Projetu Seguransa Sosiál ba Timor-Leste

Sistema seguransa sosiál ne’ebé harii iha Timor-Leste sai nu’udar prioridade ba IV Governu Konstitusionál, hodi iha fulan Agostu tinan ida-ne’e hetan tiha aprovasaun liu hosi Konsellu Ministrus, liña orientasaun balun atu harii iha tempu oin mai sistema, proposta hosi klibur servisu intermenisteriál nian ida, ne’ebé kompostu hosi tékniku sira hosi Ministériu Solidariedade Sosiál, Ministériu Saúde, Ministéri Finansas, Sekretaria Estadu Formasaun Profisionál no Empregu, Sekretaria Estadu Defeza, Sekretaria Estadu Segurança no Comisaun Funsaun Públika. Klibur Servisu atu hala’o Estudu no konseitu kona-ba Sistema Seguransa Sosiál harii tiha ona iha fulan Fevereiru tinan ida-ne’e no klibur ne’e oras ne’e analiza hela modelu oin-oin ne’ebé bele uza hodi kompara ho esperiénsia país hirak seluk ne’ebé mak sistema ne’e funsiona ona hanesan Portugal, Brasil no Austrália.
Tuir norma, no ho sistema ida mak ideál, orsamentu Seguransa Sosiál ne’e mai hosi kontribuisaun, maske iha kazu balun mak Estadu tenki intervén, basá subsídiu, pensaun no ajuda hirak seluk ne’ebé fahe ne’e bo’ot liu kontribuisaun ne’ebé mak mai hosi ema traballadór no empreza sira. Objetivu mak atu ema hotu (empregadór no traballadór Estadu nian sira, hosi setór privadu ka independente) bele selu osan uitoan durante sira nia móris, atu nune’e bainhira sira la servisu ona sira bele hetan rendimentu ida (pensaun).
Maske traballadór timór-oan sira seidauk kontribui ba Seguransa Sosiál, maibé tuir Secretáriu Estadu, Victor da Costa, iha ona kandidatu hirak ne’ebé mak atu kontribuii ho apoiu sira: “iha ona grupu ida hosi funsionariu, militár no polísia sira besik 500, mak oras ne’e iha ona tinan reforma nian. Balun iha ona tinan 60, no seluk tinan 70. Sira presiza hetan pensaun ida.” Tanba ne’e, no bainhira seidauk defini no adopta sistema Seguransa Sosiál iha Timor-Leste, mak Governu sei harii rejime tranzitóriu ida ba pagamentu pensaun nian sira hosi traballadór Estadu nian sira, ne’ebé mak oras ne’e mós Klibur Servisu nian ne’e estuda hela.