Komunikadus
- 24 setembru 2021Votu Pezar ba Komandante Ma'Huno Bulerek Karathayano nia matePrezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Dili, loron 24, fulan-setembru, tinan 2021
Komunikadu Imprensa
Votu Pezar ba Komandante Ma'Huno Bulerek Karathayano nia mate
Governu Timor-Leste, lori nasaun nia naran, hato’o nia profundu pezar ba saudozu komandante Ma’Huno Bulerek Karathayano (Bukar), antigu Komandante Forsa Armada ba Libertasaun Nasionál Timor-Leste (FALINTIL) no sobrevivente ida husi Komité Sentrál FRETILIN, hakotu-iis iha loron 24 fulan-setembru, iha Hospital Nacionál Guido Valadares.
Governu mós deside ona hodi dekreta lutu nasionál iha teritóriu nasionál tomak, durante loron tolu, husi tuku 8:00 loron 25 fulan-setembru to’o tuku 07:59 loron 28 fulan-setembru, hodi hanoin ba eis-Komandante nia mate.
Saudozu Ma’Huno Bulerek Karathayano, moris iha loron 14 fulan Abril tinan 1949, hetan knaar ida importante iha prosesu reorganizasaun rezisténsia nian, hahú iha loron 3 fulan-marsu tinan 1981.
Nu’udár Sekretáriu ba Komisaun Diretiva FRETILIN no lidera FALINTIL hafoin Komandante ein Xefe FALINTIL, Kay Rala Xanana Gusmão tama tiha prizaun, iha fulan -novembru tinan 1992, kargu ne’ebé nia okupa to’o fulan-abril 1993, iha momentu ne’ebé maka nia mós ema kaptura.
Iha tinan 2017, Ma’Huno Bulerek Karathayano eleitu ba Vise-Presidente Partidu CNRT.
Iha tinan 2018, Komandante Ma’Huno hetan agradesimentu husi Prezidente Repúblika ho Orden Timor-Leste ba ninia kontribuisaun iha luta ba libertasaun nasionál. Iha tinan 2006 nia simu ona Orden Guerilla nian no Orden Dom Boaventura
Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak, iha seremória hahú lutu nasionál loron tolu ba omenajen Komandante Ma’Huno Bulerek Karathayano, afirma katak, “ita lakon erói nasionál ida no fundadór Repúblika Demokratika Timor-Leste” no rekoñese “ninia kontribuisaun bo’ot ba luta autodeterminasaun” saida mak halo ona “hamoris fila-fali ita-nia nasaun hanesan nasaun livre no independente. REMATA - 22 setembru 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 22 fulan-setembru tinan 2021Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 22 fulan-setembru tinan 2021
Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Palásiu Governu, iha Dili, no hafoin halo análize ba aprezentasaun kona-ba pontu situasaun epidemiolójika país nian, husi koordenadór sira Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize (SIJK) nian, deside ona atu:
propoin ba Sua Exelénsia, Señór Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo, renovasaun ba estadu emerjénsia nian, ba loron 30 tan. Ho hanoin katak kauza determinante sira ne’ebé justifika ona deklarasaun estadu emerjénsia no ninia renovasaun sira kontinua mantein, no atubele evita no neutraliza risku propagasaun sira husi variante foun SARS-CoV-2, no nune’e bele proteje saúde públika no kapasidade resposta husi Sistema Nasionál Saúde nian, Governu propoin ba Señór Prezidente Repúblika katak, ho renovasaun estadu emerjénsia nian, permite suspensaun ka restrisaun ba direitu no garantia fundamentál balun.
