Vise-Diretór-Jerál OMC nian Vizita Timor-Leste hodi Apoia Implementasaun Estratéjia Pós-Adezaun

Ter. 11 fevereiru 2025, 15:53h
476550065_491864050632685_5959285082499499431_n

Vise-Diretór-Jerál Organizasaun Mundiál Komérsiu (OMC, sigla iha lian portugés) nian, Xiangchen Zhang, vizita Timor-Leste hosi loron 03 to’o 13 fulan-fevereiru, iha ámbitu hosi implementasaun estratéjia pós-adezaun nasaun nian ba OMC. Iha vizita ne’e, Xiangchen Zhang hasoru malu ho Xefe Estadu no Xefe Governu hodi ko’alia kona-ba dezafiu no oportunidade integrasaun Timor-Leste nian iha sistema komérsiu multilaterál. 476897264_496631856826481_3563620058898770578_n

Iha finál hosi enkontru ho Primeiru-Ministru, Zhang destaka importánsia hosi vizita ba implementasaun estratéjia pós-adezaun nian, hodi subliña relevánsia hosi konferénsia ne'ebé mak akontese entre loron 09 no 12 fulan-fevereiru no ne'ebé halibur reprezentantes hosi setór prinsipál sira atu diskute dalan sira hodi maximiza benefísius hosi adezaun ba OMC. 476799649_491864320632658_5967207225484748898_n

Konferénsia, ho tema "Maximiza Benefísius hosi Adezaun ba OMC no Kria Sinerjias ne'ebé Boot-liu ho Integrasaun Rejionál nu'udar Dalan ida hodi Alkansa Meta Dezenvolvimentu Timor-Leste nian iha tinan 2030", partisipa hosi membrus Governu, Parlamentu Nasionál, parseiru dezenvolvimentu sira no reprezentantes hosi setór privadu, akadémiku no sosiedade sivíl. 476816686_490965714055852_5046478078303863940_n

Iha sesaun abertura, Vise-Primeiru-Ministru no Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, Francisco Kalbuadi Lay, reafirma Timor-Leste nia kompromisu atu implementa reforma sira ne’ebé nesesáriu hodi aproveita ho di’ak benefísius hosi adezaun ba OMC. “Timor-Leste haree adezaun ba OMC no integrasaun kontínua iha Akordu Komersiál Rejionál ASEAN nian hanesan oportunidade estratéjika sira hodi aselera reformas internas no alkansa objetivu sira hosi Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu (2011-2030). Prosesu sira-ne’e interligadu no esensiál atu alkansa ita-nia vizaun kona-ba ekonomia moderna no diversifikada to’o tinan 2030, bazeia ba infraestrutura ho kualidade no kreximentu klase média”, nia hatutan. 477779341_496636156826051_5395046315248949328_n

Vise-Primeiru-Ministru mós rekoñese dezafiu sira ne’ebé asosiadu ho obrigasaun internasionál foun sira nasaun nian: “Ami iha konxiénsia tomak kona-ba kompleksidade sira hodi aliña ami-nia regulamentu internu sira ho prinsípiu sira OMC no ASEAN nian. Armonizasaun ida-ne'e krusiál atu fasilita komérsiu no atrai investimentu. Ami fiar katak Membru sira OMC nian sei kontinua hala'o papél fundamentál ida hodi apoia ami-nia inisiativa sira ba boa governasaun. Atu garante tranzisaun ida ne’ebé la’o ho di’ak, ami dezenvolve ona dokumentu Vizaun no Estratéjia Pós-Adezaun ida ne’ebé hatuur pilár prioritáriu sira ba implementasaun ida ne’ebé susesu. Faze ida-ne’e nu’udar oportunidade ida ne’ebé iha valór atu aprofunda reforma ekonómika sira, loke ami-nia poténsia kreximentu no realiza vizaun ba Timor-Leste ida ne’ebé prósperu ho klase média ida ne’ebé forte, saudavel no bem-educada.”

Nia mós destaka katak “Timor-Leste fiar katak komérsiu nu’udar motor ida ba dezenvolvimentu no katak nasaun ne’e iha potensiál boot tebes ne’ebé seidauk bele esplora. Nu’udar membru plenu OMC nian, ita sei bele diversifika ekonomia, integra iha kadeia valór globál sira no impulsiona oportunidade negósiu transfronteirisu sira. Ita sei iha kapasidade ida ne'ebé boot-liu atu atrai investimentu estranjeiru no kria ambiente ida ne'ebé apoia ba kreximentu ita-nia empreza sira nian, hodi haburas dezenvolvimentu sustentável no inkluzivu.” 476640486_496640483492285_1755720339854702356_n

Timor-Leste, ne’ebé reprezenta husi Vise-Primeiru-Ministru no Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, Francisco Kalbuadi Lay, asina protokolu adezaun ba Organizasaun Mundiál Komérsiu (OMC, sigla iha lian portugés) iha loron 26 fulan-fevereiru tinan 2024, no ikus mai sai membru plenu iha loron 30 fulan-agostu tinan 2024, hafoin prosesu ne’ebé hahú iha tinan 2015.

   Ba leten