RSS 

Komunikadus

  • 23 juñu 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 23 fulan-juñu tinan 2021
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 23 fulan-juñu tinan 2021
    Konsellu Ministru hala’o sorumutuk iha Palásiu Governu, iha Dili, no aprova autorizasaun ba abertura prosedimentu aprovizionamentu kona-ba konkursu públiku ba akizisaun roo peska industriál nian rua, ho kapasidade 250 GT, tuir projetu ne’ebé aprezenta husi Sekretáriu Estadu Peska, Elídio de Araújo. Akizisaun roo hirak ne’e buka atu kontribui ba dezenvolvimentu setór peska nasionál nian no ninia objetivu prinsipál sira maka atu hasa’e kuantidade ikan ne’ebé peska, hamenus presu ikan nian iha merkadu nasionál, hametin soberania marítima nasionál, hapara atividade peska ilegál no asegura utilizasaun rekursu peska nian ho forma responsavel no sustentavel ba futuru.
    Projetu Rezolusaun Governu nian, ne’ebé aprezenta husi Ministra Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, Adaljiza Magno, ba pagamentu antesipadu kontribuisaun finanseira Timor-Leste nian ba Komunidade País sira Lian Portugés nian (CPLP), ba tinan 2022 no 2023 nian, hetan ona aprovasaun. Ho pagamentu antesipadu ne’e, ho valór besik dolar amerikanu rihun 485, Timor-Leste afirma fila-fali ninia empeñu ba organizasaun internasionál ne’e no ba ninia susesu no dezenvolvimentu. Ho medida ida-ne’e, la’ós de’it garante kondisaun hirak ne’ebé presiza ba Sekretariadu Ezekutivu, ne’ebé sei lidera husi Timor-leste, atu hala’o ninia programa ba períodu tinan rua 2021 to’o 2023, maibé mós atu asegura katak Institutu Internasionál Lian Portugés (IILP) iha meiu finanseiru ne’ebé presiza ba ninia funsionamentu.
    Bazeia mós ba proposta husi Ministra Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun, Konsellu Ministrus aprova ona projetu deliberasaun kona-ba naran ne’ebé atu propoin ba Sua Exelénsia Señór Prezidente Repúblika, ba xefia Misaun Permanente Repúblika Demókratika Timor-Leste nian iha CPLP.
    Aprova ona mós projetu Dekretu-Lei ne’ebé kria Komisaun Luta kontra Tráfiku Ema nian no define ninia kompozisaun, estrutura no modu funsionamentu nian. Projetu ne’ebé aprezenta husi Ministru Justisa, Manuel Cárceres da Costa, ne’e kumpre saida maka hatuur iha Lei kona-ba Prevensaun no Luta hasoru Tráfiku Ema nian, hodi asegura ezisténsia estrutura koordenasaun interministeriál ida, ne’ebé ninia misaun maka koordena, iha nivel nasionál, entidade oioin ne’ebé sai nu’udar responsavel ba prevensaun no luta hasoru tráfiku ema nian. Komisaun sei sai mós nu’udar responsavel atu promove no asegura kooperasaun ho entidade estranjeira sira iha kombate hasoru tráfiku ema nian, nune’e mós akompaña aplikasaun dispozisaun husi konvensaun hirak ne’ebé Timor-Leste ratifika ona no atu ratifika kona-ba matéria tráfiku ema nian. Inklui iha estrutura ne’e, reprezentante husi servisu no entidade públika oioin, liuliu husi área justisa no seguransa, nune’e mós reprezentante sira husi sosiedade sivíl rasik.
    Ezekutivu ne’e aprova ona mós Estratéjia Integrada ba Implementasaun Sistema Identifikasaun Úniku (ID Úniku, IDU), ne’ebé aprezenta husi Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Fidelis Manuel Leite Magalhães. Nune’e, aprova ona estratéjia ne’e, ne’ebé inklui Planu Operasionál no Projetu Orsamentu Ezekusaun nian, ne’ebé sei submete ba Fundu Infraestruturas ba finansiamentu. Fó ona mós orientasaun atu hahú kria Unidade Misaun ba Implementasaun Identifikadór Úniku, ne’ebé prevee iha Estratéjia ne’e, nune’e, Komisaun Téknika Eventuál mantein ninia funsionamentu atu garante implementasaun husi saida maka delibera ona iha ne’e to’o instalasaun Unidade Misaun ne’e nian.
    ID Úniku sei estabelese identidade dijitál ida, bazeia ba dadus lubuk ki’ik ida, ne’ebé inklui númeru aleatóriu úniku ida, dadus biográfiku sira no informasaun biométrika sira. Sistema ne’e permite ba sidadaun no rezidente sira iha asesu ne’ebé bele konfia ba servisu públiku no privadu lubuk ida. Sistema ne’e mós sei ajuda setór privadu no Governu atu hamenus fraude no identidade falsa sira no hamenus kustu tranzasaun nian iha verifikasaun identidade. Estratéjia ne’e sei implementa husi tinan 2021 to’o tinan 2025. To’o tinan 2025, hakarak atu rejista ema millaun ida no vinkula identidade dijitál ba setór bankáriu no telekomunikasaun, ba rejistu sivíl, ba rejistu eleitór, saúde no edukasaun, ba rejistu empreza no banku dadus funsionál importante sira oin-oin. Estratéjia ne’e no planu operasionál dezenvolve ona internamente husi Governu, liuhusi prosesu konsultivu ida, husi Komisaun Téknika ida ne’ebé lidera husi Prezidénsia Konsellu Ministrus, husi Ministériu Justisa no husi TIC Timor. Partisipa diretamente iha prosesu ne’e maka Ministériu Saúde, Ministériu Edukasaun, Ministériu Finansas, Ministériu Interiór, Ministériu Administrasaun Estatál, Ministériu Solidariedade Sosiál no Inkluzaun no Komisaun Funsaun Públika. Iha prosesu, opsaun sira ne’ebé aprezenta ona liuhusi debate no hetan akordu ho forma mútua iha Konsellu Ministrus.
