Governu Timor-Leste

Prezidente Senadu Reinu Kamboja, Samdech Akka Moha Sena Padei Techo Hun Sen, iha Timor-Leste hodi hala’o vizita ofisiál durante loron tolu, hahú hosi loron 7 to’o loron 9 fulan-maiu. Objetivu prinsipál hosi vizita ne’e maka konsolida lasu amizade, aprofunda kooperasaun bilaterál entre nasaun rua no partisipa iha palestra ida ne’ebé realiza hosi Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta

Bainhira to'o iha Dili iha loraik loron 7 fulan-maiu, Hun Sen simu husi Prezidente Repúblika no Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, akompaña hosi membru Governu Timor-Leste nian balun, embaixadór Kamboja iha Timor-Leste, Chun Sovannarith, no embaixadór Timor-Leste iha Phnom Penh, Ermenegildo Kupa Lopes.

Oráriu ofisiál ba vizita ne’e, iha loron 8 fulan-maiu, inklui enkontru bilaterál ida entre Hun Sen ho Prezidente Repúblika, iha Palásiu Prezidensiál, tuir fali ho sesaun solene ida iha Parlamentu Nasionál. Prezidente Senadu mós simu hosi Primeiru-Ministru no membrus Governu Konstitusionál IX, ne’ebé nia ko’alia kona-ba asuntu sira interese komún nian, ho énfaze ba hametin kooperasaun polítika no ekonómika entre nasaun rua ne’e.

Primeiru-Ministru, durante enkontru ho eis-Xefe Governu Kamboja nian, hato’o liafuan apresiasaun ba vizita ne’e, hodi hateten katak hanesan “onra ida hodi simu ita-boot fila fali mai ami-nia rain no ami hein katak ita-boot nia vizita sei iha signifikadu no kontente tebes.” Nia subliña mós lasus istórikus amizade entre nasaun rua ne’e, hodi hatutan tan katak Hun Sen hanesan “amigu kleur ona Timor-Leste nian. Relasaun ne’ebé metin no respeitu malu entre nasaun rua ne’e, deve barak ba ita-boot nia lideransa no kompromisu ne’ebé  kle'ur ba-iha solidariedade rejionál”.

Iha Parlamentu Nasionál, Hun Sen hatete katak nia “haksolok tebes hodi vizita ofisialmente Repúblika Demokrátika Timor-Leste ba dala rua”, hodi fó-hanoin katak “[nia] vizita ofisiál dahuluk mak iha tinan 2016, bainhira nia sei hanesan Primeiru-Ministru”.

Lider Kamboja ne’e hato’o nia konviksaun katak “Timor-Leste merese atu sai nu’udar membru ASEAN ba dala 11”, hodi hatutan tan katak “Kamboja apoia tomak ona Timor-Leste nia adezaun plena ba ASEAN husi inísiu no serbisu maka’as hodi promove konsensu ASEAN kona-ba proposta Timor-Leste nian.”

Kona-ba organizasaun rejionál, Hun Sen subliña katak ASEAN “hala’o knaar ida ne’ebé importante tebetebes hodi promove dame, haburas orden mundiál ida ne’ebé demokrátiku liu, bazeia ba regra no justu liu” no katak “ASEAN mós bele habelar ninia influénsia ba dame iha rejiaun tomak”.

Nia hatutan tan, nia fiar katak nia “aprezentasaun sei kontribui hodi fornese elementu reflesaun ne’ebé iha valór no baze ba komparasaun ho mekanizmu servisu Timor-Leste nian iha ASEAN, iha sosiedade timoroan nia leet”.

Timor-Leste no Kamboja estabelese relasaun diplomátika iha tinan 2002, hodi loke reprezentasaun diplomátika sira iha Phnom Penh no Dili iha tinan hirak tuirmai. Iha tinan 2022, bainhira hala'o knaar hanesan prezidente ASEAN, Kamboja hala'o papél importante ida hodi aprova akordu prinsípiu ba adezaun plena Timor-Leste iha organizasaun ne'e.

Eis-Primeiru-Ministru husi tinan 1985 to’o 2023, Hun Sen oras ne’e hanesan Prezidente Senadu no figura ida ne'ebé iha influénsia liu iha istória Kamboja. Durante besik dékada haat lideransa nian, nia hala'o papél xave ida hodi harii fali nasaun hafoin rejime Khmer Rouge, promove estabilidade polítika no integra Kamboja iha ASEAN no sistema internasionál. Nia maka ida hosi signatárius hosi Akordu sira Dame nian iha Paris iha tinan 1991 no responsavel ba implementasaun  “Polítika Manán-Manán" (Win-Win Policy), ne'ebé hakotu konflitu armadu internu no promove rekonsiliasaun nasionál.

Aban, loron 9 fulan-maiu, Prezidente Hun Sen sei hetan kondekorasaun ho Grande Kolár Orden Timor-Leste, kondekorasaun Estadu ne’ebé aas liu, nu’udar rekoñesimentu ba nia kontribuisaun sira hodi hametin relasaun bilaterál no kontinua apoia Timor-Leste nia prosesu adezaun ba ASEAN.

Iha loron hanesan, nia sei partisipa iha edisaun dahuluk tinan 2025 Siklu Palestras Prezidénsia Repúblika nian, ho diskursu ida ho tema “Hun Sen nia perkursu: hosi jenosídiu no pobreza ba liberdade no prosperidade”. Sesaun ne’e sei sai nu’udar sasin pesoál no polítiku ho relevánsia espesiál ba nasaun sira iha prosesu konsolidasaun pós-konflitu, hanesan Timor-Leste, no sei modera hosi Ministru Prezidénsia Konsellu Ministru, Agio Pereira.