aprova projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé mantein impozisaun serka sanitária iha munisípiu Dili to’o tuku 23:59 loron 29 fulan-setembru;
Nune’e, mantein impozisaun proibisaun sirkulasaun ema sira-nian entre munisípiu Dili no sirkunskrisaun administrativa sira-seluk, exetu iha kazu hirak ne’ebé iha fundamentu forte tanba razaun seguransa públika, saúde públika, asisténsia umanitária, manutensaun ba sistema abastesimentu públiku ka razaun seluk ne’ebé presiza atu hala’o ba interese públiku nian. La inklui iha proibisaun ba sirkulasaun ida-ne’e indivíduu sira ne’ebé komprova vasinasaun kompleta (doze rua) kontra COVID-19, no mós ba labarik sira ho idade tinan 6 ne’ebé akompaña ema sira ne’e.
hakotu impozisaun serka sanitária iha munisípiu Baukau, Ermera no Kovalima, ne’ebé remata ohin iha tuku 23:59.
aprova projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé bandu organizasaun no realizasaun serimónia fúnebre iha edifísiu sira iha ne’ebé instala órgaun ka servisu administrasaun direta no indireta Estadu, iha memória funsionáriu, ajente ka traballadór sira administrasaun públika nian.
Vise-Primeira-Ministra no Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun, Armanda Berta dos Santos no Ministra Saúde, Odete Maria Freitas Belo, hanesan Prezidente no Vise-Prezidente, respetivamente, husi Komisaun Interministeriál ba Elaborasaun no Koordenasaun Ezekusaun Planu Vasinasaun kontra COVID-19, halo ona aprezentasaun ida ba Konsellu Ministrus kona-ba prosesu implementasaun no funsionamentu sertifikadu eletróniku vasinasaun nian. Sistema ne’e lansa ona, iha loron 10 fulan-juñu liubá, iha altura ida-ne’ebé halo lansamentu ba doze daruak vasinasaun kontra COVID-19 no funsiona liuhusi aplikasaun ba telemovel RSETL husi Programa Saúde Família nian. Plataforma ne’e kontein rejistu vasinasaun kontra COVID-109 nian no funsiona mós hanesan komprovativu ba realizasaun viajen husi munisípiu sira ne’ebé abranje hela iha serka sanitária.
Ikusliu, responsavel sira husi Elaborasaun no Koordenasaun Ezekusaun Planu Vasinasaun kontra COVID-19 halo ona mós aprezentasaun ida kona-ba preparasaun implementasaun vasina Pfizer nian iha territóriu nasionál, ne’ebé hodi permite vasinasaun foin-sa’e sira ho idade husi tinan 12 to’o 17. Mekanizmu COVAX konfirma ona disponibilidade hodi haruka doze 100.620, ne’ebé sei to’o iha país iha tempu badak laran. Tuir planu ne’ebé aprezenta vasinasaun ne’e sei realiza iha eskola sira no alunu foin-sa’e rihun 50 sira husi 6 0 to’o 110 liseu, husi munisípiu pre-selesionadu sira, maka sei simu vasina ba dahuluk. Iha faze daruak nian sei vasina alunu sira seluk no ba foin-sa’e sira ne’ebé la rejista iha eskola sira. Doze daruak husi vasina ne’e nian sei administra ho intervalu loron 21. Preparasaun ba kondisaun nesesária armazenamentu vasina nian sei realiza iha SAMES ho apoiu tékniku no finanseiru UNICEF nian. Prepara ona prosedimentu operasionál sira, ba armazenamentu, transporte, jestaun no aplikasaun vasina nian, ne’ebé sei asegura ho apoiu tékniku husi Organizasaun Mundiál Saúde nian. Vasina Pfizer kontra COVID-19 ne’e iha efikásia 95% kontra infesaun sintomátika SARS-CoV-2 nian. REMATA - 20 setembru 2021Sorumutuk Estraordináriu Konsellu Ministrus nian iha loron 20 fulan-setembru tinan 2021Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutuk Estraordináriu Konsellu Ministrus nian iha loron 20 fulan-setembru tinan 2021
Konsellu Ministrus hala’o sorumutu iha Palásiu Governu, iha Dili no, aprova projetu Dekretu-Lei ne’ebé ho objetivu atu kria Subsídiu mensál Ai-han nian, ne’ebé aprezenta husi Ministru Finansas, Rui Augustu Gomes.
