servisu sira-nian ka ba edifísiu sira iha ne’ebé servisu administrasaun públika nian funsiona. Ema hotu-hotu nafatin iha obrigasaun mós atu evita halibur-malu iha dalan públiku.
Konsellu Ministrus delibera mós atu aprova projetu Rezolusaun Governu nian rua ne’ebé ninia objetivu maka:
Nune’e, bandu sirkulasaun ema sira-nian entre munisípiu Dili no Ermera no sirkunskrisaun administrativa sira-seluk, exetu iha kazu hirak ne’ebé ninia fundamentu forte tanba razaun seguransa públika, saúde públika, asisténsia umanitária, manutensaun ba sistema abastesimentu públiku ka razaun seluk ne’ebé presiza atu hala’o ba interese públiku nian. La inklui iha proibisaun sirkulasaun ida-ne’e indivíduu sira ne’ebé komprova vasinasaun kompleta (doze rua) kontra COVID-19, no mós labarik sira ho idade tinan 6 mai kraik ne’ebé akompaña indivíduu sira ne’e.
Aprova ona mós projetu Rezolusaun Governu nian, ne’ebé aprezenta husi Ministru Administrasaun Estatál, Miguel Pereira de Carvalho, hodi nomeia Guilhermina Filomena Saldanha ba Kargu Prezidente Autoridade Munisipál Dili, ba periodu tinan lima, hahú husi data nia simu pose.
Konsellu Ministrus aprova ona, ho alterasaun, projetu Proposta Lei Komisaun Funsaun Públika nian, ne’ebé aprezenta husi Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Fidelis Manuel Leite Magalhães. Liu ona tinan sanulu husi nia kriasaun, ho lei ida-ne’e sei hakarak atu reforsa garantia sira kona-ba independénsia atuasaun Komisaun ne’e nian no ninia Komisáriu sira, no, iha tempu hanesan, halo reforma ba ninia ámbitu intervensaun, liuliu atu rezolve problema sira ne’ebé identifika ona, no ne’ebé sai nu’udar difikuldade ida ba efisiénsia funsionamentu Funsaun Públika nian. Nune’e, ho objetivu atu kria husi experiénsia ne’ebé iha tiha ona, ita hakarak katak Komisaun Funsaun Públika iha papél apoiu nian iha definisaun ba polítika públika sira kona-ba funsionalizmu públiku nian, no reforsa ba atribuisaun Ministériu nian sira, no kompeténsia sira husi sira nia órgaun sira, kona-ba rekursus umanus.
Aprova ona mós, ho alterasaun, ba projetu deliberasaun kona-ba Planu dezenvolvimentu Portu Dili nian, ne’ebé aprezenta husi ministru Transportes no Komunikasoins, José Agustinho da Silva. Planu ne’ebé aprova ona prevee reestruturasaun no modernizasaun Portu Dili nian, hafoin transferénsia husi funsaun portu karga nian ba portu foun, iha Tibar, no nia transformasaun ba marina no portu kruzeiru sira nian. Prevee katak investimentu iha projetu ida-ne’e sei garante retornu boot, liuliu aumentu iha área sira hanesan turizmu,
Konsellu Ministrus delibera ona atu fó podér tomak ba Ministru Defeza, Filomeno da Paixão de Jesus, hodi asina Akordu entre Ministériu Defeza Timor-Leste nian no Departamentu Defeza Austrália nian (DDA), kona-ba atividade infraestrutura no instalasaun sira ba Portu Hera. Akordu ne’e ninia objetivu mak atu promove dezenvolvimentu infraestrutura sira hodi hasa’e kapasidade no sustentabilidade FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL), hodi fó asisténsia ba interesse sira Timor-Leste no Austrália nian. Ho akordu ne’e, DDA sei realiza atividade ne’ebé presiza konstrusaun nian iha Portu Hera hodi entrega, iha tinan 2023, ro’o patrulla (GSB) rua ne’ebé Austrália sei fó ba
Aprova mós, ho alterasaun sira, projetu deliberasaun ne’ebé aprezenta husi Ministru Finansas, Rui Augusto Gomes, kona-ba revizaun ba valór husi tarifa sira ne’ebé utilizadór sira iha Portu Tibar sei selu, ba taxa konsesaun ne’ebé konsesionária sei selu nu’udar royalty, no ba penalidade sira ne’ebé konsesionária sei selu tamba la kumpre rekizitu mínimu sira kona-ba servisu no ekipamentu nian. Revizaun ba valór hirak-ne’e ho fatór indeksasaun 1,061, konsidera diminuisaun tráfegu karga nian, kompara ho previzaun sira, konsidera realidade ekonómika iha tinan hirak ikus ne’e, konsidera difikuldade sira ne’ebé rezulta husi pandemia COVID-19, konsidera mós vontade konsesionária nian hodi kontinua dezenvolve projetu no hahú opera ho lais liu, no konsidera mós katak valór sira ne’ebé maihusi revizaun ne’e hanesan ho valór sira ne’ebé sei vigora hela, karik konsesionária hahú ona operasaun iha data ne’ebé prevee ona.
