Governu Timor-Leste

Prezidénsia Konsellu Ministrus

VIII Governu Konstitusionál

...........................................................................................................................

Komunikadu Imprensa

Loron 6 fulan-dezembru tinan 2019

Lighthouse vs Timor-Leste Court of Appeal (Supreme Court of Victoria)

Ohin, Tribunal Supremu Victoria nian fó hatene sentensa kona-ba apelu hosi Governu Timor-Leste nian hasoru desizaun hosi Supremu Tribunal Victoria nian iha fulan Maiu 2019. Iha desizaun ne’e, Supremu Tribunal Victoria nian fó ba empreza Lighthouse Corporation Pty Ltd no Lighthouse Corporation IBC (hamutuk Lighthouse) direitu atu rona kazu nian hasoru Repúblika Demokrátika Timor-Leste no nia empreza eletrisidade (EDTL) iha estadu Victoria. Disputa ne’e iha relasaun ho eventu sira mak mosu iha Timor-Leste iha tinan 2010 no 2011 iha kotuk ba, kona-ba kontratu ida mak seidauk hatene se loos ka sala. Kontratu ne’e kona-ba fornesimentu kombustível no jerador sira iha Timor-Leste. Governu Timor-Leste nian fiar-an katak la iha kontratu ida mak vinkulativu no mak asina tiha ona.

Tribunal Supremu hanoin katak desizaun juíz nian apropriada, naran katak Tribunal Vitória nian la’os fatin ida-ne’ebé la adekuadu duni atu rona disputa ne’e. Tribunal Supremu halo konklusaun katak juíz la sala iha nia abordajen atu fó desizaun ba kestaun ne’e no, tanba ne’e, rekusa permisaun ba apelu.

Timor-Leste haksesuk katak juíz halo sala iha maneira rua mak importante to’o hetan konkluzaun kona-ba kestaun fórum non conveniens (Tribunal adekuadu ka lae atu julga). Tribunal Supremu la simu ida-ne’e.

Iha partikular, Timor-Leste haksesuk katak ligasaun disputa nia ho Victoria ne’e fraku, la iha substansia, no kuaze la iha relasaun ho kestaun prinsipal sira, no, ikus mai, iha relasaun ho númeru boot barak ho Timor-Leste. Timor-Leste mós haksesuk katak juíz prinsipal, Almond J., karik tenke konsidera Victoria hanesan fórum mak klaramente la adekuadu atu rona disputa ne’e, tanba Lei Timor nian relevante atu hatene se kontratu iha ka lae (kestaun ida mak mosu disputa iha kazu ne’e), no fator seluk tan mak halo ligasaun entre kazu ne’e no Timor-Leste.

Kazu ne’e envolve kestaun jurídika mak kompleksa no Governu Timor-Leste nian sei konsidera detalle hosi sentensa no halo revizaun ba ninia opsaun sira iha lei nia laran. Governu Timor-Leste sei fiar iha nia pozisaun iha lei nia laran kona-ba kontratu mak la iha entre parte sira, independentemente ba fatin iha nebe’e kazu ne’e sei rezolve.

Disputa kona-ba se Victoria maka fatin adekuadu ba kazu ne’e hanesan tentativa mak la hetan susesu husi Lighthouse iha tinan 2015, iha kotuk ba atu tau haksesuk ne’e iha International Centre for the Settlement of Investment Disputes (ICSID ka Sentru Internasionál Atu Rezolve Disputa Investimentu nian). Iha loron 23 Dezembru 2017, Tribunal deside katak ICSID la iha jurisdisaun atu rona kazu ne’e. REMATA