Institutu Petróleu no Jeolojia (IPJ) nian, hahú husi loron 17 fulan-maiu, iha ona sistema pozisionamentu globál nian ida (ne’ebé koñesidu liu ho sigla iha lian inglés GPS, “global positioning system”), atu halo monitorizasaun kona-ba rai-nakdoko. Aparellu ida ne’e lokaliza iha Munsípiu Bobonaru, iha zona loro-monu país nian, besik baliza ho Indonézia nian.
Prezidente IPJ nian, Hélio Guterres, agradese ba kolaborasaun husi Universidade Súl Kalifórnia nian, “liuliu ba profesora Meghan S. Miller no ninia belun sira husi departementu Jeosiénsias nian, ba ninia apoiu ho laran-di’ak no fó aparellu GPS jeodéziku nian hamutuk rua (ne’ebé fó dalan atu sukat no reprezenta espasu jeográfiku husi planeta ne’e ho loloos) no ba Universidade Nasionál Austrália nian, ne’ebé kontribui ona hodi reforsa liután kapasidade téknika IPJ nian iha utilizasaun, análize no interpretasaun dadus sira ne’ebé maihusi GPS nian”.
Atubele kompriende di’ak liután kona-ba sistema ne’e, hala’o ona formasaun ida, instalasaun IPJ nian, iha Aimutin, Dili, husi loron 19 to’o 24 fulan-maiu, ho profesór Simon McClusky no profesór Acraf Koulali, husi Universidade Nasionál Austrália nian.
Hélio Guterres hatutan katak “IPJ sei hasa’e tan aplikasaun husi GPS ne’ebé simu ona hanesan doasaun, iha estudu kona-ba movimentu husi plaka tektónika sira no identifikasaun ba estrutura jeolójika Timor-Leste nian, ho objetivu atu hadi’a peskiza jeolójika ne’ebé IPJ hala’o iha Timor-Leste. Estudu no identifikasaun kona-ba falla sira bele kontribui maka’as ba dezenvolvimentu país nian, liuliu iha planeamentu ba infraestrutura sira”.
Diretór husi Divizaun Riskus Naturais, Eugénio Soares, esklarese katak “kombinasaun entre dadus sira husi GPS ho mekanizmu fokál sira [reprezentasaun gráfika sira] ne’ebé hetan liuhusi komputasaun no análize kona-ba rai-nakdoko bele sai util atu identifika karik falla ne’e ativa hela ka la’e, nune’e mós relasaun entre falla sira ho episentru rai-nakdoko ida nian. GPS jeodéziku mós bele sai util ba monitorizasaun no estudu kona-ba rai-monu”.