Ministru Estadu no Prezidénsia Konsellu Ministru no
Portavós Ofisiál Governu Timor-Leste
Dili, loron 27 fulan-jullu tinan 2015
Sorumutuk internasionál sira CPLP nian hametin entendimentu no oportunidade ba Timor-Leste
Enserramentu Sorumutuk Ordinária XX Konselu Ministrus Komunidade Nasaun Lian Portugés nian sira (CPLP, sigla iha lian portugés), iha loron 24 fulan-jullu, hakotu eventu lubuk ida iha semana rua nia laran, ne’ebé hala’o iha Dili iha ne’ebé hala’o mós Forum II Sosiedade Sivíl CPLP nian no Sorumutuk VII Ministru Turizmu CPLP nian sira.
Forum II Sosiedade Sivíl CPLP nian hahú iha loron 13 fulan-jullu no hala’o durante semana tomak, no halibur reprezentante sosiedade sivíl nian sira husi nasaun ida-idak husi nasaun sia ne’ebé sai hanesan membru CPLP nian. Primeiru-Ministru, Rui Maria de Araújo, hateten katak sorumutuk ne’e sai hanesan “oportunidade hodi hala’o debate kona ba temas foro social sira ne’ebé no kontribui ba dezenvolvimentu populasaun tomak iha ita ida idak nia rai laran”. Nia koa’lia liu kona-ba benefísiu prátiku sira husi sorumutuk ne’e, hodi dehan katak “habelar liu tan lian portugues no cultura hodi bele harii parserias socioekonómikas no kulturais iha ita nia paízes hotu, no dezenvolve projetus sustetáveis, nune’e maka ita kontribui atu haboot liu tan dezenvolvimentu edukasional, sosial no ekonómiku ita nia populasaun”.
Governu Konstitusionál VI fó ona apoiu maka’as ba papél husi organizasaun la’ós-governamentál, organizasaun traballadór, meiu komunikasaun nian no reprezentante sira seluk sosiedade sivíl nian, atubele dezempeña papél vijilánsia nian ida ne’ebé vitál ba ezekusaun polítika sira Governu nian no kontribui ba dezenvolvimentu nasionál. Governu insentiva sosiedade sivíl Timor-Leste nian hodi dezempeña knaar ida ne’ebé ativu liu ho governasaun, liuhusi mekanizmu Auditoria Sosiál nian, ne’ebé dezenvolve hela: nia objetivu mak posibilita avaliasaun rigoroza ida, independente no responsavel, ne’ebé mak ikus mai sei lori prestasaun servisu ida ne’ebé di’ak liu.
Momentu rua ne’ebé aas liu iha Forum Sosiedade Sivíl CPLP nian ne’e maka aprovasaun ba estatutu sira no eleisaun ba Sekretariadu Forum nian.
Sorumutuk VIII Ministru Turizmu Nasaun Lian Portugés nian sira hala’o husi loron 15 to’o loron 17 fulan-jullu. Primeiru-Ministru, Rui Maria de Araújo, sauda no simu ministru, vise-ministru no sekretariu Estadu Turizmu nian sira husi Estadu-membru CPLP nian sira, iha abertura eventu ne’e nian, ne’ebé hala’o iha Sentru Konvensaun Dili, iha loron 17 fulan-jullu. Nune’e, Xefe Governu nian ne’e Subliña katak, “Ami nia Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu 2011-2030, buka atu dezenvolve ekonomia ida ne’ebé diversifikadu, no ami hili área essensial tolu, no ida maka turismu.”. Hodi hakotu nian lia-fuan, nia deklara: ”ita fiar katak dezenvolvimentu setór ida ne’e nian sei kria empregu no oportunidade investimentu nian barak liután, no mós prezerva no promove ita-nia identidade.”
Sorumutuk Ministru Turizmu sira nian iha rezultadu prátika imediatu sira, hanesan Timor-Leste asina memorandu entendimentu bilaterál nian ho nasaun Angola no Portugál, iha área formasaun no asisténsia téknika nian. Iha sorumutuk ne’e maka asina Deklarasaun Dili nian, ne’ebé estabelese medida hirak ne’ebé atu realiza to’o sorumutuk tinan oinmai iha Brazíl. Elabora mós, iha sorumutuk ne’e, planu serbisu nian ida ne’ebé abranjente, ba períodu tinan 2015-2017, ho asaun no prazu espesífiku sira atu hadi’a komunikasaun, koordenasaun no promosaun turizmu iha CPLP. Asaun ida husi asaun hirak ne’e maka kriasaun grupu serbisu ida atu idéntifika parseira no projetu konjuntu sira hodi dada investimentu no kapitál ba setór ne’e iha Estadu-Membru sira.
Sorumutuk Ordinária XX Konsellu Ministrus CPLP nian maka sorumutuk boot datoluk iha semana rua nia laran ne’ebé dedika ba aproximasaun nasaun luzófona sira. Sorumutuk ne’e hala’o iha loron 24 fulan-jullu nian, ho sorumutuk preliminár hirak ne’ebé hala’o durante semana ne’e nia laran. Ministru Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun Timor-Leste, Hernâni Coelho, maka prezide sorumutuk ne’e ho ninia omólogu sira no reprezentante sira seluk husi Estadu-Membru sira komunidade ne’e nian. Partisipa mós iha sorumutuk ne’e Sekretáriu Ezekutivu, Embaixadór Murade Murargy, eis-Prezidente Repúblika, José Ramos Horta no eis-Prezidente Parlamentu Nasionál, Fransisco Lu-Olo.
Iha diskursu abertura nian, Primeiru-Ministru, Rui Maria de Araújo, halo introdusaun kona-ba “Vizaun estratéjiku foun ba CPLP”, ne’ebé refleta iha tema ne’ebé hili husi prezidénsia rotativu Timor-Leste nian: “CPLP no Globalizasaun”. Rui Maria de Araújo fó hanoin katak “Ita mós tenki rekoñese valor sira ne’ebé liu tioha ona, maibé ita presiza aproveita no bele konsege transforma fali ba iha futuru!”; no manifesta ninia laran-metin katak grupu nasaun CPLP nian sira prontu hodi aproveita ninia prezensa iha kontinente haat, iha “iha mundu ne’ebé globalizadu ona, mundu ne’ebé kontinua iha mudansa nafatin no dezafiu barak iha ita nia oin”. Primeiru-Ministru ko’alia maka’as kona-ba dezeju atu “Timor-Leste sai hanesan plataforma ida ba dezenvolvimentu ita nia povu sira nian, iha pozisaun geoestratéjika, hodi bele harii sinérjias oin oin ho parserias iha kontinente aziátiku, ne’ebé iha potensia ekonómika boot”.
Iha loron 23 fulan-jullu, hala’o inaugurasaun ofisiál ba Gabinete CPLP nian iha Dili, ne’ebé Sekretáriu Ezekutivu CPLP nian no Ministru Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun Timor-Leste nian maka promove.