Ministru Estadu no Prezidénsia Konsellu Ministru no

  Portavós Ofisiál Governu Timor-Leste

 Díli, loron 7 fulan-juñu tinan 2016

Promulgasaun ba Rejime Kontrolu Tabaku nian hanesan medida importante ida ba promosaun Timor-Leste ida ne’ebé saudavel liu

Dekretu-Lei ne’ebé define Rejime Kontrolu Tabaku nian, ne’ebé hetan aprovasaun ona husi Konsellu Ministrus iha loron 24 fulan-novembru tinan 2015 no promulga husi Prezidente Repúblika, iha loron 2 fulan-juñu, marka hakat importante ida atu hadi’a saúde populasaun nian.

Timor-Leste hanesan nasaun ida ne’ebé iha mós índise konsumu tabaku nian aas iha mundu. Mane besik porsentu 70 no joven sira ho otas 13-15 hamutuk porsentu 42 maka fuma. Valór sira ne’e sa’e ba beibeik iha tinan hirak ikus ne’e. Tuir Organizasaun Mundiál Saúde nian, iha rejiaun sudeste aziátiku de’it, tabaku oho ema 150 iha loron-loron ida no millaun 1.3 tinan-tinan, inklui ema la’ós-fumadór sira ne’ebé sofre impaktu husi tabaku.

Rejime Kontrolu Tabaku nian implementa medida sira husi Konvensaun Kuadru Organizasaun Mundiál Saúde nian ba Kontrolu Tabaku, ne’ebé Parlamentu Nasionál ratifika tiha ona iha fulan-dezembru tinan 2004. Lei ne’e buka atu asegura protesaun iha relasaun ba espozisaun involuntáriu ba tabaku suar, regula produtu sira ne’ebé mai husi tabaku, introdús rótulu obrigatóriu sira (surat-tahan ki’ik ne’ebé taka iha sigarru masu nia lolon iha hakerek lia-fuan ruma) ba sigarru masu ho objetivu atu sensibiliza no promove edukasaun ba saúde, bandu ninia publisidade, entre medida sira seluk atu hamenus nesesidade no mós produsaun tabaku nian.

Atu atinje objetivu hirak ne’e, lei ne’e bandu ema atu labele fuma tabaku iha fatin públiku sira ne’ebé maka taka-metin, serbisu-fatin no transporte públiku sira, fiksa kuantidade másimu alkatraun nian, nikotina no monóksidu-karbonu nian, rotulajen no avizu iha pakote sira, bandu atu fa’an produtu ne’ebé ho baze iha tabaku ba labarik sira ho otas 17 mai kraik, kria fatin própriu ba fuma, define ninia tamañu mínimu ka pakote ki’ik ka boot no ninia folin no bandu publisidade kona-ba tabaku.

Iha lei ne’e define mós responsabilidade husi Governu, profisionál saúde no eskola sira iha promosaun formasaun nian no edukasaun ba saúde atu “kontribui ba kriasaun kondisaun ne’ebé di’ak ba prevensaun no kontrolu tabaku”.  Ministériu saúde maka iha responsabilidade partikulár atu halo diagnóstiku, akonsella, no halo programa apoiu nian ba fumadór sira ne’ebé maka hakarak atu husik tiha fuma tabaku no tulun fó tratamentu ba sira ne’ebé iha dependénsia ba tabaku.

Lei ne’e tama iha vigor loron 180 hafoin ninia publikasaun.

Portavós Governu Konstitusionál VI nian, Ministru Estadu Agio Perreira, hatete katak “ho rejime foun kontrolu tabaku nian, Timor-Leste deside hodi hili pozisaun ida ne’ebé maka’as, ho hanoin atu rezolve krize saúde nian ida ne’ebé maka besik atu mosu dadaun, ne’ebé bele afeta ema rihun ba rihun. Rezultadu husi fuma tabaku ne’e negativu no ita labele husik hela de’it konsumu tabaku nian ne’ebé aas iha ita-nia foin-sa’e sira bainhira ita hanoin ba ita-nia nasaun nia futuru. Lei foun ida ne’e sei persiza adaptasaun sosiál balun no ninia implementasaun sei lori dezafiu. Tamba ne’e, kumpre lei ida ne’e sei reprezenta marka ida iha konstrusaun futuru ida ne’ebé maka saudavel liu ba ita-nia oan sira no ba ita-nia nasaun”.