Proposta Alterasaun Dahuluk ba Lei OJE 2021 Signifika Saida?

Seg. 26 abril 2021, 15:10h
175863724_291657052575600_2584867834165723649_n

Reforsu iha dotasaun Fundu Covid-19 atu fó biban ba Governu hodi prevene no funu hasoru Covid-19 no bele hakmaan situasaun sosiál no ekonomia empreza, traballadór no família sira, maka iha 30 Marsu 2021, Governu Konstitusional Da-Ualu submete proposta alterasaun dahuluk ba Lei númeru 14/2020, Orsamentu Jerál Estadu (OJE) 2021, ne’ebé Parlamentu Nasionál aprova no hetan promulgasaun husi Sua Eselénsia Prezidente Repúblika iha 29 Dezembru 2020.

Proposta atu altera Lei refere ne’e submete ba Parlamentu Nasionál nu’udar Órgaun Soberanu Lejislativu Prinsipál ho pedidu espesiál atu trata ho karakter urjénsia no prioridade. Resposta husi Parlamentu Nasionál pozitivu no iha 23 Abril 2021, proposta ne’e hetan apresiasaun no hetan aprovasaun finál globál ho voto A FAVOR 44 (68%).

Maibe, iha 4 Abril Ita hotu sai sasin ba kalamidade ne’ebé afeita Timor-Leste tanba udan bo’ot, ne’ebé provoka estragus iha infraestrutura públiku (estrada, ponte, sistema bee-mos, eletrisidade), populasaun barak mak lakon sirania hela-fatin no sasán, no hamate emar hat-nulu-resin.

Tanba proposta atu altera Lei refere ne’e submete tiha ona molok kalamidade akontese no labele halo tan mudansa, maka iha prosesu debate, Parlamentu Nasionál aseita sujestaun Governu atu konsidera mós oinsá responde ba situasaun kalamidade foin lailais ne’e.

Ho aprovasaun finál globál iha jeneralidade ne’e lori mudansa iha dotasaun orsamentál lubun ida. Porezemplu, ho aprovasaun Parlamentu Nasionál, maka Orsamentu Administrasaun Sentrál hetan aumentu $135.300.000 no ninia totál agora hamutuk $1.932.543.312. Montante $135.300.000 ne’e koresponde aumentu iha despeza ne’ebé sei mai husi aumentu iha reseita.

Iha dotasaun Fundu Covid-19, ne’ebe ho montante $31.000.000, hetan ona reforsu ho montante osan $256.641.793 nune’e ninia totál hamutuk $287.641.793. Reforsu dotasaun Fundu Covid-19 mai husi realokasaun dotasaun orsamentál husi Fundu Infraestrutura no Dotasaun ba Governu Tomak.

Iha dotasaun Fundu Infraestrutura mós hetan mudansa iha montante husi $339.604.554 tun ba $280.891.554 tanba reforsu iha dotasaun Fundu Covid-19 ne’ebe mai husi dotasaun Fundu Infraestrutura hamutuk $58.713.000. Ikus liu, iha dotasaun Fundu Kontinjénsia ne’ebé uluk ho montante osan $23.763.372, ho reforsu $41.388.428 sa’e ba montante $65.151.800.

Mudansa iha dotasaun lubun ida-ne’e rezulta husi “enjeñaria finanseira” ida, iha ne’ebé Governu la-presiza foti tan osan husi Fundu Mina-rai liu montante ida ne’ebé Parlamentu Nasionál aprova tiha ona iha tinan kotuk atu finansia OJE 2021.

Karik Sua Eselénsia Prezidente Repúblika promulga proposta alterasaun ba Lei OJE 2021, maka mudansa iha dotasaun Fundu Covid-19 sei fó biban ba Governu atu sosa vasina ba Covid-19 atu nune’e bele kobre populasaun tomak, sosa materiál no ekipamentu ba protesaun individuál no materiál hodi halo teste no tratamentu ba pasiente Covid-19 iha internamentu, konstrusaun no aluga fatin izolamentu no kuarentena, no hadi’ak fasilidade sira iha fatin izolamentu iha teritóriu laran tomak.

Aleinde ne’e, ho alterasaun iha dotasaun Fundu Covid-19 sei fó biban ba Governu hodi finansia medida sira sosio-ekonómiku hanesan apoiu ba empregu, moratoria de crédito, izensaun pagamentu propinas no subsídiu internet ba estudante ensinu superiór, sosa produtu alimentár husi produtór lokál, subsidiu ba eletrisidade, finansia operasaun Sentru Integradu Jestaun Krize, finansia suplementu remuneratóriu ba traballadór sira iha liña-frente, no konklui pagamentu ba programa cesta básica.

Ho mudansa iha dotasaun Fundu Kontinjénsia, Governu sei iha espasu fiskál atu atende nesesidade komunidade sira nian ne’ebé rezulta husi estragus tanba kalamidade foin lailais ne’e.

   Ba leten