Subsídiu ida-ne’e, hanesan produtu agríkola nasionál ne’ebé sei fó ba funsionáriu públiku sira, ho objetivu permite hamenus despeza ho akizisaun ba ai-han sira no konfesaun refeisaun sira, no, liuliu, atu promove akizisaun produtu agríkola sira husi produtór nasionál, no mós atu insentiva aumentu produtividade setór agríkola nian. Kompete ba Sentru Lojístiku Nasionál akizisaun, jestaun, armazenamentu ba produtu sira, maka hanesan ninia distribuisaun ba órgaun no servisu respetivu sira.
Fulan-fulan, funsionáriu públiku sira iha direitu ba foos 35kg, batar kilo lima, koto kilo lima, fore-mungu kilo lima no fore-keli kilo rua. Karik laiha produtu sira anteriór balun ne’ebé temi ona, bele troka ho produtu sira-seluk ho valór hanesan. Sei entrega fulan tolu dala ida, husi órgaun no servisu sira ba benefisiáriu sira ne’ebé ezerse sira-nia funsaun.
Aprova mós projetu Dekretu-Lei atu kria subsídiu mensál transporte nian ba titulár sira iha kargu diresaun no xefia nian no ba funsionáriu sira Administrasaun Públika nian atu substitui atribuisaun veíkulu sira Estadu nian. Kriasaun ba subsídiu ida-ne’e, atu kompensa kustu regulár sira husi benefisiáriu sira relasiona ho transporte no mós atu hamenus despeza husi atribuisaun veíkulu sira Estadu nian no promove rasionalizasaun ba parke automóvel públiku. Montante mensál subsídiu nian ho valór US$ 25 ba funsionáriu públiku sira, US$ 50 ba Xefe sira Sesaun nian, US$ 75 ba Xefe sira Departamentu nian, US$ 100 ba Diretór-Nasionál sira no US$ 150 ba Diretór-Jerál sira. Kalkula katak medida ne’e permite atu alkansa poupansa ida liu dolár amerikanu rihun 700 kona-ba kustu atuál akizisaun no manutensaun ba veíkulu sira no kombustivel nian.
Konsellu ministrus aprova projetu Rezolusaun Governu kona-ba jestaun no realokasaun veíkulu sira Estadu nian ne’ebé aprezenta husi Ministru Finansas. Rezolusaun ida-ne’e prosede introdusaun ba medida sira jestaun lubun ida ba veíkulu sira Estadu nian, atu hamenus despeza ne’ebé ba nia atribuisaun no promove rasionalizasaun ba parke automovel públiku. Ho aprovasaun ba Rezolusaun Governu nian ida-ne’e, entre medida sira-seluk: a) sei suspende akizisaun ba veíkulu sira Estadu nian iha tinan 2022; b) liuhusi despaxu, Ministru Finansas, sei fixa númeru limitasaun ba viatura sira ne’ebé aloka ba órgaun no servisu ida-idak; c) kualkér akizisaun ba veíkulu sira Estadu nian, sei kompensa ho alieneasaun ba númeru veíkulu hanesan; d) no veíkulu hotu Estadu nian sei rejista iha baze dadus nasionál nian.
Konsellu Ministrus aprova Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta husi Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak, hodi kria Ajénsia Nasionál ba Planeamentu, Monitorizasaun no Avaliasaun (ANAPMA).
Ho aprovasaun ba diploma ida ne’e, Unidade ba Planeamentu, Monitorizasaun no Avaliasaun (UPMA) halakon no substitui ho Ajénsia Nasionál Planeamentu, Monitorizasaun no Avaliasaun (ANAPMA), hanesan serbisu sentrál administrasaun direta Estadu nian, ho autonomia administrativa no finanseira.