    Hafoin halo análize ba aprezentasaun kona-ba Pontu situasaun epidemiolójika nasionál, husi Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize, Konsellu Ministrus delibera atu propoin ba Sua Exelénsia, Señor Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo, ba renovasaun estadu emerjénsia, ba loron tolu-nulu tan. Haree ba evolusaun preokupante husi situasaun epidemiolójika no proliferasaun kazu rejistadu kontájiu COVID-19 nian, no atubele evita no neutraliza risku propagasaun sira husi SARS-CoV-2, nune’e bele proteje saúde públika no kapasidade resposta husi Sistema Nasionál Saúde nian, Governu propoin ba Señór Prezidente Repúblika atu, ho renovasaun estadu emerjénsia nian, permite suspensaun no restrisaun ba direitu no garantia fundamentál balun.
    Konsellu Ministrus aprova ona mós Projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé mantein impozisaun serka sanitária iha Munisípiu Baukau no Dili ba loron hitu tan. Nune’e, bandu nafatin sirkulasaun ema sira-nian entre munisípiu Baukau no Dili no sirkunskrisaun administrativa sira-seluk, exetu iha kazu hirak ne’ebé ninia fundamentu forte tanba razaun sira seguransa públika, saúde públika, asisténsia umanitária, manutensaun sistema abastesimentu públiku ka razaun seluk ne’ebé presiza atu hala’o ba interese públiku nian.
    Konsellu Ministrus deside ona sei la renova impozisaun serka sanitária iha Munisípiu Bobonaru no Munisípiu Kovalima.
    Vise-Primeira-Ministra, Armanda Berta dos Santos, no Ministra Saúde, Odete Maria Freitas Belo, nu’udar responsavel ba lideransa Komisaun Interministeriál ba Elaborasaun no Koordenasaun Ezekusaun Planu Vasinasaun kontra COVID-19, aprezenta ba Konsellu Ministrus pontu situasaun kona-ba prosesu akizisaun vasina no implementasaun kampaña vasinasaun nian. To’o agora, país ne’e simu ona vasina hamutuk rihun 294, no husi numeru ida-ne’e vasina hamutuk 144.380 maka sona ona ba sidadaun sira no totál ne’ebé agora iha stock maka 149.620. Iha loron 30 fulan-juñu mai ne’e, vasina hamutuk rihun 20 maka sei to’o tan mai, ne’ebé oferese husi Austrália no Timor-Leste buka hela atu hetan, liuhusi sosa ka doasaun, husi entidade no parseiru sira, vasina barak liután ba populasaun sira seluk, liuliu ba sidadaun sira ho idade tinan 18 ba kraik.
    Konsellu Ministrus aprova ona alterasaun dahuluk ba Rezolusaun Governu nian ne’ebé define objetivu ba kampaña vasinasaun no orientasaun atu asegura kumprimentu ba medida preventiva hirak ne’ebé vigora hela. Ho alterasaun ne’e define ona nu’udar objetivu, alkansa, iha kampaña vasinasaun nian, númeru 10.000  kada loron husi ema ne’ebé simu vasina, iha nivel nasionál, hodi orienta departamentu relevante sira atubele kria mekanizmu hirak ne’ebé presiza atu halais ritmu vasinasaun nian.
    Ho objetivu atu insentiva vasinasaun, Konsellu Ministrus aprova ona projetu Dekretu-Lei ba kriasaun sorteiu “Lotaria Vasina kontra COVID-19”, ne’ebé aprezenta husi Ministru Finansas, Rui Augusto Gomes. Sorteiu ne’e konsiste iha atribuisaun prémiu sira sein kritériu definidu ba ema singulár sira ne’ebé validamente partisipa iha sorteiu ne’e. Bele partisipa iha “Lotaria Vasina kontra COVID-19” ema sesé de’it maka simu ona vasina kontra COVID-19 iha territóriu nasionál, hahú husi fulan-jullu. Kada prémiu iha ninia valór dolar amerikanu 100 no sorteiu ne’e sei hala’o kada fulan iha suku ida-idak, to’o loron 20 kada fulan. Totál prémiu ne’ebé atu fó iha kada sorteiu depende ba númeru ema ne’ebé maka vasina ona iha área suku nian. Ba ema 50 to’o 150 ne’ebé vasina ona iha fulan ne’e sei fahe prémiu ida. Ba ema 151 to’o 300 maka simu ona vasina iha fulan ne’e sei fahe prémiu tolu; husi ema 301 to’o 500 ne’ebé simu ona vasina iha fulan ne’e sei fahe prémiu neen; no Ba ema 501 ba leten ne’ebé simu ona vasina fulan ne’e sei fahe prémiu sia. Sei la halo sorteiu iha fulan ne’ebé totál ema abilitada atu partisipa la to’o 50, no ema hirak ne’e sei integra fali grupu ne’ebé sei partisipa iha sorteiu iha fulan tuirmai.
