Primeiru-Ministru Halo Vizita Estadu ba Malázia no Hametin Koperasaun Bilaterál

Sab. 07 dezembru 2024, 11:32h
469175518_448855711604096_5315778215650915524_n

Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, hala’o vizita ofisiál ida ba Malázia iha loron 2 fulan-dezembru tinan 2024, ba konvite hosi Primeiru-Ministru Malázia nian, Anwar Ibrahim. Objetivu prinsipál hosi vizita ne’e mak atu hametin relasoins bilaterais, formaliza akordu kooperasaun ne’ebé importante no diskusaun ba prosesu adezaun plena Timor-Leste nian ba ASEAN iha tinan 2025.

Durante sorumutu bilaterál iha Palásiu Perdana Putra, iha Putrajaya, Xefe Governu rua ne’e sai sasin ba asinatura husi akordu kooperasaun nian tolu: Akordu Izensaun Vistu ba titulár pasaporte diplomátiku no servisu nian, Akordu kona-ba lokalizasaun instalasaun Embaixada Malázia nian iha Dili no inísiu ba operasaun Batik Air entre Dili no Kuala Lumpur.

Iha sorumutu hanesan, Primeiru-Ministru Malázia nian, Anwar Ibrahim reafirma “apoiu totál hodi hasa’e Timor-Leste nu’udar membru permanente ASEAN”, ne’ebé espera katak sei konkretiza “iha tinan oin, 2025, bainhira [Malázia prezide] ASEAN”. Anwar Ibrahim garante katak ninia Governu sei halo “buat hotu ne’ebé presiza hodi ajuda Timor-Leste, atu prosesu ne’e bele sai fasil no lais liután”.

Xefe Ezekutivu Malázia nian manifesta ninia dezeju ba “susesu ekonómiku, polítiku no kulturál Timor-Leste nian no hametin relasoins bilaterais ho Malázia, nune’e mós iha ámbitu ASEAN nian”.

Kona-ba kooperasaun bilaterál, Anwar Ibrahim subliña katak “Malázia sei habelar ninia kooperasaun iha setór hotu-hotu, infraestrutura, servisus, agroindústria, pekuária, avikultura no halal” no mós sei “habelar kolaborasaun ne’e, inklui iha área defeza no seguransa”. Sei hametin mós “kooperasaun iha área formasaun profisionál no ensinu superiór”, anunsia xefe Governu Malázia nian.

Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, hahú “espresa [ninia] simpatia no solidariedade sinsera ba povu Malázia ne’ebé afeta husi inundasaun makaas foin lalais ne’e”, no, “lori Governu no povu Timor-Leste nia naran”, hato’o kondolénsia profunda tebes ba família sira ne’ebé sofre prejuízu sira”.

Xefe Ezekutivu Timor-Leste ne’e afirma katak durante sorumutu ne’e reafirma “kompromisu komún hodi kontinua hametin ita-nia relasoins, ne’ebé bazeia ba respeitu, konfiansa mútuu no vizaun prosperidade ida ne’ebé hamutuk” no manifesta ninia gratidaun “ba kompromisu Malázia nian ne’ebé atu ajuda ita hodi hala’o prosesu importante ida-ne’e, liuliu bainhira Malázia prepara hodi asume Prezidénsia ASEAN iha fulan oin.”

Kay Rala Xanana Gusmão mós simu hosi Sua Majestade Liurai Malázia nian, Sultaun Ibrahim Iskandar, iha Palásiu Nasionál, Kuala Lumpur.

Nafatin iha kapitál Malázia nian, Primeiru-Ministru fó palestra públika ida iha Institutu Diplomasia no Relasoins Esteriores (IDFR) ho títulu “Diplomasia Internasionál iha Mundu ida ne’ebé Fragmentadu no Frajil”. Iha ninia intervensaun, Xanana Gusmão ko’alia-liu kona-ba nesesidade diálogu, rekonsiliasaun no korajen hodi hasoru dezafiu globál no rejionál.

 “Ohin-loron funu hanesan preokupasaun boot ida iha mundu. Institutu ida-ne’e maka kampu treinu nian ba diplomata sira husi país oioin. Tanba ne’e, ita presiza kontinua fó-hanoin ba diplomata sira, hodi forma sira-nia pensamentu kona-ba oinsá atu promove pás iha mundu”, afirma Primeiru-Ministru.

Iha ámbitu promosaun ba parseria ekonómika, Xanana Gusmão partisipa iha jantár ida ho investidór sira Malázia nian, ne’ebé organiza husi Vise-Primeiru-Ministru Timor-Leste, Francisco Kalbuadi Lay, iha ne’ebé esplora oportunidade investimentu iha setór turizmu, agroindústria no enerjia renovável.

Delegasaun nasionál ne’ebé lidera hosi Primeiru-Ministru Xanana Gusmão, inklui mós Vise-Primeiru-Ministru, Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus no Ministru Turizmu no Ambiente, Francisco Kalbuadi Lay, Ministru Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, Bendito dos Santos Freitas, Ministru Ensinu Superiór, Siénsia no Kultura, José Honório da Costa Pereira Jerónimo, Ministra Saúde, Elia A. A. dos Reis Amaral, Vise-Ministra ba Asuntus ASEAN, Milena Maria da Costa Rangel, Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál, Expedito Dias Ximenes, nune’e mós Embaixadór Timor-Leste nian ba Malázia, Lisualdo Gaspar, no Embaixadór Malázia nian ba Timor-Leste, Amarjit Sarjit Shin.

   Ba leten