Ajénsia ida-ne’e ninia misaun maka fó apoiu tékniku no administrativu ba Primeiru-Ministru, iha ninia kompeténsia sira kona-ba fortalesimentu institusionál Estadu nian no kona-ba koordenasaun asaun membru Governu nian, liuliu atu konkretiza objetivu no meta sira ne’ebé prevee iha Programa Governu nian.
ANAPMA iha responsabilidade atu organiza, koordena no superviziona prosedimentu no prosesu administrativu sira ba planeamentu plurianuál nian husi médiu prazu, ba períodu tinan lima, no ba monitorizasaun no avaliasaun husi ninia implementasaun.
Ajénsia ne’e dirije husi Diretór Ezekutivu ida, ne’ebé tuir ierarkia subordina ba Primeiru-Ministru no hetan tulun husi Diretór Adjuntu na’in tolu ne’ebé responsavel ba área Administrasaun no Finansas, ba área Planeamentu, no ba área monitorizasaun no avaliasaun.
Hetan ona aprovasaun ba projetu Dekretu-Lei ne’ebé aprezenta mós husi Primeiru-Ministru, atu kria Servisu Apoiu ba Sosiedade Sivil no Auditoria Sosiál (SASSAS).
Ho aprovasaun ba Dekretu-Lei ne-e, halakon Gabinete Apoiu ba Sosiedade Sivil no Unidade Auditoria Sosiál, husi Gabinete Primeiru-Ministru, sei transforma ba Servisu Apoiu ba Sosiedade Sivil no Auditoria Sosiál, hanesan mós serbisu sentrál ida ba administrasaun direta Estadu nian, ho autonomia administrativa no finanseira, hodi garante kapasidade resposta ho lalais ba servisu sira Administrasaun Públiku nian, ne’ebé responsavel atu hatán ba solisitasaun sira ne’ebé mai husi organizasaun sira sosiedade sivil nian.
SASSAS dirije husi Diretór Ezekutivu ida, tuir ierarkia subordina ba Primeiru-Ministru no koadjuva husi Diretór Adjuntu ida ba subvensaun públika sira no Diretór Adjuntu ba Administrasaun no Finansas.
Ikusliu, Konsellu Ministrus delibera atu deklara katak laiha objesaun ba omologasaun, husi Ministru Edukasaun, Juventude no Desportu, husi lista kandidatu sira ne’ebé aprova iha faze preliminár husi prova eskrita no mós ba realizasaun husi prova orál/entrevista ba kandidatu sira ne’e, ba kontratasaun tékniku na’in 93, hodi prienxe vaga iha nível servisu sentrál husi Ministériu ida-ne’e. REMATA
- 15 setembru 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 15 fulan-setembru tinan 2021Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 15 fulan-setembru tinan 2021
Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Palásiu Governu, iha Dili, no aprova selebrasaun akordu ida entre Ministériu Agrikultura no Peskas no Ajénsia Kooperasaun Internasionál Koreia “KOIKA”, kona-ba projetu, ne’ebé sei hala’o entre tinan 2021 to’o 2025, atu hadi’a sekuénsia valór agríkola liuhusi partisipasaun agrikultór sira nian iha Timor-Leste.
Akordu ne’e prevee mós asisténsia téknika no fornesimentu materiál sira, husi KOIKA, ho montante totál besik dolar amerikanu millaun neen.
Projetu ida-ne’e sei kontribui hodi hasa’e setór agríkola no ortíkola ho objetivu atu hasa’e produtividade agríkola nian iha área prioritária sira, atu estabelese infraestrutura produsaun agríkola no hasa’e kapasidade produsaun agríkola, no permite asesu ba merkadu produtu lokál, hadi’a instalasaun venda no distribuisaun, nune’e mós kapasidade komersializasaun agríkola nian.
Konsellu Ministrus fó podér tomak ba Ministru Agrikultura no Peskas, Pedro dos Reis, atu asina akordu ida-ne’e.