    Bazeia mós ba proposta husi Ministru Finansas, aprova ona projetu Dekretu-Lei kona-ba Kriasaun kompensasaun ba kazu mate ka inkapasidade ne’ebé bele akontese nu’udar rezulta ho vasina kontra COVID-19 ne’ebé sona ba ema. Maske risku husi efeitu sekundáriu grave ne’ebé provoka husi vasina kontra COVID-19 ki’ik tebes, ne’ebé kompensa maka’as tebtebes ho benefísiu husi vasinasaun ba populasaun einjerál, inisiativa lejizlativa ida-ne’e ho objetivu atu prevene situasaun ne’ebé ninia efeitu sekundáriu sira grave liu no atu preve kompensasaun tenke fó ba ema ne’ebé hetan efeitu sekundáriu hirak ne’e. Dekretu-Lei ne’e define katak iha kazu inkapasidade ki’ik liu 30% ne’ebé provoka husi vasina kontra COVID-19 sei simu kompensasaun ida ho valór dolar amerikanu rihun ida, karik inkapasidade ne’ebé iha entre 30% no 70% sei simu valór dolar amerikanu 2100 no iha kazu vasina provoka inkapasidade boot liu 70% sei simu dolar amerikanu rihun 7. Iha kazu mate ne’ebé bele akontese tanba simu vasina, sei simu kompensasaun ida ho valór dolar amerikanu rihun sanulu.
    Konsellu Ministrus delibera ona atu autoriza loke prosedimentu aprovizionamentu ba mákina raiu X tolu ba inspesaun veíkulu, bagajen liman nian no ema nian, ne’ebé Autoridade Aduaneira atu utiliza iha Postu Integradu Batugade no Salele, tuir projetu ne’ebé aprezenta husi Ministru Finansas.
    Ikusliu, Konsellu Ministrus aprova projetu Deliberasaun kona-ba kritériu ba rasionalizasaun Estrutura Programátika husi Orsamentu Jerál Estadu nian (OJE) ba tinan 2022, ne’ebé aprezenta mós husi Ministru Finansas. Ba OGE tinan 2022 nian hala’o ona alterasaun balun iha rasionalizasaun estrutura programátika hodi hasa’e efisiénsia no efikásia husi ninia ezekusaun, nune’e mós, atu hasa’e kapasidade monitorizasaun no kontrolu ba implementasaun husi programa ho atividade ne’ebé propoin ona. REMATA
    hare tan
  • 22 juñu 2021Governu Timor-Leste felisita António Guterres
    Primeiru-Ministru
    VIII Governu Konstitusionál
    .............................................................................................................................
    Dili, Loron 22 fulan-juñu  tinan 2021
    Komunikadu Imprensa Konjuntu
    Governu Timor-Leste felisita António Guterres
    Governu Timor-Leste kongratula António Guterres ba ninia reeleisaun ba mandatu daruak nu’udar Sekretáriu-Jerál Nasoins Unidas (ONU) nian, ba tinan lima tan.
    Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak, iha ninia karta kongratulasaun nian ne’ebé haruka ba Sekretáriu-Jerál ONU nian ba reeleitu ne’e, manifesta katak nia iha “esperansa boot liután atubele hakle’an, ho kbiit foun lideransa nian husi (António Guterres), relasionamentu institusionál di’ak no kooperativu ne’ebé estabelese ona ho parseiru dezenvolvimentu nian oin-oin no nasaun membru hirak ne’ebé halo parte iha sistema globál Organizasaun Nasoins Unidas nian, liu-liu, iha ami-nia prosesu atu hakle’an no habelar partisipasaun Timor-Leste nian iha forum internasionál no organizasaun multilaterál, rejionál no/ka espesializada oin-oin”.
    Iha karta ne’e, Xefe Governu fó hanoin filafali katak “tulun husi Nasoins Unidas no husi ninia ajénsia espesializada oin-oin sai determinante to’o agora ba konsolidasaun di’ak no sustentabilidade husi ami-nia Estadu Direitu Demokrátiku, nune’e mós ba dezenvolvimentu husi setór oin-oin husi ami-nia sosiedade”.
    António Guterres sai Primeiru-Ministru Portugál nian, husi tinan 1995 to’o tinan 2022, no hala’o knaar hanesan Altu Komisáriu Nasoins Unidas nian ba Refujiadu sira, husi tinan 2005 to’o tinan 2015. Husi loron 1 fulan-janeiru tinan 2017 maka nia simu knaar hanesan Sekretáriu-Jerál Organizasaun Nasoins Unidas nian. Agora eleitu fila-fali ho lian ida de’i husi Estadu-Membru ONU nian hamutuk 193, ba mandatu foun ne’ebé sei hahú iha loron 1 fulan-janeiru tinan 2022.
    Primeiru-Ministru, lori Governu no Povu Timor-Leste nian naran, aprezenta ninia “felisitasaun kaloroza” ba António Guterres “ba ninia reeleisaun nu’udar Sekretáriu-Jerál Organizasaun Nasoins Unidas nian” no dezeja “susesu boot liután iha kontinuidade ba ninia funsaun nobre sira”. REMATA
    hare tan
  • 16 juñu 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 16 fulan-juñu tinan 2021
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 16 fulan-juñu tinan 2021
    Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Ministériu Finansas, iha Dili, no hafoin halo análize ba aprezentasaun kona-ba pontu situasaun epidemiolójika país nian, husi koordenadór sira husi Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize nian (SIJK), aprova ona projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé mantein impozisaun serka sanitária iha Munisípiu sira hanesan Baukau, Bobonaru, Dili no Kovalima ba loron 7 tan.
    Nune’e, bandu nafatin sirkulasaun ema sira nian entre munisípiu Baukau, Bobonaru, Dili no Kovalima no sirkunskrisaun administrativa sira-seluk, exetu iha kazu hirak ne’ebé ninia fundamentu forte tanba razaun seguransa públika, saúde públika, asisténsia umanitária, manutensaun sistema abastesimentu públiku, ka razaun seluk ne’ebé presiza atu hala’o ba interese públiku nian.
