Timor-Leste partisipa iha Sorumutuk Altu Nivel husi Grupu Traballu ba Adezaun Timor-Leste nian ba Organizasaun Mundial Komérsiu

Ses. 30 setembru 2022, 17:16h
WhatsApp Image 2022-09-30 at 15.37.36

Ohin, loron 30 fulan-setembru tinan 2022, iha Jenebra, Suísa,  delegasaun Timor-Leste nian ne’ebé lidera husi Xefe Negosiador Adezaun Timor-Leste ba Organizasaun Mundial Komérsiu (OMK),  atual Ministru Koordenador ba Assuntus Ekonómikus (MKAE), Joaquim Amaral, sei partisipa iha Sorumutuk Grupu Traballu Dahaat ba Adezaun Timor-Leste nian ba OMK hamutuk ho país membru OMK sira iha sede OMK nian, iha Jenebra, Suisa.

Iha sorumutuk ida-ne’e, Ministru Joaquim Amaral, akompaña husi Vise-Ministru Komérsiu no Indústria, Domingos Lopes Antunes no Embaixadora Maria de Lurdes Martins de Sousa Bessa, Reprezentante Permanente Timor-Leste iha Jenebra, hamutuk ho reprezentante sira husi liña ministerial sira no ajensia autónoma sira, tuir kompozisaun no kriasaun Grupu Traballu ne’ebé define iha Despasu husi Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak,  N.o 009/PM/III/2020, husi loron 16 fulan-marsu.

Reuniaun Grupu Traballu Dahaat ba adezaun Timor- Leste ba Organizasaun Mundial Komérsiu (OMK) sei akontese iha momentu opurtunu nu’udar kompromisu nasionál bazeia ba kronograma indikativu ne’ebé Timor-Leste estabelese tiha ona.

Delegasaun nasionál, ne’ebé sai husi Timor-Leste iha loron 23 fulan-setembru tinan 2022, halao tiha ona enkontru bilaterál sira ho pais membru OMK balun. Iha loron 26 fulan-setembru tinan 2022, Xefe Negosiador, Joaquim Amaral, ho ninia komitiva hala’o enkontru ho delegasaun husi Kanadá no Uniaun Europeia, hodi koalia kona-ba informasaun sira ne’ebé Timor-Leste submete ona ba OMK sira iha fulan Juñu. Nune’e mós,  iha loron 27 fulan-setembru tinan 2022, Delegasaun Timor-Leste hala’o  enkontru bilateral ho pais membru OMK sira seluk hanesan Filipinas no Japaun konaba prosesu ne’ebé Timor-Leste konklui tiha ona iha fulan hirak liu ba.

Iha sorumutuk entre Timor-Leste ho Filipinas, nasaun rua ne’e konkorda ona hodi selebra  akordu asinatura kona-ba bens no servisu ne’ebé tuir planu sei realiza iha fulan-outubru tinan 2022.

Iha loron 29 fulan-setembru tinan 2022, Joaquim Amaral ho delegasaun Timor-Leste nian, halao mós enkontru bilateral ho pais membru OMK sira seluk hanesan Tailandia no Estadu Unidus Amérika. Iha loron hanesan, Delegasaun Timor-Leste ne’ebé lidera husi Vise-Ministru Komérsiu no Indústria, Domingos Lopes Antunes ho nia komitiva hala’o mós enkontru ho Organizasaun Mundial ba Propriedade Intelektual nian – World Intellectual Property Organization (WIPO) -  iha sede WIPO nian, iha Jenebra, Suísa.

Prezensa Timor -Leste nian iha Reuniaun Grupu Traballu objetivu mak hodi bele hametin relasaun diplomátika komersial nian, wainhira Timor-Leste sai duni membru OMK. Iha sorin seluk, ida ne’e sei sai oportunidade ba Timor-Leste hodi bele iha direitu hanesan ho pais membru OMK sira seluk husi Akordu komérsiu ne’ebé livre ho forma hodi otimiza ba bem-estar ninia povu rasik inklui hodi komersializa produtu Timor-Leste nian iha pais membru OMK sira seluk.

Timor-Leste ofisialmente hatama ninia pedidu hodi sai membru OMK inisia iha loron 7 fulan-abril tinan 2015, wainhira Konsellu Jerál Organizasaun Mundiál  Komérsiu simu Timor-Leste nia inskrisaun. Hodi realiza kompromissu ne’e, iha loron 7 fulan-dezembru tinan 2016, Timor-Leste harí Grupu Traballu Adezaun ba Organizasaun Mundial Komérsiu hodi hahu’u diskusaun kona-ba vontade Timor-Leste nian hodi sai membru OMK.

Konsidera katak Reuniaun Grupu Traballu Dahaat nu’udar  reuniaun ne’ebé desizivu tebes ba Timor-Leste nia prontidaun  ba kompromisu adezaun nian sei no sei sai pontu partida ba esforsu hotu ne’ebé durante ne’e Timor-Leste hakat liu tiha ona. Tamba, wainhira  Reuniaun Grupu Traballu Dahaat remata,Timor-Leste presiza atu organiza Reuniaun Grupu Traballu dalaida tan. Hodi nune’e Timor-Leste prienxe instrumentu aseitasaun ho nia notifikasaun einvigor haktuir husi Protokolu Adezaun nian.

 

   Ba leten