Konsellu Ministrus mós delibera atu autoriza loke prosedimentu aprovizionamentu nian relasiona ho obra konstrusaun ba instalasaun foun Institutu Politékniku Betano (IPB) nian, bazeia ba projetu deliberasaun ne’ebé aprezenta husi Ministru Ensinu Superiór, Siénsia no Kultura, Longuinhos dos Santos.
Projetu konstrusaun IPB ne’e la’o tuir planu dezenvolvimentu integradu relasiona ho Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu Nasionál ba periodu tinan 2011 to’o 2030, ho objetivu fundamentál atu hadi’a kualidade edukasaun ensinu superiór nian no aumenta kapasitasaun rekursus umanus liu-liu iha área esensiál sira ba interese nasionál.
Konsellu Ministrus delibera atu autoriza selebrasaun ba akordu finansiamentu ida ho Banku Dezenvolvimentu Aziátiku, relasiona ho Projetu Espansaun Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato. Konsellu Ministrus fó podér tomak ba Ministru Finansas, Rui Augusto Gomes, hodi asina akordu ne’e. Projetu ne’e prevee estensaun ba pista aterrajen, torre kontrolu foun ida no reabilitasaun ba instalasaun sira seluk.
No mós iha ámbitu Projetu Espansaun Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato, Konsellu Ministrus delibera atu autoriza, ba dezenvolvimentu projetu faze dahuluk nian, loke prosedimentu aprovizionamentu tolu, ho tipu konkursu públiku internasionál, ba adjudikasaun kontratu públiku ba kontratasaun empreza sira ba konsesaun no konstrusaun, ba fornesimentu servisu supervizaun no jestaun projetu nian.
Vise-Primeiru-Ministru no Ministru Planu no Ordenamentu, José Maria dos Reis, aprezenta ba Konsellu Ministrus opsaun polítiku-lejizlativa ne’ebé sai hanesan baze ba kriasaun Zona Espesiál Protesaun Ambientál no Ekolójika sira nian.
Zona hirak ne’e hanesan área lubun ida ne’ebé, ho valór no sensibilidade tuir ekolójiku nia haree ka husi espozisaun risku naturál sira, hanesan objetu protesaun espesiál. Opsaun sira ne’ebé propoin ona ho objetivu atu kria rejime jurídiku espesiál hodi estabelese konjuntu kondisionalizmu sira ba okupasaun, uzu no transformasaun rai, no mós atu determina uzu kompativel no inkompativel sira.
Objetivu prinsipál sira husi medida ne’e mak atu proteje rekursu naturál sira hanesan bee no rai, prevene degradasaun rekarga akiférus, prevene risku naturál sira (inundasaun, bee-sae, erozaun solu no deslizamentu vertente) no proteje ekosistema sensivel sira. REMATA
- 13 setembru 2021Sorumutuk Estraordináriu Konsellu Ministrus nian iha loron 13 fulan-setembru tinan 2021Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutuk Estraordináriu Konsellu Ministrus nian iha loron 13 fulan-setembru tinan 2021
Konsellu Ministru hala’o sorumutuk iha Palásiu Governu, iha Dili no delibera ona atu dekreta Lutu Nasionál ba antigu Prezidente Repúblika Portugeza Jorge Sampaio nia mate, iha territóriu nasionál tomak, ba períodu loron tolu, to’o tuku 07.59 loron 16 fulan-setembru. Durante períodu lutu nasionál, bandeira nasionál sei hasa’e to’o ai-rin klaran de’it (meia aste), iha país laran tomak iha fatin sira ne’ebé mak obrigatóriu tenke uza, inklui iha misaun diplomátika sira.
Jorge Sampaio, mate iha loron 10 fulan-setembru, nu’udar personalidade ida importante tebes ne’ebé maka defende povu no valór konstitusionál Timoroan nian.