    SIJK, hahú agora, sei iha reprezentante ida iha Sentru Kontrolu Integradu sira ne’ebé bele simu subdelegasaun kompeténsia ida hodi autoriza sirkulasaun iha territóriu nasionál. Autorizasaun sira  depende ba rezultadu negativu iha teste COVID-19 nian. Ema sesé de’it maka simu vasina kontra COVID-19 dala rua ona, hahú agora bele la’o ba mai livre iha territóriu nasionál sein presiza husu autorizasaun, no la presiza mós hein to’o semana rua, sura hahú husi momentu simu vasina doze daruak. Labarik sira ho idade tinan neen mai kraik bele sirkula livre sein limitasaun saida de’it.
     Konsellu Ministrus deside ona hodi la renova impozisaun konfinamentu domisiliáriu jerál ba populasaun Munisípiu Dili nian.

    Halo ona mós aprovasaun ba projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé halo definisaun ba montante osan ne’ebé atu selu hodi kompensa uzu rai nian ba implementasaun Projetu Sidade Universitária Aileu, ne’ebé aprezenta husi Ministru Ensinu Superiór, Siénsia no Kultura, Longuinhos dos Santos. Rezolusaun Governu nian ne’e define pagamentu másimu dolar tolu ba metru kuadradu ida-idak, hodi fó kompensasaun ba família sira ne’ebé identifikada ona hanesan titulár husi podér pose nian kona-ba rai ne’ebé tama iha área implementasaun projetu nian. Define mós montante másimu sira hodi selu ba ema ne’ebé lakon ninia konstrusaun no kultura agríkola sira.

    Konsellu Ministrus aprova ona projetu Rezolusaun Governu nian ba nomeisaun fila-fali Florêncio da Conceição Sanches ba kargu Diretór Ezekutivu husi Servisu Rejistu no Verifikasaun Emprezariál, IP, (SERVE) ba mandatu tinan tolu, iha rejime eskluzividade. Projetu Rezolusaun Governu nian ida-ne’e aprezenta husi Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, Joaquim Amaral.

    Aprova mós projetu Rezolusaun Governu nian haat, ne’ebé aprezenta husi Ministru Administrasaun Estatál, Miguel Pereira de Carvalho, ba nomeasaun Ernesto de Oliveira Barreto nu’udar Prezidente Autoridade Munisipál Bobonaru nian, Eusébio Salsinha, nu’udar Prezidente Autoridade Munisipál Ermera nian, Pedro Paulo Gomes nu’udar Administradór Munisipál Likisá nian, no Bernardo Lopes ba kargu hanesan Administradór Munisipál Manatutu nian. Nomeadu na’in haat ne’e sei hala’o sira-nia funsaun iha rejime komisaun servisu nian, ba períodu tinan lima, sura hahú husi data sira simu pose.

    Konsellu Ministrus aprova ona projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé estabelese Komisaun Interministeriál ba Reajustamentu Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu (PED) tinan 2011-2030, ne’ebé aprezenta husi Vise-Primeiru-Ministru no Ministru Planu Ordenamentu, José Maria dos Reis. Implementasaun PED tinan 2011-2030 nian tinan sanulu liu tiha, iha hakarak atu realiza reajustamentu ba dokumentu estratéjiku, estruturante no kondutór prosperidade nasionál nian ida-ne’e, liuhusi estratéjia integrada, inkluziva, no reziliente ida, ne’ebé viabiliza artikulasaun no kreximentu husi setór oioin, hodi permite dezenvolvimentu sosiál no ekonómiku ida-ne’ebé umanu liután ba país ne’e. Reajustamentu ida-ne’e konsidera mós nesesidade atu hanoin fila-fali estratéjika sira ba prazu médiu no prazu naruk, atu hasoru dezafiu sira hanesan hirak ne’ebé daudaun ne’e nasaun enfrenta, hanesan pandemia COVID-19 no dezastre naturál sira. Hakarak mós reajusta PED tinan 2011-2030 tuir objetivu sira no meta sira ne’ebé prevee iha Planu Rekuperasaun Ekonómika.
    Komisaun ne’e komposta husi Primeiru-Ministru, ne’ebé prezide, no husi Vise-Primeiru-Ministru no Ministru Planu no Ordenamentu Territóriu nian, Vise-Primeira-Ministra no Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun nian, Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus nian, Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, Ministru Administrasaun Estatál no Ministra Negósius Estranjeirus no Kooperasaun.

    Ikusliu, aprova ona mós projetu Dekretu Governu nian, ne’ebé aprezenta husi Ministru Justisa, Manuel Cárceres da Costa, hamutuk ho Ministru Finansas, Rui Augusto Gomes, kona-ba rejime remuneratóriu ba membru sira husi Komisaun Terras no Propriedade, organizmu ne’ebé maka sai nu’udar responsavel ba rezolusaun kazu disputa kona-ba sasán imovel sira. Projetu Dekretu Governu nian ida-ne’e sei permite funsionamentu tomak husi komisaun  ne’e no kontribui ba rezolusaun kazu disputa kona-ba imovel rihun ba rihun ne’ebé sei pendente hela, hodi kontribui ba pás sosiál no dezenvolvimentu ekonómiku. REMATA 
    hare tan
  • 09 juñu 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 9 fulan-juñu tinan 2021
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 9 fulan-juñu tinan 2021
    Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Auditóriu Ministériu Finansas nian, iha Dili, no hafoin halo análize ba aprezentasaun kona-ba pontu situasaun epidemiolójika país nian, husi koordenadór sira husi Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize nian (SIJK),  aprova ona projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé mantein impozisaun serka sanitária iha Munisípiu Baukau ba loron hitu tan. Konsellu Ministrus deside la renova impozisaun serka sanitária iha Munisípiu Vikeke. Kontinua vigora mós mak impozisaun serka sanitária iha Munisípiu sira hanesan Bobonaru, Dili no kovalima.
