Governu Timor-Leste

Manufahi, loron 20 fulan agostu 2021 - Ministru ba Asuntus Parlamentares no Komunikasaun Sosiál, Farncisco Martins da Costa Pereira Jerónimo, sai hanesan inspetór ba serimónia isar bandeira iha ámbitu komemorasaun loron FALINTIL ba dala 46, aumezmu tempu selebra loron akontesimentu levantamentu 20 Agostu 1982 iha suku Rotutu ba dala 39, serimónia refere hala’o iha aldeia Ur-hei, suku Rotutu, postu administrativu Same, munisípiu Manufahi.

Iha intervensaun, Ministru Francisco Martins da Costa Pereira Jeronimo, hateten “bainhira komemora loron FALINTIL 20 Agustu, hodi hanoin hikas saida mak akontese iha 20 Agostu 1975, ohin ita komemora tinan 46 loron FALINTIL nian, ita relembra momentu ne’ebé maka asuwa’in sira, povu Rotutu nian hamriik ho kilat iha fillera FALINTIL nian hodi hateten ba mundu katak Timor hakarak ukun-an. Luta libertasaun ida ne«e la’ós de’it luta ema ida rua nian, maibé povu tomak hamriik hamutuk ho FALINTIL asuwa’in luta ba ita nia ukun-an ida ne’e”.

“Ita hotu hatene katak, iha luta ida ne’e iha ema barak, ita nia lider nasionál sira, lider munisipais sira, lider sira iha baze, sira barak mak mate, sbarak maka fó sira nia vida atu defende hamutuk ho FALINTIL nuúdar liman kro’at povu nian ho mehi ida de’it, hakarak rai ida nee ukun-an”, tenik Ministru MAPKOMS.

Ministru salienta liu tan katak, ohin ita hamutuk iha ROTUTU, Iha fatin ida ne’e mós hanesan iha tempu sira liu ba, iha loron 20 agostu 1982, iha levantamentu bo’ut ida iha suku ne’e, ho akontesimentu ne’e halo povu Rotutu sai eroi hodi mate ba rai ida ne’e no barak mós la’ós hela iha nia fatin, maibé desterra ba iha fatin seluk, balun ba iha Atúro, balun ba iha Betano, balun ba Iha Mauchiha, no balun iha Aileu no fatin seluk, tanba de’it hakarak luta ba rai ida ne’e hodi bele ukun-an .

Ohin loron iha tempu ukun-an, husu ba joven sira ne’ebé hanesan oan hosi asuwa’in sira ne’ebé sakrifika ona sira-an ba rain ida ne’e, tenke hatutan filafali saida maka sira halo, tanba iha rai Rotuto, ema barak maka mate tanba de’it sira hakarak defende ukun rasik-an. Istória sira ne’e la’ós istória de’it, maibé atu hateten ba ita katak atu hetan ita nia ukun-an ida ne’e, ema la mai ho bandeja hodi mai entrega ba ita, maibé ho sofrimentu no sakrifísiu ne’ebé maka ita hotu-hotu halo para atu rai ida ne’e hetan ninia liberdade.

Iha loron FALINTIL ninian ne’ebé sira nia misaun bo’ot tebe-tebes iha tempu ne’ebá no to’o agora kontinua hodi hanoin ita nia maun sira ne’ebé maka iha FALINTIL, ohin loron sira dezmobilizadu, no mai fali iha komunidade hamutuk ho komunidade sira, komunga nafatin saida maka sira nia luta, sira hakarak rai ida ne’e sai di’ak, tenke dezenvolve an hanesan mós nasaun seluk iha mundu rai klaran.

Iha ministru nia diskursu, dehan “ha’u fiar katak sira hotu-hotu biar ohin loron sira iha de’it sira nia fatin, maibé sira nafatin kontribui ba dezenvolvimentu rai ida ne’e nian, liuliu, hanesan ita hotu-hotu nia hakarak katak, povu Timor-Leste nuúdar povu ida ne’ebé maka tenke moris iha situasaun ida ne’ebé di’ak no saudavel, mezmu ita nia nasaun ohin loron hasoru hela pandemia covid-19 nian, maibé ita hakarak nafatin katak defende buat ida ne’ebé maka di’ak ba ita nia rain”.

“Iha loron FALINTIL ida ne’e, fanun filafali ita hotu atu haree fali saida maka ita halo ona, hodi konkretiza ita nia lider sira nia mehi iha tempu ne’ebá, ne’ebé hakarak povu ida ne’e moris iha prósperu no povu ida ne’ebé maka liberta-an husi buat hotu-hotu. Ohin ita iha tinan 2021, saida maka ita halo ona, hanesan joven, hanesan oan, hanesan labarik, hanesan ferik, hanesan katuas hanesan avó, ita hotu-hotu hakarak no halo ona saida ba ita nia rain ida ne’e”, relembra ministru MAPKOMS.

Ministru Francisco Jerónimo apela mós esforsu oitavu governu nia relasiona ho luta ba situasaun atuál relasiona ho pendemia covid-19, “iha tempu difisil hanesan agora daudaun ne’e, Governu ho ninia esforsu tomak halo nu’usá maka atu fo protesaun ba ninia povu ida ne’e, liu-liu sensibiliza informasaun ba ita nia povu ho programa vasina, tanba ho vasina de’it mak bele proteje ita ida-idak nia an hosi atake Covid-19. Aleinde ne’e, sensibiliza nafatin ba ita nia povu atu kumpre padraun Organizasaun Mundiál Saúde (OMS) no regra sira ne’ebé fó sai hosi Ministériu Saúde, liuliu iha medida sira prevensaun ba moras ne’e rasik.

Governu hakarak proteje nia povu ho programa vasina, nune’e ita mós bele livre hodi hala’o ita nia atividade ekonómika iha fatin ne’ebé de’it. Ho nune’e de’it mak ita bele konkretiza espíritu no valór istóriku FALINTIL nian ne’ebé ho misaun lulik hamriik hamutuk ho nia povu hodi liberta ita nia nasaun. Ohin Governu hakarak hamutuk ho nia povu atu luta no liberta ita nia an hosi inimigu invizível ne’e”.

Ikus liu, ministru hato’o parabéns ba loron FALENTIL niniam iha loron 20 agostu 2021, ne’ebé halo ona tinan 46 no fó mós parabéns ba povu tomak iha Timor-Leste ne’ebé maka komemora loron bo’ot ida ne’e, inklui mós ita hotu-hotu ne’ebé maka iha ROTUTU komemora ho loron levantamentu iha tempu liu ba atu nune’e bele hafanu filafali ita nia joven sira hodi hatene loloos istória luta ba libertasaun ida ne’e.

Partisipa iha serimónia ne’e, Eis-Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta, Administradór Munisípiu Manufahi, Prezidente Konsellu Veteranus, José Ria Kleman, Komandante PNTL Munisípiu Manufahi, organizasaun rezisténsia, reprezentante mate restu ne’ebé hola parte ba prosesu levantamentu dadus husi postu administrativu Ataúro no fatin seluk, nune’e mós populasaun husi munisípiu Manufahi rasik.