Protokolu estabelese fila-fali plena kooperasaun iha área justisa nian ho Portugál
Ministru Estadu no Prezidénsia Konsellu Ministru no
Portavós Ofisiál Governu Timor-Leste
Díli, loron 25 fulan-fevereiru tinan 2016
Protokolu estabelese fila-fali plena kooperasaun iha área justisa nian ho Portugál
Ministru Justisa Timor-Leste nian, Ivo Valente no Ministra Justisa Portugál nian, Francisca Van Dunem, ohin, asina ona protokolu kooperasaun nian ida iha área Justisa. Protokolu ne’e, asina ona iha Lisboa, Portugál, hodi estabelese fila-fali plena kooperasaun entre nasaun rua ne’e iha área justisa nian.
Protokolu maka rezultadu husi konsulta sira ne’ebé hala’o nafatin entre Timor-Leste no Portugál, kona-ba meiu di’ak liu hodi estabelese fila-fali plena kooperasaun bilaterál iha área justisa nian, atunune’e bele hetan rezultadu sira ne’ebé mak hein tiha ona iha tempu naruk, liuliu kona-ba formasaun rekursu umanu ba Timoroan sira iha área ne’e. Objetivu husi formasaun hotu, fó konsellu no apoiu estruturál maka bele fó dalan katak área justisa nian hetan rekursu umanu nasionál nian sira ne’ebé iha kualifikasaun aas, hodi kontribui la’ós de’it atu kaer metin ba prinsípiu independénsia no soberania nian, maibé mós iha kapasidade iha área justisa nian.
Domíniu sira ne’ebé envolve husi Protokolu inklui lejislasaun no polítika legál, investigasaun kriminál, siénsia forense sira, jestaun prizionál no reintegrasaun sosiál, aleinde funsaun sira rejistu no notariadu nian, asesu ba direitu no ba justisa, rezolusaun alternativa konflitu nian sira, relasaun internasionál sira no direitu internasionál, no mós aspetu oioin sira ne’ebé relasiona ho planeametu no administrasaun Justisa nian.
Protokolu prevee ezisténsia husi protokolu foun sira ba monitorizasaun no avaliasaun programa sira, nune’e mós kompromisu komunikasaun nian ne’ebé determina ona, atubele rezolve asuntu sá-de’it liuhusi konsulta hamutuk. Dispozisaun hirak ne’e buka atu garante katak programa kooperasaun nian tenke halo tuir loloos no bele to’o ba meta sira ne’ebé estabelese ona.
Protokolu foun revoga ida uluk tinan 2014 nian, no Memorandu Entendimentu kona-ba Kooperasaun Téknika iha Investigasaun Kriminál no Siénsia Forense sira tinan 2008.
Maski nune’e, iha nafatin kolaborasaun ida ne’ebé importante iha área justisa nian ho Uniaun Europeia liuhusi Fundu Europeu Dezenvolvimentu nian, kooperasaun delegada ba-iha Institutu Públiku Camões. Ne’e maka kazu apoiu tékniku nian ba Polísia Siéntifika Investigasaun Kriminál no ba Kámara Kontas nian, nune’e mós ba hadi’a sistema sira Rejistu no Notariadu nian sira.
Portugál no Timor-Leste iha programa oin-oin hosi kooperasaun bilaterál nian ne’ebé maka hetan susesu no ho tempu naruk inklui programa sira iha Edukasaun no Defeza.
Portavós ba Governu konstitusionál VI nian, Ministru Estadu Agio Pereira, hatete katak ”Governu Timor-Leste simu ho di’ak protokolu foun kooperarasaun nian no konsidera lala’ok ne’ebé la bosok, pozitivu no ho respeitu bainhira hala’o konsulta hirak ne’e, hodi to’o ba-iha serimónia asinatura protokolu ohin nian. Protokolu foun ne’e mak orienta kooperasaun bilaterál ne’ebé eziste ona ba meta sira ne’ebé konkorda hamutuk; konsolidasaun setór Justisa timoroan nian, liuliu, husi fortalesimentu institusionál no formasaun justisa nian ba timoroan sira”. FIN