    Nune’e, bandu nafatin sirkulasaun ema sira nian entre munisípiu Baukau no sirkunskrisaun administrativa sira-seluk, exetu iha kazu hirak ne’ebé ninia fundamentu forte tanba razaun seguransa públika, saúde públika, asisténsia umanitária, manutensaun sistema abastesimentu públiku, ka razaun seluk ne’ebé presiza atu hala’o ba interese públiku nian.
    Vise-Primeira-Ministra no Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun, Armanda Berta dos Santos, no membru sira husi Komisaun Interministeriál ba Elaborasaun no Koordenasaun kona-ba Ezekusaun Planu Vasinasaun kontra COVID-19 aprezenta ba Konsellu Ministrus pontu situasaun kona-ba ezekusaun planu vasinasaun kontra COVID-19.
    To’o loron 8 fulan-juñsu, ema hamutuk 93.525 iha país laran tomak maka simu ona doze dahuluk husi vasina kontra COVID-19, ne’ebé reprezenta 12% husi populasaun ho idade tinan 18 ba leten. Iha Dili, Munisípiu ne’ebé afetadu liu ho surtu COVID-19, doze dahuluk fó ona ba ema hamutuk 80.948, ne’ebé reprezenta 40% husi populasaun ho tinan 18 ba leten iha munisípiu ne’e.
    Iha faze dahuluk, entre loron 7 no 28 fulan-abríl, distribui ona vasina ba ema hamutuk 28.412. Iha  faze daruak, entre loron 10 no 28 fulan-maiu, totál ema hamutuk 48.170 maka simu ona doze dahuluk vasina nian. Hahú kedas husi loron 31 fulan-maiu to’o loron 8 fulan-juñu, fó ona doze 16.943. Entre loron 10 fulan-maiu no loron 5 fulan-juñu, iha media, ema rihun tolu maka simu vasina loroloron.
    Tuir planu vasinasaun nian, iha Munisípiu Dili sei kontinua fó doze dahuluk ba populasaun ne’ebé seidauk simu, ho vasina Sinovac no vasina AstraZeneca. Ho vasina ne’ebé mai tan liuhusi mekanizmu COVAX nian, sei hahú distribui vasina AstraZeneca ba faze daruak iha país laran tomak, ba populasaun ne’ebé simu ona vasina iha faze dahuluk. Sei kontinua distribui mós vasina doze dahuluk iha munisípiu sira-seluk, no sei fó liu prioridade ba sidadaun sira ho idade 60 ba leten ka ho komorbidade (ne’ebé iha nanis ona moras seluk).
    Konsellu Ministrus hato’o agradesimentu ba apoiu sira hotu ne’ebé simu husi nasaun belun sira no husi parseiru dezenvolvimentu nian sira iha akizisaun vasina nian.
    Governu deside mós katak sei prepara posibilidade atu sosa vasina ba sidadaun sira ho idade 18 mai kraik no mós preve posivel nesesidade atu adkire vasina ba reforsu imunidade ba tinan 2022.
    Primeiru-Ministru apela ba membru sira husi Komisaun Interministeriál ba Elaborasaun no Koordenasaun kona-ba Ezekusaun Planu Vasinasaun kontra COVID-19 atu intensifika implementasaun vasinasaun nian atu hasa’e média loroloron nian husi vasina ne’ebé fó.
    Ikusliu, Governu apela ba populasaun sira hotu atu partisipa iha kampaña imunizasaun, fatór ne’ebé sei determina ita atu bele ba fali normalidade. REMATA
    hare tan
  • 05 juñu 2021Primeiru-Ministru/Ministru Interior Taur Matan Ruak kondena aktu tiru mate sidadaun rua iha Lahane
    Primeiru-Ministru
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Dili, loron 5 fulan-juñu tinan 2021
    Komunikadu Imprensa
    Primeiru-Ministru/Ministru Interior Taur Matan Ruak kondena aktu tiru mate sidadaun rua iha Lahane
    Primeiru-Ministru hanesan mós Ministru Interior, Taur Matan Ruak, lamenta no kondena tebes elementu Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) ne’ebé mak tiru mate sidadaun na’in rua, no ida kanek todan iha Lahane Osidental, sábadu madrugada ne’e, hodi hato’o profundas sentidas kondolénsias ba família vítima hosi akontesimentu ne’e.
    “Ha’u hakfodak no triste rona elementu PNTL ida ohin madrugada hodi arma Estadu nian tiru mate ita-nia sidadaun na’in 2 iha Lahane Osidental, Ha’u lamenta, i kondena tebes aktu refere. Ita hotu la tolera ida ne’e, i hanesan Primeiru-Ministru no Ministru Interior, ha’u orienta ba Komandu PNTL para desarma elementu ne’e, hatama ba sela hodi halo prosesu investigasaun.
    Iha biban ne’e, hodi ha’u-nia naran rasik, no Governu, hato’o mós ami-nia profundas sentidas kondolénsias ba família matebian nian, no husu deskulpa boot ba família vitima, ba hahalok ne’ebé involve hosi elementu PNTL ne’e”, Primeiru-Ministru Taur Matan Ruak.
