Abertura Expo Komersiál Internasionál Dili 2025: Timor-Leste loke an ba mundu negósiu

Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão inaugura Expo Komersiál Internasionál Dili 2025, iha loron 28 fulan-agostu 2025, ne’ebé realiza iha Centro de Convenções de Díli (CCD), hodi subliña katak eventu ida-ne’e nu’udar "dalan ida hodi hatudu ba mundu katak Timor-Leste nakloke ba negósiu". Iha ninia intervensaun, Xefe Governu subliña katak ida-ne’e hanesan espozisaun internasionál dahuluk ne’ebé organiza husi Ministériu Komérsiu no Indústria, ho objetivu atu afirma país ne’e nu’udar parseiru ativu iha komérsiu globál. "Expo ida-ne'e hanesan prova ida ba kriatividade no determinasaun inkrivel hosi ita-nia povu. Hanesan mós espasu ida ba empreza nasionál no internasionál sira hodi hasoru malu, esplora oportunidades negósiu nian no harii rede foun investimentu nian", afirma Xanana Gusmão.
Primeiru-Ministru destaka mós katak, " daudaun ne’e, ho katoluk rua hosi populasaun ho tinan 35 mai kraik, presiza kria empregu, hamenus moris-kiak no oferese ba joven sira oportunidade atu harii no hadi'a sira-nia moris iha ita-nia rain." Nia hatutan tan katak "produtu timoroan ida-idak ne'ebé troka importasaun ida sei hametin Timor-Leste nia independénsia. Produtu ida-idak ne'ebé hetan iha merkadu estranjeiru hamosu rendimentu ba família sira no fó signifikadu ida ne’ebé loloos ba Timor-Leste nia soberania".
Espozisaun ne’e halibur produtór timoroan sira ne'ebé aprezenta dezde kafé premiadu, bebidas alkólikas, xokolate no serámika sira, to'o artezanatu no testil tradisionál sira, hodi destaka ligasaun entre inovasaun, identidade kulturál no kompetitividade ekonómika.
Iha sesaun abertura ne’e, Ministru Komérsiu no Indústria, Nino Pereira hato’o benvindu ba partisipante sira no louva inisiativa ne’e nia signifikadu istóriku. "Ohin ita halo istória. Ita loke ita-nia odamatan ba mundu hodi estabelese parseria ne’ebé ajuda hametin setór privadu timoroan nian", nia hatete no hatutan katak Expo "hakarak liga produtór timoroan sira ba merkadu mundiál no atrai investimentu internasionál ba potensiál nasaun nian".
Iha okaziaun eventu nian, Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta, hato'o mensajen iha ne'ebé nia subliña: "Ba dala uluk dezde independénsia, ita lansa espozisaun komersiál internasionál boot ida hodi hatudu ita-nia nasaun nia konkista no potensiál. Eventu ida-ne'e hanesan plataforma ida hodi selebra saida maka ita iha atu oferese, identifika oportunidades ba kreximentu no haburas ligasaun sira ne'ebé iha valór".
Durante Expo ne’e, hala'o ona sorumutu bilaterais ho delegasaun estranjeiru sira. Iha enkontru importante balun, maka hanesan sorumutu ho reprezentante sira hosi Reinu Kamboja, Brunei Darussalam, Makau no Indonézia. Iha konferénsia imprensa, Ministru Nino Pereira subliña importánsia hosi inisiativa hirak ne’e hodi hametin parseria estratéjiks, liuliu iha ámbitu preparasaun Timor-Leste nian ba adezaun plena ba ASEAN iha fulan-outubru oinmai.
Objetivu hosi Expo Komersiál Internasionál Dili 2025 nian mak atu halibur país sira, empreza ki'ik no médiu, organizasaun naun-governamentál no entidade governu nian sira hodi fahe susesu, hatudu inovasaun iha kultura no teknolojia no haburas kolaborasaun entre setór sira. Eventu nia programa integra atividade oioin, inklui promosaun negósiu no produtu, debate temátiku sira, rondas negósius, (business match-making), asinatura ba memorandus entendimentu (MoU) entre emprezas (B2B), espozisaun arte no kultura, atuasaun muzikál hosi artista nasionál sira, no mós aprezentasaun sira hosi universidades no emprezas kona-ba peskiza no inovasaun. Iha mós sesaun sira ne'ebé dedika ba oportunidade sira negósiu nian no investimentu nian, ne'ebé lidera hosi ajénsia sira governamentál nian no hosi Kámara Komérsiu no Indústria Timor-Leste nian (CCI-TL), no mós aprezentasaun ida kona-ba liña kréditu no finansiamentu nian ne'ebé fornese hosi BNCTL.
Espozisaun ne’e konta ho pavilhoins temátikus, espasu networking no esperiénsia kulturál sira ne’ebé prepara atu haburas Timor-Leste nia ligasaun ho ekonomia globál. Haree katak nasaun ne’e hanesan ona membru hosi Organizasaun Mundiál Komérsiu (OMK) no iha hela prosesu atu adere ba ASEAN, eventu ida-ne’e hanesan eventu dahuluk ne’ebé hala’o iha Timor-Leste ho foku ba merkadu internasionál. Tanba ne'e, Expo ne'e fó oportunidade ba komersiante, fabrikante, no industriál nasionál no mós internasionál sira atu kolabora no investe iha nasaun ne’e. Konseitu "make it and brand it" ho objetivu atu hasa'e vizibilidade hosi produtu sira "Made in Timor-Leste" iha merkadu ASEAN no mundiál, hodi konsolida imajen nasaun nian ho nia identidade rasik, nakloke ba inovasaun no investimentu.
Expo Komersiál Internasionál Dili 2025 (Dili International Trade Expo 2025 - DITE-2025), ne’ebé organiza hosi Ministériu Komérsiu no Indústria ho koordenasaun ho Gabinete Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, Ministériu Turizmu no Ambiente, no Kámara Komérsiu no Indústria Timor-Leste, hala’o hosi loron 28 fulan-agostu to’o loron 1 fulan-setembru. Eventu ne’e halibur entidades governamentais nasionais no internasionais, emprezas, organizasoins naun-governamentais no intintituisoins públikas no privadas, hodi promove inovasaun, kooperasaun intersetoriál no valorizasaun ba marka “Made in Timor-Leste” iha merkadu ASEAN no internasionál.