Planu Eletrifikasaun Rurál

Kin. 16 setembru 2010, 11:16h
DSC00445_PORTAL

Verba ne’ebé presiza ba implementasaun iha Planu Eletrifikasaun Rurál seidauk halo desblokeamentu totál, maibé Sekretaria Estadu Polítika Enerjétika, hahú hala’o tiha ona traballu preparatóriu.

Populasaun hetan nafatin informasaun kona-ba benefísiu esplorasaun rekursu renonovável sira ba produsaun enerjia elétrika, iha konsumu doméstiku. Governu ninia objetivu, hanesan insentivu ida ba komunidade rurál hodi hala’o sira nia produsaun rasik. Iha médiu prazu, prevee vantajen ba konsumu, ka populasaun bele prodús liután enerjia ne’ebé mak nia presiza, atu nune’e bele mós fa’an enerjia ba rede elétrika nasionál.

Kona-ba fornesimentu enerjia ba komunidade sira ne’ebé izoladu liu, Avelino Coelho, garante katak, Governu iha koñesimentu kona-ba kondisaun atuál komunidade sira móris iha área ne’ebé remota liu, lahetan asesu di’ak ba tranporte rodoviáriu. Daudaun ne’e, família besik rihun walu ne’ebé móris iha zona hirak do’ok liu, iha ona garantia fornesimentu enerjia liu hosi rekursu enerjia renovável, eziste mós família besik rihun limanulu ne’ebé lahetan asesu ba rede distribuisaun.

Maske rede Elétrika Nasionál iha ona instalasuan iha área hirak ne’e, sei susar tebes atu abastese komunidade izolada sira ne’e. Maibé, ami sei halo esforsu hotu atu sira mós bele hetan enerjia elétrika,”tenik Sekretáriu Estadu, hodi fó hanoin mós katak, atu ultrapasa difikuldade hirak ne’e, mak define tiha ona iha Polítika Enerjia Rurál.

Atu halo ezekusaun ba planu ida-ne’e, hala’o tiha ona introdusaun ba programa asaun oin-oin, hanesan produsaun ba biogás, esplorasaun mikro-ídrika, mikro-eólika, painél solár no introdusaun graduál ba jeradór bio-kombustível, ne’ebé mak indikadu liubá área rurál sira.

Timor-Leste sei dependente nafatin ba sentrál térmika gazóleu nian, maibé, iha área rurál sira, hala’o daudaun ona implementasaun graduál ba utilizasaun enerjia renovável hirak ne’e, hanesan prevee tiha ona iha Programa Governu nian.

Atu hahú produsan ba enerjia tipu renovável (biogás, mikro-ídrika, mikro-eólika, painél solár no jeradór bio-kombustível sira) komunidade sira tenki halo pedidu ida ba Sekretaria Estadu Polítika Enerjétika. “Pedidu bele halo liu hosi asosiasaun, hosi ONG ida, hosi grupu feto ka hosi autoridade lokál” esplikasaun ne’e, hato’o hosi Sekretáriu Estadu, Avelino Coelho, no nia hatutan mós  katak, importante mak tenki iha inisiativa produsaun, iha objetivu atu servii komunidade sivil ne’ebé móris iha área rurál.

Hafoin analiza tiha projetu, sei estabelese kontratu ida entre Sekretáriu Estadu Polítika Enerjétika no interesadu sira, tuir transferénsia kuantia nesesária nian ba futuru produtór sira (iha preferénsia mós ba benefisiáriu sira) ne’ebé mak sei hala’o projetu. Governu sei akompaña no halo fiskalizasaun ba produsaun, hodi fó mós asisténsia téknika no finanseira.

   Ba leten