    Xefe Governu mós kompremitidu, Governu sei hola medidas ne’ebé forte hasoru elementu Polísia ne’e hodi responsabiliza ba-nia aktu ne’ebé nia halo ona, no Governu mós sei akompaña prosesu hotu nomós sei apoiu família matebian hodi hetan justisa. Remata
    hare tan
  • 02 juñu 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 2 fulan-juñu tinan 2021
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 2 fulan-juñu tinan 2021
    Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Ministériu Finansas, iha Dili no aprova ona projetu Dekretu-Lei ba kriasaun suplementu remuneratóriu ida ba traballadór administrasaun públika nian sira ne’ebé hala’o atividade profisionál iha servisu sira prevensaun ka kontrolu COVID-19 nian ka iha kondisaun sira ne’ebé hasoru direta virus SARS-Cov-2, ne’ebé aprezenta husi Ministru Finansas, Rui Augusto Gomes. Valór suplementu remuneratóriu ne’e nian sei estabelese liuhusi Rezolusaun Governu nian no sei iha iha diferensa tuir grau risku nian ne’ebé traballadór sira-ne’e hasoru. Projetu Dekretu-Lei ida ne’e prodús efeitu hahú kedas iha loron 1 fulan-abríl tinan 2021.
    Hetan ona mós aprovasaun husi Konsellu Ministrus, autorizasaun ba selebrasaun akordu ida, husi Ministru Finansas, entre Governu Timor-Leste no Governu Austrália, kona-ba kontribuisaun finanseira direta ida atu apoia rezilénsia komunitária no rekuperasaun ekonómika iha Timor-Leste durante pandemia globál COVID-19. Governu Austrália sei fó kontribuisaun finanseira direta ida ho valór dolar austrálianu millaun 20 (besik dolar amerikanu millaun 15,5) hodi fó apoiu ba komunidade sira no hadi’a sira-nia infraestrutura sira liuhusi Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS), no mós orsamenta no implementa projetu Bolsa Mãe Jerasaun Foun.
    Konsellu Ministrus atribui podér tomak ba Ministru Asuntu Parlamentár no Komunikasaun Sosiál, Francisco Martins da Costa Pereira Jerónimo, ba negosiasaun kona-ba akordu ho Governu Repúblika Populár Xina nian ba Faze Daruak husi Projetu Sistema Tranzmisaun Televizaun Dijitál Terrestre (Digital Television Terrestrial Multimedia Broadcasting, DTMB) iha Timor-Leste. Projetu ne’e hahú iha tinan 2019 no daudaun ne’e Governu hakarak haluan projetu ne’e no aumenta kobertura nasionál televizaun dijitál terrestre ho instalasaun ba estasaun emisora barak liután.
    Ikusliu, Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, Joaquim Amaral, aprezenta opsaun polítiku-lejizlativa sira ne’ebé sai hanesan baze ba projetu kona-ba Reforma Lisensiamentu Atividade Ekonómika. Proposta lubun ida ne’ebé aprezenta ne’e hakarak atu rezolve lakuna no problema sira ne’ebé eziste iha lisensiamentu ba atividade ekonómika sira ho objetivu atu hadi’a ambiente negósiu nian, liuliu ba dezenvolvimentu ekonómiku nasionál. REMATA
     
    hare tan
  • 01 juñu 2021Governu Timor-Leste no Parseiru sira husu ajuda dolar amerikanu millaun 32 atu tulun vítima inundasaun nian sira no atu halo rekuperasaun lalais
    Governu Timor-Leste - Organizasaun Nasoins Unidas
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Dili, Timor-Leste, loron 1 fulan-juñu tinan 2021
    Komunikadu Imprensa
    Governu Timor-Leste no Parseiru sira husu ajuda dolar amerikanu millaun 32 atu tulun vítima inundasaun nian sira no atu halo rekuperasaun lalais
    Hafoin estragu ne’ebé kauza husi inundasaun iha fulan-abríl ne’ebé afeta família barak iha nasaun ne’e, Governu no parseiru umanitáriu sira, inklui Nasoins Unidas, lansa daudaun ona Apelu konjuntu ida hodi husu apoiu millaun 32 dolar amerikanu atu hatán ba nesesidade umanitária pendente sira no fó tulun iha inísu prosesu rekuperasaun nian to’o fulan-dezembru tinan 2021.
    Governu, hamutuk ho parseiru umanitáriu sira, ofisialmente, lansa ona Apelu Konjuntu ida atu husu apoiu hodi hatán ba nesesidade umanitária sira ne’ebé pendente hela ba populasaun afetada sira ne’ebé vulneravel liu no fó tulun ba esforsu rekuperasaun imediata nian iha Timor-Leste. Apelu ne’e husu millaun 32,7 (USD millaun 8,8 ba nesesidade imediata no USD millaun 23,9 ba nesesidade iha tempu badak) ne’ebé sei fó asisténsia direta ba ema 65.00 no sei benefisia indireta ba populasaun hotu-hotu ne’ebé afetadu husi inundasaun ne’e. Hanesan resposta multisetoriál ida, apelu ne’e identifika atividade prioritária sira hodi taka ba lakuna krítika sira iha setór 9: Koordenasaun no Jestaun Akampamentu (CCCM-sigla iha lian inglés) no Abrigu Emerjénsi nian; Bee, Saneamentu no Ijiéne (WASH, sigla iha lian-inglés); Kestaun Jéneru no Protesaun; Seguransa Ai-han; Nutrisaun, Saúde, Edukasaun; Rekuperasaun Antesipada no Meiu-Subsisténsia nian; no Lojístika Emerjénsia nian.
