Governu Timor-Leste

Ministru Estadu no Prezidénsia Konsellu Ministru no

  Portavós Ofisiál Governu Timor-Leste

 Díli, loron 24 fulan-abríl tinan 2016

Timor-Leste haknaar an atu alkansa Objetivu Dezenvolvimentu Sustentável

Timor-Leste fó kontributu hirak ne’ebé importante ba debate temátiku Grupu Nivel Aas nian ne’ebé Sekretáriu-Jerál Nasoins Unidas nian halibur hamutuk kona-ba oinsá atinje Objetivu Dezenvolvimentu Sustentável, ne’ebé hala’o iha semana kotuk, iha Novaiorke. Iha loron Internasionál Rai Inan [Dia Internacional da Mãe Terra] - loron 22 fulan-abríl-, asina ona Akordu Paris nian ne’ebé istóriku kona-ba kombate hasoru akesimentu globál.

Hodi Primeiru-Ministru Timor ninia naran, Ministru Komérsiu, Indústria no Ambiente, Constâncio da Conceição Pinto,  halo diskursu iha debate ne’e no hato’o  Timor-Leste nia apoiu toma ba Ajenda asaun Nasoins Unidas nian to’o tinan 2030, iha ne’ebé inklui mós Objetivu Dezenvolvimentu Sustentável (ODS) hamutuk 17. Ministru ne’e afirma mós katak “ami nia kompromisu iha implementasaun husi objetivu sira ne’e nian dudu ami atu halo asaun iha nivel nasionál”.

Tanba ne’e, bainhira Parlamentu Nasionál aprova ODS, iha fulan-setembru tinan kotuk, Governu avansa kedas ona ho kriasaun grupu serbisu nian ida iha nivel nasionál, ne’ebé mai husi organizmu no diresaun relevante sira husi ministériu hotu-hotu. Grupu ne’e hala’o hela serbisu kona-ba estratéjia atu implementa ODS iha nasaun ne’e, hodi aliña objetivu sira ne’e ho Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu 2011-2030, atu bele kria ferramenta nasionál ida kona-ba monitorizasaun ba Objetivu hirak ne’e. Ministru ne’e esplika mós katak Governu “kompromete atu nafatin ativu ho g⁷⁺ - grupu Estadu frájil sira, iha situasaun konflitu no pós-konflitu – hodi fó prioridade ba indikadór sira ne’ebé abranje hotu objetivu 17 ne’e”.

Bainhira serbisu iha nivel internu atu alkansa ODS, Timor-Leste kontinua defende ninia jeneralizasaun iha nivel mundiál. Iha sentidu ida ne’e no nu’udar membru Asosiasaun Estadu Illa Ki’ik sira nian, ninia Primeiru-Ministru, Rui Maria de Araújo, hamutuk ho dirijente mundiál na’in ualu seluk hosi Grupu Nivel Aas ONU nian iha publikasaun deklarasaun ida ne’ebé hato’o kompromisu grupu ne’e nian atu “lidera ho ezemplu no ezekuta  ninia objetivu sira” no “enkoraja dirijente hotu-hotu atu mai hamutuk ho ami, atu nune’e labele husik ema ida hela iha kotuk”.

Durante debate temátiku ne’e, aprezenta mós deklarasaun ida husi Asosiasaun Estadu Illa Ki’ik sira, hodi bolu atensaun ba importánsia husi asinatura Akordu París nian. Ida ne’e hanesan pasu importante ida, ho hanoin atu atinje Objetivu oin-oin husi Dezenvolvimentu Sustentável nian, liuliu Objetivu 13: “Foti medida sira ne’ebé urjente atu kombate mudansa klima no ninia impaktu sira”. Membru sira husi Asosiasaun ida ne’e, ne’ebé mak Timor-Leste mós halo parte, inklui Estadu sira ne’ebé mak afetadu liuhusi alterasaun klimátika sira ne’ebé akontese oras ne’e.

Iha loron 22 fulan-abril, Timor-Leste hanesan Estadu ida husi Estadu 175 membru Nasoins Unidas nian ne’ebé mak asina Akordu París nian, ho objetivu atu impede aumentu temperatura planeta ne’e nian ba limite 2°C liu husi nivel sira molok industrializasaun, liuhosi redusaun signifikativa ida husi emisaun gás sira ho efeitu estufa nian. Timor-Leste sei avansa agora ho ratifikasaun akordu ne’e nian iha Parlamentu Nasionál.

Portavós Governu Konstitusionál VI nian, Ministru Estadu Agio Perreira, afirma katak, Timor-Leste envolve ona iha dezenvolvimentu Objetivu Dezenvolvimentu Sustentável nian no oras ne’e hakarak lidera ho forma ezemplár iha ninia aplikasaun. Ne’e signifika atu kontinua serbisu maka’as iha programa ne’ebé maka haree liubá atu hadi’a kualidade moris ita-nia povu nian no harii vizaun futuru nian ida ba tempu naruk ba ita-nia nasaun. Implika mós planeamentu ida ne’ebé di’ak no monitorizasaun rigoroza ba rezultadu ita-nia esforsu sira. Ami hahii grupu serbisu timoroan sira nian ba sira-nia serbisu iha planeamentu no monitorizasaun ODS nian. Iha semana liubá, Timor-Leste sente orgullu tanba hatudu an ona hanesan defensór ativu ODS nian ida no sai mós hanesan nasaun ida ne’ebé asina Akordu París nian ne’ebé istóriku, hodi hatudu ami-nia determinasaun atu serbisu ba futuru ida ne’ebé di’ak liu ba ami-nia nasaun no ba planeta ida ne’e”. REMATA