……………………………………………………………………………………………………………
Komunikadu Imprensa
Loron 27, Fulan-Setembru, Tinan 2019
Moras fahi (African Swine Fever) iha Timor-Leste
Hahú kedas husi inísiu fulan-setembru tinan 2019, rejista kazu fahi moras (African Swine Fever – ASF) no halo fahi barak mate iha Timor-Leste. Iha Díli laran, kazu hirak-ne’e barak tebtebes maka relata direta husi fahi-na’in sira. Atu identifika kauza husi moras ne’e, Ministériu Agrikultura no Peskas (MAP) rekolla amostra husi animál ne’ebé moras no haruka ona ba Austrália hodi halo teste. Husi amostra hirak ne’ebé maka haruka ba laboratóriu Austrália nian hodi halo teste, rezultadu hirak ne’e konfirma katak, moras ASF tama ona iha Timor -Leste no iha fahi 41% mak hatudu ona pozitivu sofre moras ASF ne’e.
To’o loron 19 fulan-setembru 2019, MAP rejista ona fahi hamutuk 400 ne’ebé mak mate ona iha Díli no 400 seluk ne’ebé mak hetan ona moras ASF ne’e.
lstorikamente Timor-Leste livre husi moras ASF. Atu garante ba ida ne’e, iha ona Dekretu Lei n. 21/2003, kona-ba rejime Kuarentena, iha artigu ninia da-56, define katak bandu importasaun ba fahi no produtu fahi husi nasaun sira ne’ebé afetadu ho moras African Swine Fever.
Bainhira moras ne’e hahú belar daudaun iha rejiaun Ázia nian, MAP mós hala’o semináriu ida kona-ba moras ne’e, iha loron 13 fulan-jullu 2019, hanesan medida preventiva. Objetivu husi semináriu ne’e mak atu halo diskusaun téknika ida entre MAP no servisu públiku sira seluk ne’ebé relevante, mak hanesan Alfándega, AEFAESA, PNTL, UNTL ka SERVE hodi esplora posibilidade atu haforsa no kontrola Timor-Leste ninia bioseguransa, kona-ba moras animál nian ne’e.
African Swine Fever (ASF) ne’e nu’udar moras ba fahi ida ne’ebé da’et lais tebes, ne’ebé maihusi Áfrika. Moras ASF maski ezisti kleur ona iha mundu maibé to’o ohin loron seidauk iha ai-moruk atu kura ka vasina atubele prevene moras ne’e. Moras ASF daudaun ne’e akontese ona iha nasaun barak iha Ázia. To’o fulan-setembru 2019, nasaun iha Ázia ne’ebé afetadu ona mak hanesan Xina, Vietname, Kamboja, Filipina, Laos, Myanmar, Koreia-do-Norte, no Mongólia (dadus husi FAO, tinan 2019). lha Timor-Leste, iha fahi 400,000 maka hetan risku ona husi moras ASF no iha umakain 70% liu ne’ebé mak depende ba hakiak fahi hodi sustenta sira-nia moris.
Relasiona ho saúde públika, MAP hakarak esklarese katak moras ASF la’ós moras zoonótiku, signifika katak moras ida-ne’e la fó impaktu ba ema nia saúde.
Asaun imediata ne’ebé oras ne’e ita halo daudaun maka ita tenke haforsa serbisu iha postu tránzitu animál ho kolaborasaun husi autoridade seguransa atubele suspende movimentu fahi husi Díli ba munisípiu sira seluk.
MAP sei iha kolaborasaun di’ak ho governu Austrália hodi foti medidas hanesan teste amostra sira hodi bele hetan diagnóstiku definitivu ba moras ASF. Nune’e mós sei halo kolaborasaun ho OIE (Organizasaun Mundiál Saúde Animál) hodi prodús matéria ba sosializasaun moras refere. Remata