    Governu aloka ona USD millaun 65,2 liuhusi Fundu Kontinjénsia, bainhira parseiru umanitáriu sira, inklui Nasoins Unidas, kompromete ona to’o daudaun ne’e ho USD millaun 10,7 hodi apoia esforsu intervensau nian sira. Maske nune’e, hafoin avaliasaun rápida ne’ebé halo ona, sei iha lakuna krítika sira kona-ba finansiamentu hodi hatán nesesidade prioritária sira ba komunidade sira ne’ebé afetada husi inundasaun no hodi bele hahú prosesu rekuparasaun nian.
    Ministra Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, S.E Sra. Adaljiza Magno, iha ninia lia-fuan maklokek nian hateten katak, maske Governu halo esforsu signifikativu atu atende nesidade emerjénsia nian ba populasaun hirak ne’ebé afetadu husi inundasaun, nune’e mós atu aumenta fundu kontinjénsia nian hodi implementa programa sira ba prazu badak no prazu naruk nian atubele rekupera husi kalamidade ne’e, sei iha lakuna finansiamentu nian ida ne’ebé konsideravel atubele taka. Tanba ne’e, S.E Ministra Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, lori Governu nian naran, husu kontribuisaun voluntária ida atubele tulun Timor-Leste hodi intensifika medida sira ba rekuperasaun husi dezastre katastrófika ne’e.
    Planu kona-ba Resposta ba Inundasaun tinan 2021 iha Timor-Leste sei fasilita koordenasun ida entre Governu no parseiru umanitáriu sira, ne’ebé haree liu ba fulan hitu oin mai, hahú husi fulan-maiu nia rohan to fulan-dezembru tinan 2021 nia rohan, ho objetivu atu apoia rekuperasaun sustentavel ida no hodi ajuda lansa baze sira ba ‘Harii Fila-fali ho Di’ak liu’.
    Planu ne’e dezenvolvidu hamutuk husi Governu Timor-Leste, ho apoiu husi Gabinete Koordenadór Rezidente ONU nian no husi parseiru umanitáriu sira hotu. Kópia detallada ida husi Apelu Konjuntu disponivel ona iha www.timorleste.un.org/en/129347-joint-appeal-flood-response-plan-timor-leste. Ho lideransa Governu nian, organizasaun 86 resin, ajénsia  ONU nian 9, parseiru umanitáriu iha 63, no Ministériu / Departementu 14 – maka sei partisipa iha Planu kona-ba Resposta Konjunta iha fulan 7 nia laran, ne’ebé sei remata iha fulan-dezembru tinan 2021.
    Númeru ofisiál sira ikus liu hatudu katak iha uma kain hamutuk 33.835 mak afetadu husi inundasaun iha munisípiu 13 hotu, no tuir rejistu ne’ebé iha, ema na’in 44 maka mate.
    Tuir relatóriu ne’eb’e iha, akontese estragu maka’as ba uma no edifísiu  sira (Inklui instalasaun sanitária sira no sentru izolamentu no karantina COVID-19 nian) infraestruturas públikas no rai agríkola sira. Hamutuk hotu, rai agríkola ektare 2,163 mak afetadu, ne’ebé sei fó fó impaktu negativu ba seguransa-aihan nian iha tempu hirak tuirmai.
    Dezastre ne’e mosu iha momentu ida ne’ebé nasaun ne’e hasoru hela aumentu kazu COVID-19 nian iha fulan hirak ikus ne’e. Dezlokasaun temporária ema  nian hamosu ameasa ne’ebé boot liután atu COVID-19 no moras sira seluk nakda’et.
    Koordenadór Rezidente Nasoins Unidas nian iha Timor-Leste, Roy Trivedy, hateten katak “tenke aselera prestasaun asisténsia ba Timor-Leste iha faze krítika ida-ne’e atubele evita liután lakon vida, estragu adisionál ba servisu públiku esensiál sira no infraestruturas, no atu impede moras sira labele nakda’et. “Nia mós hateten tan katak “trajédia ne’e mosu iha momentu ne’ebé nasaun hasoru hela situasaun perigoza ne’ebé kauza husi COVID-19”.
    Planu kona-ba Resposta ida-ne’e ninia objetivu maka fó resposta direta ba nesesidade umanitária no rekuperasaun imediata ba ema besik 65,000 ne’ebé afetadu husi inundasaun ne’e, ne’ebé oras ne’e moris ho susar no vulneranilidade tanba dezastre ne’e. Hein katak populasaun hotu ne’ebé afetada husi inundasaun sei hetan benefísiu direta no indiretamente husi resposta ne’e, inklui reabilitasaun ba infraestrutura públika krítika sira no reabilitasaun servisu esensiál sira.
    Tuir Estratéjia Resposta Inundasaun nian husi Sekretaria Estadu Protesaun Sivíl, planu ne’e sei fó prioridade ba apoiu ba ema sira ne’ebé sei hela iha senrtu evakuasaun nian, sei ajuda atu sira ba sira-nia uma ho seguru no rekuperasaun imediata ba sira ne’ebé dezloka temporária de’it no fila-fali ona ba sira-nia hela-fatin. REMATA
    hare tan
  • 31 maiu 2021Sorumutuk Estraordináriu Konsellu Ministrus nian iha loron 31 fulan-maiu tinan 2021
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    Sorumutuk Estraordináriu Konsellu Ministrus nian iha loron 31 fulan-maiu tinan 2021
    Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Ministériu Finansas, iha Dili, no aprova ona projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé halo renovasaun ba Deklarasaun Estadu Kalamidade nian, ba loron 60 tan, haree ba akontesimentu bee-sa’e no inundasaun iha Munisípiu Dili, iha dadeer rai-hun mutin loron 4 fulan-abríl tinan 2021, ne’ebé provoka husi siklone tropikál Seroja.
