Timor-Leste formaliza adezaun INSS ba Asosiasaun Internasionál Seguransa Sosiál

Timor-Leste formaliza ona adezaun Institutu Nasionál Seguransa Sosiál (INSS) nian nu’udar membru permanente Asosiasaun Internasionál Seguransa Sosiál (AISS) nian iha loron 13 fulan-juñu tinan 2025, liuhosi asinatura ofisiál sertifikadu adezaun nian hosi Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun, Verónica das Dores, iha sede Organizasaun Internasionál Traballadór (ILO, akrónimu iha lian Inglés) iha Jenebra, Suisa. Serimónia ne’e partisipa hosi Prezidente INSS, Arlindo Pinto, no embaixadór Timor-Leste ba Nasoins Unidas iha Jenebra, António da Conceição Kalohan.
Adezaun INSS nian ba AISS halo parte estratéjia Governu nian atu hametin kualidade no kapasidade institusionál sistema seguransa sosiál nian, hodi promove administrasaun ida ne’ebé inkluzivu, efisiente no efikás liu. Ho integrasaun ida-ne’e iha rede internasionál instituisaun sira seguransa sosiál nian, INSS sei hetan benefísiu hosi troka koñesimentu, prátika di’ak no apoiu tékniku espesializadu, hodi kontribui ba hametin governasaun no jestaun Fundu Rezerva Seguransa Sosiál nian.
Durante sesaun ne’e, Ministra subliña katak “direitu universál ba Seguransa Sosiál no Asisténsia Sosiál konsagra ho klaru iha artigu 56.º hosi Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste” no fó-hanoin katak “ohin loron, ami-nia sistema integradu no inklui rejime naun-kontributivu no rejime kontributivu. Hamutuk, sistema ida-ne’e garante ona nivel tolu husi pensaun sosiál sira ne’ebé relasiona ho nivel dahuluk rua hosi protesaun sosiál ne’ebé ILO rekomenda”. Hodi justifika relevánsia hosi adezaun, nia afirma katak "integrasaun hosi INSS ba AISS sei permite ami atu iha asesu ba matadalan internasionál lubun ida ne’ebé importante no koñesimentu tékniku espesializadu iha área oioin ne'ebé maka fundamentál ba dezenvolvimentu no hadi'a ami-nia sistema seguransa sosiál nian". Nia hakotu ninia diskursu hodi dehan katak “hanesan onra ida ne’ebé boot tebes atu mai iha-ne’e hodi selebra formalmente ligasaun INSS Timor-Leste nian ba asosiasaun internasionál ne’ebé sei liga ami ba Seguransa Sosiál iha mundu tomak”.
Asosiasaun Internasionál Seguransa Sosiál (AISS) promove exelénsia iha administrasaun seguransa sosiál liuhosi define matadalan profisionál sira, prodús koñesimentu tékniku espesializadu no fornese servisu no apoiu ba ninia membru sira. AISS oferese komunidade eskluziva ida ne'ebé enkoraja kooperasaun no interkámbiu entre instituisaun sira, organiza eventus no rede espesialista sira, dezenvolve padraun profisionál sira, hala'o estudus no análizes, identifika prátika di'ak sira no fornese dadus kona-ba sistema sira seguransa sosiál nian iha nasaun 177. AISS harii iha tinan 1927 ho apoiu hosi Organizasaun Internasionál Traballu, AISS agora daudaun iha instituisaun membru liu 320 hosi nasaun liu 160.
Partisipasaun INSS nian iha plataforma internasionál ida-ne’e reforsa kompromisu Timor-Leste nian hodi konsolida sistema protesaun sosiál ida ne’ebé sólidu no sustentável, ne’ebé enkuadra iha rejime kontributivu jerál, ne’ebé estabelese tuir lei iha 2016 no vigora dezde 2017. Rejime ida-ne’e garante pensaun ferik-katuas, invalidés no sobrevivénsia , no mós benefísiu maternidade, paternidade, adosaun no mate, no finansia hosi kontribuisoins hosi traballadór no empregadór sira.