Primeiru-Ministru, iha loron sesta, afirma ona katak Jorge Sampaio “tama iha istória nu’udar Prezidente ne’ebé maka kontribui maka’as ba Restaurasaun Independénsia Nasionál, iha ne’ebé nia mai nu’udar konvidadu de-onra iha serimónia ne’ebé hala’o iha loron 20 fulan-maiu tinan 2002”. Xefe Governu mós hateten tan katak “Eis Prezidente Jorge Sampaio sei lembra iha mundu nu’udar figura boot ida ba kauza no liberdade no rekoñese Na’i Ulun ne’e nu’udar Belun Boot Timor-Leste no Timoroan sira-nian”.
Iha tinan 2016, Jorge Sampaio simu Grande Kolár Orden Timor-Leste nian, hanesan rekoñesimentu ba ninia solidariedade no apoiu ativu” iha luta ba independénsia ita-nia país nian. Kondekorasaun ne’e entrega iha Lisboa, husi atuál Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak, ne’ebé iha momentu ne’ebá, nu’udar Prezidente Repúblika. Iha Okaziaun ne’e, Taur Matan Ruak manifesta “rekoñesimentu kle’an ba umanizmu, espresaun solidariedade nian lubun ida no apoiu ativu durante tinan barak, ne’ebé fó-moris hodi luta ba liberdade, autodeterminasaun no independénsia Timor-Leste nian”, ne’ebé maka labele konta ho númeru.
Iha ninia vizita ofisiál ikus nian nu’udar Xefe Estadu, iha tinan 2006, Parlamentu Nasionál atribui ba nia títulu Sidadaun Onoráriu Repúblika Demokrátika Timor-Leste nian.
Porta-Voz Governu nian, Ministru Fidelis Magalhães, iha loron sesta semana kotuk, hato’o kondolénsia ba família no belun sira eis-Prezidente nian no afirma katak “Jorge Sampaio nafatin iha povu timoroan nia fuan ba ninia kompromisu ne’ebé kle’an ba direitus umanus, justisa no solidariedade”. REMATA - 10 setembru 2021Votu Pezar ba Jorge Sampaio, Timor nia belun ida, nia matePrezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Dili, loron 10, fulan-setembru, tinan 2021
Komunikadu Imprensa
Votu Pezar ba Jorge Sampaio, Timor nia belun ida, nia mate
Governu Timor-Leste, lori nasaun nia naran, hato’o ninia kondolénsia kle’an ba antigu Prezidente Portugál, Jorge Sampaio nia mate, ne’ebé durante ninia mandatu iha Belém sempre luta ba direitu autodeterminasaun Timor-Leste nian.
Antigu Xefe Estadu Portugál nian ne’e mate iha sesta-feira, loron 10 fulan-setembru, ho idade 81, iha ospitál Santa Cruz, iha Lizboa, iha ne’ebé nia tama ospitál hahú husi loron 27 fulan-agostu, hafoin hetan difikuldade respiratória.
Relasiona ho polítika hahú kedas husi tempu estudante, iha Fakuldade Direitu Universidade Lizboa nian, nia lidera Partidu Sosialista no eleitu hanesan prezidente Kámara Lizboa nian iha tinan 1989. Iha tinan 1996 eleitu hanesan Prezidente Repúblika, kargu ne’ebé nia ezerse to’o fulan-marsu tinan 2006.
Iha tinan 2006 nomeadu husi sekretáriu-jerál Organizasaun Nasoens Unidas nian hanesan enviadu espesiál ba Luta kontra Tuberkuloze. Husi tinan 2007 to’o tinan 2013 sai nu’udar reprezentante aas ONU nian ba Aliansa Sivilizasaun nian sira.
Iha tinan 2016, Jorge Sampaio simu galardaun boot liu Estadu Timorense nian, Grande Kolár Orden Timor-Leste nian, hanesan rekoñesimentu ba ninia “solidariedade no apoiu ativu” iha luta ba independénsia ita-nia país nian. Kondekorasaun ne’e entrega iha Lizboa, husi atuál Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak, ne’ebé iha momentu ne’ebá, nu’udar Prezidente Repúblika. Iha Okaziaun ne’e, Taur Matan Ruak manifesta “rekoñesimentu kle’an ba umanizmu, espresaun solidariedade ne’ebé maka labele konta ho númeru no apoiu ativu durante tinan barak, ne’ebé hamoris luta ba liberdade, autodeterminasaun no independénsia Timor-Leste nian”.
