Komunikadus
- 11 novembru 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 11 fulan-novembru tinan 2021Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 11 fulan-novembru tinan 2021
Konsellu Ministrus hala’o sorumutu iha Palásiu Governu, no aprova ona projetu proposta Rezolusaun Parlamentu Nasionál hodi ratifika adezaun Timor-Leste nian ba Konvensaun husi 1973, kona-ba Regulamentu Internasionál hodi evita abalroamentu sira iha Tasi-laran. Ministru Transportes no Komunikasoins, José Agustinho da Silva, maka aprezenta Projetu proposta rezolusaun ne’e. Konvensaun ida-ne’e elabora ho objetivu atu garante seguransa navegasaun nian no estabelese regra navegasaun sira ne’ebé ró-boot no ró-ki’ik sira seluk tenke tuir hodi evita abalroamentu iha tasi-laran.
Aprova mós projetu Rezolusaun Governu nian, ne’ebé Vise-Primeira-Ministra no Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun, Armanda Berta dos Santos aprezenta, kona-ba Estratéjia Nasionál ba Protesaun Sosiál (ENPS) ba períodu tinan 2021-2030.
Objetivu hosi aprovasaun estratéjia ida-ne’e mak atu promove evolusaun integrada sistema protesaun sosiál nian, hodi haluan ninia kobertura no alkanse, atu nune’e, masimiza ninia impaktu iha redusaun ki’ak no vulnerabilidade nian.
Estratéjia ne’e mós atu konsolida direitu sira ba seguransa sosiál no ba asisténsia sosiál nian, no mós asesu ho forma inkluziva ba servisu sosiál sira, ba edukasaun no ba saúde. ENPS ne’e estabelese nu’udar objetivu estratéjiku sira, hamenus ki’ak, hadi’a no habelar seguransa sosiál ba traballadór sira no dezenvolvimentu institusionál.
Konsellu Ministrus aprova projetu Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta husi Ministru Asuntus Parlamentares no Komunikasaun Sosiál (MAPKOMS), Francisco Martins da Costa Pereira Jerónimo, kona-ba kriasaun subsídiu ida ba profisionál sira ne’ebé dezenvolve ona atividade jornalístika, ho solisitasaun Governu nian, hodi fó sai notísia sira kona-ba virus SARS-CoV-2, durante estadu emerjénsia nian.
Profisionál sira-ne’e hala’o ona sira-nia funsaun ho forma ezemplár, hodi kontribui ativamente ba divulgasaun informasaun ne’ebé kredivel no nesesária kona-ba prevensaun no kombate pandemia iha territóriu nasionál.
MAPKOMS, liuhusi despaxu, maka sei aprova lista profisionál sira ne’ebé sei benefisia husi subsídiu ida-ne’e, bazeia ba informasaun ne’ebé fornese husi Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize ka husi Diresaun Nasionál Diseminasaun Informasaun.
Ikusliu, Vise-Primeira-Ministra no Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun, Armanda Berta dos Santos, no Ministra Saúde, Odete Maria Freitas Belo, hanesan Prezidente no Vise-Prezidente husi Komisaun Interministeriál ba Elaborasaun no Koordenasaun ba Ezekusaun Planu Vasinasaun kontra COVID-19, halo aprezentasaun ida ba Konsellu Ministrus kona-ba pontu situasaun kampaña vasinasaun kontra COVID-19.
Vasinasaun joven sira ho idade entre tinan 12 to’o 17 hahú ona iha loron 27 fulan-outubru no to’o horiseik loron 10 fulan-novembru, totál joven na’in 15.002 ho idade 18 mai kraik simu ona vasina doze dahuluk.
Kona-ba sira ne’ebé maka ho idade 18 liu, 76,4% simu ona pelumenus doze ida no 51% husi populasaun kompleta ona vasinasaun.
Munisípiu tolu ho persentajen vasinasaun boot liu maka munisípiu Kovalima (93%), Vikeke (90,7%), no Dili (83,4%). Munisípiu sira ho persentajen vasinasaun ki’ik liu maka munisípiu Ermera (59,8%), Likisá (63,1%) no Bobonaru (63,6%). REMATA - 05 novembru 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 5 fulan-novembru tinan 2021Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 5 fulan-novembru tinan 2021
Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Palásiu Governu, iha Dili no, aprova ona ho alterasaun ba projetu Proposta Lei Presedénsia no Protokolu Estadu nian, ne’ebé aprezenta husi Ministra Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, Adaljiza Albertina Xavier Reis Magno. Projetu Proposta Lei ida-ne’e ho objetivu atu define rejime jurídiku ida kona-ba organizasaun serimónia ofisiál sira, ne’ebé regula relasionamentu protokolár husi entidade públika nivel altu sira iha serimónia Estadu no disiplina kona-ba funsionamentu protokolu Estadu nian.
