Primeiru-Ministru Lansa Semana Mundiál Oseanu 2025 nian ho Apelu ba Asaun Nasionál ba Sustentabilidade Tasi

Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão lansa ofisialmente Semana Mundiál Oseanu 2025 nian iha loron 01 fulan-juñu iha Tasitolu, ho serimónia ida ne'ebé envolve atividade hamoos tasi-ibun no tasi-laran, no mós kompetisaun kastelu rai-henek ho partisipasaun hosi eskola oin-oin iha kapitál. Durante eventu ne’e, Xefe Governu alerta kona-ba urjénsia atu kuidadu tasi nu’udar parte fundamentál ba identidade nasionál no sobrevivénsia jerasaun futuru nian.
“Ita tenke sensibiliza atu tau-matan ita-nia tasi no ita-nia foho sira”, Primeiru-Ministru deklara. “Se ita laiha kuidadu ba ita-nia tasi, ita-nia bei-oan sira sei moris ho problema boot.” Hodi refere ba fenómenu estremu sira ne’ebé observa iha partes seluk mundu nian, hanesan inundasaun no inséndiu sira, Xefe Governu subliña katak katástrofe sira-ne’e nu’udar rezultadu hosi mudansa klimátika ne’ebé kauza hosi asaun ema nian, no nia repete katak Tasi Timór, ne’ebé riku ho biodiversidade, tenke hetan protesaun ho responsabilidade.
Ho tema globál “Maravilla – Prezerva saida maka sustenta ita”, edisaun tinan 2025 hosi Semana Mundiál Oseanu nian hala’o to’o loron 8 fulan-juñu iha Dili no iha munisípiu sira iha territóriu nasionál. Programa ne’e halo hodi envolve estudantes, komunidade lokál sira, autoridades, setór privadu no parseiru dezenvolvimentu sira, ho promosaun ba asaun konkreta sensibilizasaun nian, protesaun ambientál no selebrasaun identidade tasi Timor-Leste nian.
Ohin, loron 2 fulan-juñu, Primeiru-Ministru sei halo viajen ba Aileu, munisípiu ne’ebé laiha tasi, hodi reforsa mensajen katak siklu bee nian no poluisaun tasi nian mós nia orijen iha foho. “Plástiku no lata sira ne’ebé mota lori ba tasi mai husi foho. Iha semana ida-ne’e nia-laran, ita hakarak eduka malu, eduka estudante, joven no ema hotu atu labele soe fo’er arbiru”, subliña Xanana Gusmão.
Iha semana tomak, destaka atividade sira tuirmai: iha loron 3 fulan-juñu, Primeiru-Ministru sei inaugura Galeria Arte Ar Livre no Mural Oseanu iha Palásiu Governu nia-oin; iha munisípiu no eskola sira, Projetu Arte Oseanu, ne’ebé lidera hosi Ministériu Edukasaun, sei promove serbisu artístiku no edukativu kona-ba protesaun ba oseanu; no iha munisípiu Ainaru, Baukau, Lautein, Manufahi, Rejiaun Administrativa Espesiál Oekusi Ambenu (RAEOA) no Ataúru, sei hala’o karavana ró, dansa tradisionál no aprezentasaun kulturál sira hodi fó omenajen ba rikusoin tasi.
Iha loron 5 fulan-juñu, Illa Atauro sei sai uma-na’in ba selebrasaun prinsipál ho inisiativas oioin, inklui aprezentasaun espésie ikan foun ne’ebé deskobre iha Baía Berau, fó-sai “Tara Bandu” iha aldeia Makili no Bikeli ba jestaun peskas ne’ebé sustentável, restaurasaun ekosistema ai-parapa iha Uaro-Ana, no lansamentu programas hanesan Eskola Verde, Suku Verde, brigadas ambientais iha Beloi no sistema desalinizasaun iha Akrema no Fatu’u.
Governu subliña katak asaun sira-ne’e reflete kompromisu Illa Atauro nian atu afirma-an hanesan modelu ba konservasaun tasi no turizmu ne’ebé sustentável iha Timor-Leste.
Semana ne’e sei inklui mós Desfile Oseanu ne’ebé Governu promove iha Dili iha loron 7 fulan-juñu, no iha kalan eventu “Tasi Fest” ne’ebé organiza husi setór privadu, ne’ebé sei selebra Timor-Leste nia ligasaun ho tasi liuhosi múzika, artes no promosaun ekonomia azúl.
Semana Mundiál Oseanu 2025 nian sei taka ho Feira Turizmu Mariñu Ekonomia Azul iha loron 8 fulan-juñu, iha Centro de Convenções de Díli, ho prezensa husi emprezas lokais, inisiativas komunitárias no parseirus ne’ebé iha ligasaun ho turizmu sustentável.
Iha tempu hanesan, sei hala'o Feira Oseanu hosi loron 5 to’o loron 7 fulan-juñu, iha Portu Dili, ho espozisoins, espetákulus no informasaun kona-ba oportunidades ekonómikas ne'ebé maka tasi oferese ba dezenvolvimentu Timor-Leste nian.
Governu Timor-Leste konvida sidadaun no rezidente hotu-hotu atu partisipa ho ativu iha Semana Mundiál Oseanu 2025 hodi sensibiliza, foti medidas koletivas no selebra ekosistema tasi no biodiversidade úniku país nian
Atu hetan asesu ba programasaun kompleta husi eventus no atividades Semana Mundiál Oseanu nian iha Timor-Leste, vizita pájina web IHA-NE-E - https://www.gftm.gov.tl/media/world-ocean-week-2025/