Iha tinan 2006, Parlamentu Nasionál atribui ba Jorge Sampaio títulu Sidadaun Onoráriu Repúblika Demokrátika Timor-Leste nian.
Primeiru-Ministru, iha mensajen ida ne’ebé publika ohin, hateten katak Jorge Sampaio “tama iha istória hanesan Prezidente ne’ebé kontribui makaas ba Restaurasaun Independénsia Nasionál, iha ne’ebé sai hanesan testemuña konvidau-de-honra iha serimónia ne’ebé hala’o iha loron 20 fulan-maiu tinan 2002”. Xefe Governu mós hateten katak “Eis-Prezidente Jorge Sampaio mundu sei hanoin nafatin hanesan figura boot liu ba kauza no liberdade no rekoñesidu hanesan Timor-Leste no Timoroan sira nia Belun Boot ida”.
Porta-Voz Governu nian, Ministru Fidelis Magalhães, hato’o kondolénsia ba família no belun sira eis-Prezidente nian no afirma katak “Jorge Sampaio nafatin iha povu timoroan nia fuan ba ninia kompromisu ne’ebé kle’an ba direitus umanus, justisa no solidariedade”. REMATA
- 09 setembru 2021Sorumutuk Estraordináriu Konsellu Ministrus nian iha loron 9 fulan-setembru tinan 2021Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 9 fulan-setembru tinan 2021
Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Palásiu Governu, iha Dili, no aprova ona alterasaun dahuluk ba Dekretu Governu n. 21/2021, loron 27 fulan-agostu, kona-ba medida sira ba ezekusaun deklarasaun estadu emerjénsia, ne’ebé efetua husi Dekretu Prezidente Repúblika n. 69/2021, loron 24 fulan-agostu. Estadu emerjénsia ne’e abranje territóriu tomak no vigora to’o tuku 23:59, loron 29 fulan-setembru tinan 2021.
Ho alterasaun ida-ne’e permite fali realizasaun eventu relijiozu, sosiál, kulturál no desportu sira, maibé tenke kumpre medida sira prevensaun no kontrolu COVID-19 nian, liuliu:
Mantein distánsia, pelumenus, metru ida ho ema seluk no sira ne’ebé la hela hamutuk iha uma ida;
Uza máskara ne’ebé taka inus ho ibun;
Fase liman beibeik no bainhira hakarak tama iha instalasaun husi utilizasaun koletiva; no
La promove formasaun halibur malu barak (konsidera nu’udár ema halibur-malu mak ema liu husi na’in rua halibur malu menus husi metru rua entre sira).
Realizasaun funerál tenke adota medida hirak ne’ebé prevene transmisaun virus SARS- CoV-2 nian, maibé oras ne’e sei permite prezensa iha serimonia fúnebre sira husi ema na’in sanulu ba leten, maibé tenke kumpre protokolu saúde nian no kumpre medida sira prevensaun no kontrolu COVID-19 nian.