    Hafoin análize ba aprezentasaun kona-ba pontu situasaun epidemiolójika país nian, husi koordenadór sira husi Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize nian (SIJK), Konsellu Ministrus aprova ona medida sira ba ezekusaun Deklarasaun Estadu Emerjénsia, ne’ebé efetua husi Dekretu Prezidente Repúblika n. 35/2021, loron 28 fulan-maiu, hodi hatán ba pandemia COVID-19. Estadu emerjénsia, ne’ebé renova daudaun ne’e, abranje territóriu nasionál tomak no vigora husi tuku 00:00 loron 2 fulan-juñu tinan 2021 to’o tuku 23:59 loron 1 fulan-jullu tinan 2021.
    Kompara ho medida sira ba ezekusaun Deklarasaun Estadu Emerjénsia nian ida uluk, rejista de’it alterasaun ida, ne’ebé estabelese katak indivíduu sira ne’ebé ho sertifikasaun vasinasaun kompleta kontra COVID-19, bele sirkula livre iha territóriu laran tomak, ne’ebé inklui iha munisípiu sira ne’ebé abranje ona husi impozisaun serka sanitária no/ka konfinamentu domisiliáriu.
    Regra sira seluk sei mantein, liuliu obrigatoriedade atu sidadaun sira hotu ne’ebé hela iha Timor-Leste atu mantein distánsia, pelumenus, metru ida ho ema seluk ne’ebé la hela ho nia iha uma ida. Indivíduu hotu-hotu mós tenke utiliza nafatin máskara oin nian ne’ebé taka inus no ibun bainhira hakarak tama ka hela iha fatin públiku ka privadu hirak ne’ebé ema hotu uza no fase liman bainhira hakarak tama ba estabelesimentu komersiál sira, industriál ka prestasaun servisu nian ka ba edifísiu sira iha ne’ebé servisu administrasaun públika nian funsiona. Ema hotu-hotu iha obrigasaun mós atu labele halibur malu, iha fatin públiku.
    Hetan ona aprovasaun mós maka projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé mantein impozisaun serka sanitária nian iha Munisípiu sira hanesan Bobonaru, Kovalima no Dili ba loron 14 tan e no munisípiu sira hanesan Baukau no Vikeke ba loron 7 tan.
    Nune’e, bandu sirkulasaun ema sira nian entre munisípiu sira-ne’e no sirkunskrisaun administrativa sira-seluk, exetu iha kazu hirak ne’ebé ninia fundamentu forte tanba razaun seguransa públika, saúde públika, asisténsia umanitária, manutensaun sistema abastesimentu públiku, ka razaun seluk ne’ebé presiza atu hala’o ba interese públiku nian.
    Konsellu Ministrus aprova ona projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé mantein impozisaun konfinamentu obrigatóriu iha Munisípiu Dili ba loron 14 tan.
    Iha Munisípiu Dili mantein nafatin mós impozisaun konfinamentu domisiliáriu jerál ba ema hotu-hotu ne’ebé maka hela ka oras ne’e daudaun iha hela Munisípiu Dili, exetu tanba razaun sira ne’ebé uluk define tiha ona, liuliu tanba razaun sira saúde nian, serbisu nian no ba asesu sasán no servisu sira ne’ebé sai hanesan nesesidade bázika no atu partisipa iha selebrasaun sira ho karakter relijiozu no eventu kultu nian sira seluk. Rejista de’it alterasaun ida, ho autorizasaun ba sidadaun sira bele sai husi sira-nia uma hodi realiza resenseamentu eleitorál.  
    Responsavel sira husi SIJK, iha sira-nia aprezentasaun, informa ba membru Konsellu Ministrus nian sira katak Iha loron 14 ikus ne’e, husi loron 17 to’o loron 30 fulan-maiu, rejista ona infetadu ho SARS-CoV-2 ho totál hamutuk 2.432 iha país laran tomak. Husi númeru ida-ne’e kazu hamutuk 2.043 rejista iha Dili, 131 iha Bobonaru, 81 iha Kovalima, 55 iha Baukau no iha Vikeke 53.
    Hahú kedas pandemia ne’e nian, deteta ona ema hamutuk 6.615 maka infetada husi Coronavirus foun. Daudaun ne’e iha kazu ativu hamutuk 2.648 iha país laran tomak. Munisípiu sira ho kazu ativu barak liu maka Dili, ho kazu 2. 079, Baukau, ho kazu 179, iha Kovalima, ho kazu 150, Bobonaru, ho kazu 126, no Vikeke, ho kazu 35.
    Aprezenta mós dadus sira kona-ba implementasaun husi vasina kontra COVID-19 iha país ne’e. To’o ohin loron, Timor-Leste simu ona vasina AstraZeneca doze rihun 60, ne’ebé oferese husi Austrália, no doze rihun 24 ne’ebé mai liuhusi mekanizmu COVAX nian. Husi kedas inísiu kampaña vasinasaun nian iha loron 7 fulan-abril liubá, ema hamutuk 76.582 iha país laran tomak maka simu ona doze dahuluk vasina nian, ne’ebé korresponde ba 10% husi populasaun ho idade tinan 18 ba leten. Iha Munisípiu Dili, ema hamutuk 64.005 maka simu ona vasina, ne’ebé korresponde ba 30% husi populasaun ho idade tinan 18 ba leten iha Kapitál.
    Aleinde vasina ne’ebé maihusi Austrália, ita hein katak sei simu tan, iha loron dahuluk fulan-juñu nian, vasina AstraZeneca hamutuk doze 76.800 tuir mekanizmu COVAX nian no vasina Sinovac doze rihun 100 maihusi Xina.  REMATA
    hare tan
43 44 45 46 47 48 49