Governu hola medida hodi kontrola kona-ba konsumu tabaku

Seg. 01 juñu 2015, 20:31h
Autocolante No Smoking_PG_2

Timor-Leste hili loron 29 fulan-maiu, hanesan loron kontrolu konsumu tabaku nian. Hodi antesipa ba komemorasaun Loron Mundiál La Fuma Tabaku, ne’ebé fiksa tiha ona hosi Organizasaun Mundiál Saúde nian, iha loron 31 fulan-maiu, ne’ebé hala’o, iha Ministériu Solidariedade Sosiál, iha Díli, sorumutuk nasionál “Luta hasoru tabaku no prevensaun komérsiu ilegál iha Timor-Leste”, ne’ebé partisipa mós Primeiru-Ministru iha sesaun abertura nian. Iha loron ne’e kedas, Rui Maria de Araújo fó sai despaxu ida, hodi fó hatene kona-ba kontrolu konsumu tabaku nian iha país ne’e.

Coloquio No tabacco day_1_PGIha sorumutuk ne’e, Xefe Governu hatete katak, ema hotu iha direitu atu fuma. Maibé nia hatutan tan katak, ba ema fumadór sira tenke respeita mós ema sira ne’ebé la’os fumadór. Tanba sigarru iha impaktu negativu  ba ema sira ne’ebé la fuma nia saúde, liuliu iha fatin sira ne’ebé taka metin hela, iha edifísiu públiku sira ka iha uma. “Ha’u fó ezemplu, iha uma-kain ida, bainhira aman fuma iha uma laran, inan ho oan sira hetan mós impaktu husi sigarru nia suar. Ne’e signifika katak, hahalok husi ema ida ne’e nian la’ós afeta de’it ba nia-an rasik, maibé afeta mós ba  ema hotu ne’ebé hela hamutuk iha fatin ne’e”, esplika Rui Maria de Araújo, hodi tenik tán katak “hatudu hahalok ne’ebé laloos“.

Primeiru-Ministru fó sai mós kona-ba, medida  sira balu ne’ebé nia fó sai ona atuhodi kontrola fuma tabaku iha Timor-Leste.

Ninia despaxu determina katak “membru Governu hotu-hotu tenke fó sai regra interna sira atu bandu fuma tabaku iha edifísiu públiku sira nia laran ne’ebé iha sira nia tutela no identifika fatin husi edifísiu nia li’ur atu bele fuma ba”.

Aleinde medida jerál hirak ne’e ba Ezekutivu, minitériu tolu maka sai hanesan responsável hodi fó sai norma sira atu bandu fuma tabaku iha edifísiu públiku sira ne’ebé mak iha sira nia tutela: Minstériu Edukasaun, iha estabelesimentu ensinu públiku nian, Ministériu Saúde  iha “estabelesimentu públiku ne’ebé hala’o servisu sira kuidadu saúde nian, inklui mós ba-iha ambulánsia sira no ba veíkulu hirak ne’ebé lori moras sira” no Ministériu Obras Públikas, Transporte no Komunikasaun iha portu no aeroportu sira.

Xefe Governu lansa mós medida sira sensibilizasaun nian, hamutuk ho bandu fuma tabaku nian. Ministériu Obras Públikas, Transporte no Komunikasaun “tenke halo kampaña sensibilizasaun kontra tabaku, hodi fó mós esklaresimentu”, hodi “bolu atensaun kona-ba perigu husi fuma tabaku no fó hatene mós atu labele fuma iha veíkulu sira transporte públiku nian ba pasajeiru sira no iha taksi sira”.

Ministériu Komérsiu Indústria no Ambiente mós, tenke fó  sensibilizasaun ba estabelesimentu komersiál sira kona-ba kestaun ida ne’e, atu sira labele halo publisidade ba tabaku. Ministériu ida-ne’e mós, nu’udar responsável atu promove kampaña sensibilizasaun nian no halo esklaresimentu “kona-ba nesesidade atu prepara fatin livre iha restaurante, bar, estabelesimentu komersiál, fatin sira ba jogu nian, ba desportu nian, fatin deskansa nian no iha edifísiu otél nian sira no mós iha empriendimentu turístiku sira.”

Atu asegura medida hirak-ne’e, “Ministériu Interiór, liuhosi Polísia Nasionál Timor-Leste no Seguransa Sivíl,  tenke garante katak, iha estabelesimentu públiku sira nia laran, labele fuma”. Ministériu ida-ne’e mós,  hanesan responsável atu promove kampaña sesibilizasaun no halo esklaresimentu.

Coloquio No tabacco day_2_PGIha sorumutuk ne’e, lansa tiha dezafiu ida ba Ministériu Saúde, atu, iha organizasaun Loron Munidiál nian Laiha Tabaku iha tinan 2016, sei fó prémiu ba ministériu sira ne’ebé kumpri ba estatudu “livre husi tabaku”.

Primeiru-Ministru, mós, fó sai katak, Governu prepara hela rejime jurídiku ida kona-ba kontrola tabaku iha país.

   Ba leten