Organizador sira husi eventu sira ne’e tenke informa forsa segurança sira kona-ba ninia realizasau. Fiskalizasaun husi kumprimentu regra husi diploma ida ne’e nian kompete ba forsa segurança sira. REMATA - 08 setembru 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 8 fulan-setembru tinan 2021Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 8 fulan-setembru tinan 2021
Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Auditóriu Ministériu Finansas, iha Dili, no hafoin halo análize ba aprezentasaun kona-ba pontu situasaun epidemiolójika país nian, husi koordenadór sira Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize (SIJK) nian, deside ona:
hakotu impozisaun Konfinamentu Obrigatóriu Jerál (lockdown) ba populasaun iha Munisípiu Dili nian, husi tuku 23:59, husi loron 9 fulan-setembru tinan 2021;
mantein impozisaun serka sanitária iha Munisípiu Baukau, Ermera Dili, no Kovalima, to’o loron 22 fulan-setembru tinan 2021;no
hakotu impozisaun serka sanitária iha área sira ne’ebé abranje husi suku Naimeko, postu administrativu Pante Makassar, no husi suku Bobometo, iha postu administrativu Oesilu, suku rua ne’e iha Rejiaun Administrativa Espesiál Oekusi Ambenu nian, hahú husi tuku 23:59 loron 8 fulan-setembru tinan 2021.
Impozisaun serka sanitária iha Munisípiu Manufahi, ne’ebé vigora to’o loron 15 fulan-setembru tinan 2021, la iha alterasaun.
Nune’e, mantein bandu hodi tama no sai husi munisípiu Baukau, Kovalima, Dili, Ermera no Manufahi, exetu tanba razaun sira seguransa públika, saúde públika, asisténsia umanitária, manutensaun ba sistema abastesimentu públiku ka razaun seluk ne’ebé presiza atu hala’o ba interese públiku nian. Bandu ida-ne’e la abranje ba indivíduu sira ne’ebé komprova ona vasinasaun kompleta (doze rua) kontra COVID-19 nian, nune’e mós ba labarik sira iha tinan neen mai-kraik ne’ebé akompaña indivídu sira ne’e.
Konsellu Ministrus halo análize filafali planu dezenvolvimentu ba reestruturasaun no modernizasaun Portu Dili nian, ne’ebé sai hanesan objetu deliberasaun nian iha Sorumutuk Konsellu Ministrus iha loron 28 fulan-jullu tinan 2021, maibé, tanba iha introdusaun ba alterasaun balun iha faze redasaun finál nian, presiza submete fali ba deliberasaun foun. Konsellu Ministrus manifesta ona ninia preferénsia hodi adota modalidade finansiamentu Parseria Públiku-Privada (PPP), atu dezenvolve tuir kuadru legál no regulamentu iha vigór. Planu dezenvolvimentu ba reestruturasaun no modernizasaun Portu Dili nian, prevee katak hafoin transferénsia funsaun sira husi portu karga ba portu foun Tibar, sei halo ninia konversaun marina ida no portu kruzeiru sira. Ida-ne’e hanesan projetu importánsia nasionál, haree ba ninia lokalizasaun iha área estratéjika sentrál ida no importante tebes iha sidade Dili, ninia funsaun iha ligasaun marítima ba populasaun sira husi Oekusi Ambenu no husi Ataúru, no ninia potensiál atu sai polu dinamizadór turizmu marítimu iha Timor-Leste.
Konsellu Ministrus atribui podér tomak ba Ministru Transporte no Komunikasaun ba asinatura Akordu Servisu Aéreus entre Brunei Darussalam no Repúblika Demokrátika Timor-Leste. Akordu ida-ne’e ho objetivu atu impulsiona konetividade entre Timor-Leste no mundu tomak no sei permite katak empreza servisu aéreu sira ne’ebé indika husi país rua bele autoriza hodi esplora servisu transporte aéreu nian entre país rua ne’e.
Ikusliu, Ministru Administrasaun Estatál, Miguel Pereira de Carvalho, aprezenta ba Konsellu Ministrus opsaun polítiku-lejizlativu ne’ebé sai hanesan baze ba kriasaun sentru sira akollimentu multifunsaun sira hodi hatán ba situasaun emerjénsia. Opsaun sira ne’ebé aprezenta ne’e ho objetivu atu kria divizaun administrativa ida-idak (munisípiu sira no RAEOA) pelumenus infraestrutura públika ida, ne’ebé destina, espesífikamente, atu servi funsaun sentru akollimentu temporáriu husi vítima asidente grave no dezastre naturál sira. REMATA