Konsellu Ministrus aprova ona, ho alterasaun sira, projetu deliberasaun kona-ba selebrasaun Akordu Finansiamentu ida no Akordu ida kona-ba Kontribuisaun Finanseira ho Banku Aziátiku Dezenvolvimentu. Akordu rua ne’e refere ba projetu dezenvolvimentu infraestrutura bee no saneamentu ne’ebé lokaliza iha Viqueque, Lospalos no Same. Konsellu Ministrus fó podér tomak ba Ministru Finansas, hodi reprezenta Estadu Timor-Leste, atu asina akordu rua ne’e.
Komisaun Interministeriál ba Protesaun Sivíl no Jestaun Dezastre Naturais halo aprezentasaun ba Konsellu Ministrus kona-ba ezekusaun ba deklarasaun situasaun kalamidade relasiona ho inundasaun ne’ebé akontese iha munisípiu Dili, iha madrugada, loron 4 fulan-abril, tinan 2021. Ministériu Administrasaun Estatál no Ministériu Obras Públikas halo aprezentasaun sira ne’ebé hatudu ona impaktu husi inundasaun sira, no resposta ba emerjénsia nian no rekuperasaun husi estragu sira.
Daudaun ne’e, sei iha ema hamutuk na’in 731 maka ba hela iha sentru akollimentu neen ne’ebé sei ativu iha sidade Dili. Totál ema hamutuk na’in 34 maka mate no na’in 14 maka lakon. Iha nivel nasionál, uma-kain 30.322 mak afeta husi inundasaun ne’e. Iha munisípiu Dili, uma-kain 24.816 mak afetadu. Inundasaun mós halo estragu boot ba uma hamutuk 4.231. Planu ida hodi harii sentru alojamentu multifunsaun sei dezenvolve hela, hodi hatán ba situasaun sira emerjénsia nian, no mós atu kontribui ba prosesu reorganizasaun urbana no polítika desentralizasaun administrativa no podér lokál.
Kona-ba resposta Governu, iha área apoiu umanitáriu emerjénsia nian, mobiliza ona rekursus umanus no disponibiliza ona beins materiais, ekipamentu sira, bee no ai-han, ai-moruk no ekipamentu sira-seluk ba populasaun afetada.
Kona-ba obras públikas, hala’o ona atividade nesesária sira hanesan limpeza, normaliza dalan públika no reabilitasaun no rekonstrusaun ba infraestrutura sira. Durante aprezentasaun, hatudu mós projetu sira ne’ebé hala’o hela ka projetu sira ne’ebé planeia ba prazu badak no naruk, la’ós de’it atu rezolve estragu hirak-ne’ebé identifika ona, maibé mós atu prevene no reduz risku sira husi dezastre sira tuirmai no kria infraestrutura sira ne’ebé reziliente liu.
Ministru Petróleu no Minerais, Víctor da Conceição Soares, halo aprezentasaun ida kona-ba planu ba projetu konstrusaun Terminál Importasaun Petróleu nian iha Metinaro. Terminál ne’e, ne’ebé sei lokaliza iha Aldeia Manuleu, Suku Wenunuk, Postu Administrativu Metinaru, Munisípiu Dili, sei iha kapasidade hodi armazena petróleu ba loron 120, ho objetivu hodi garante stock estratéjiku nasionál petróleu nian ba loron 90, no stock adisionál nian ida ba loron 30, ne’ebé Timor Gap sei komersializa. Remata