Ikusliu, Konsellu Ministrus delibera ona hodi autoriza Ministra Negósius Estranjeirus no Kooperasaun atu pratika, tuir lei, atu nesesáriu sira ba selebrasaun Akordu-Kuadru asisténsia nian entre Governu Repúblika Demokrátika Timor-Leste no Governu Repúblika Koreia. Akordu ida-ne’e ho objetivu atu estabelese baze legál ida ba parseria ida-ne’ebé hakarak diversifika no bele dura ba tempu naruk, ne’ebé permite, ba futuru, realizasaun akordu kona-ba programa no projetu espesífiku sira, iha ámbitu konsesaun ajuda sira ba setór oioin husi atividade sira Timor-Leste nian, hodi fasilita kooperasaun husi entidade nasionál sira oioin ho ajénsia Kooperasaun Internasionál Koreia nian (KOIKA, akrónimu iha lian Inglés). REMATA
- 30 outubru 2021Votu Pezar ba D. Basílio do Nascimento nia matePrezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Dili, loron 30, fulan-outubru, tinan 2021
Komunikadu Imprensa
Votu pezár ba D. Basílio do Nascimento nia mate
Ho laran triste boot tebes no sentimentu ne’ebé kle’an, Governu Repúblika Demokrátika Timor-Leste simu ona notísia kona-ba falesimentu D. Basílio do Nascimento, Bispu Baucau nian, ohin, loron 30 fulan-outubru tinan 2021, iha Hospital Nacional Guido Valadares, iha Dili, tanba moras fuan nian.
D. Basílio do Nascimento moris iha loron 14 fulan-juñu tinan 1950 iha Suai, kapitál munisípiu Covalima nian.
Amu bispu D. Basílio simu ordenasaun saserdotál iha loron 26, fulan-juñu tinan 1977, iha Évora, Portugál. Hafoin nia ordenasaun saserdotál, nia ba Paris, iha Fransa, serbisu iha asisténsia relijioza ba imigrante sira. Nia hela iha Paris to’o tinan 1982 no durante períodu ida-ne’e nia konklui ona Lisensiatura iha Teolojia Pastorál no Katekeze iha Institutu Katóliku Paris nian no hetan ona diploma Literatura no Lian Franseza nian.
Iha tinan 1982, fila hikas ba Évora, iha ne’ebé nia sai hanesan responsavel ba parókia Cano no Casa Branca, iha Sousel, no parókia Santa Vitória do Ameixial, iha Estremoz.
Iha Évora, Dom Basílio hetan mos nomeasaun nu’udar membru husi ekipa formadora presemináriu Vila-Viçosa, Arquidiocese Évora nian. Nia mós sai manorin teologia-pastorál iha Institutu Superiór Teolojia, diretór espirituál Semináriu Maiór Nosa Señora Purifikasaun, iha Évora, no sai mós hanesan responsavel diosezanu iha sekretariadu pastorál vokasaun sira nian.
Amu Bispu Dom Basílio fila mai Timor-Leste iha fulan-outubru tinan 1994, iha ne’ebé simu nomeasaun nu’udar vigáriu parokiál Parókia Nosa Señora Rozáriu Fátima, iha Ainaro. Iha fulan-dezembru tinan 1995, hetan nomeasaun nu’udar vigáriu episkopál ba asuntu pastorál sira dioseze Dili nian.
Iha loron 30 fulan-novembru tinan 1996, Papa João Paulo II nomeia nia nu’udar Administradór Apostóliku Baucau no Bispu Septimunicia. Dom Basílio simu pose iha Dioseze Baucau iha loron 19 fulan-marsu tinan 1997, iha festa Saun José. Iha serimónia ne’e, Núnsiu Apostóliku iha Jakarta, monseñór Pietro Sambi mós akompaña nia.
Tuir fali, nia nomeia nu’udar Administradór Apostóliku Dioseze Dili nian, kargu ne’ebé nia okupa entre loron 26 fulan-novembru tinan 2002 to’o loron 27 fulan-fevereiru tinan 2004.
Iha loron 6 fulan-marsu tinan 2004, Dom Basílio simu nomeasaun nu’udar Bispu Dioseze Baucau, husi Papa João Paulo II.
Iha loron 7 fulan-dezembru tinan 1999, D. Basílio do Nascimento simu distinsaun grau de Grã-Krús Ordem Liberdade, husi Portugál.
Portavós Governu nian, Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Fidelis Manuel Leite Magalhães, hodi Konsellu Ministrus no Governu hotu nia naran, manifesta katak “ita konsagra ita nia hanoin sira no orasaun iha tempu susar no tempu sofrimentu ida-ne’e no ita hakarak hato’o ita nia sentidas kondolénsias, ne’ebé kle’an tebes ba família tomak husi estimadu D. Basílio do Nascimento, ba katóliku sira no ba povu timoroan hotu”. REMATA
- 29 outubru 2021Toleránsia de Pontu loron 3, fulan-novembru, tinan 2021Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Loron 29 fulan-outubru tinan 2021
Komunikadu Imprensa
Toleránsia de Pontu loron 3, fulan-novembru, tinan 2021
Lei nú. 10/2005, loron 10 fulan-agostu, iha redasaun ne’ebé fó ona husi Lei nú. 3/2016, loron 25 fulan-maiu, estabelese loron sira ne’ebé hanesan feriadu nasionál no data ofisiál komemorativa sira, hodi hatuur mós kondisaun sira atu fó toleránsia pontu nian.
Entre data ofisiál komemorativa sira, lei inklui loron 1 no 2 fulan-novembru nian. Data rua ne’e iha importánsia boot ba komunidade kristaun sira. Loron 1 no 2 fulan-novembru maka loron sira ne’ebé halo komemorasaun ba loron Santu hotu-hotu nian no Loron Matebian sira-nian iha kalendáriu relijiaun katólika nian.
Konsidera katak, tinan ida ne’e, loron 2 fulan-novembru, data ne’ebé marka Loron Matebian sira-nian, monu iha loron-tersa, no ema barak sei dezloka iha territóriu nasionál tomak, ho objetivu atu hato’o omenajen ba memória ba sira-nia matebian sira, no tuir dispostu iha alínea d) husi nú. 6, husi artigu 7, Lei n. 10/2005, loron 10 fulan-agostu, ne’ebé altera husi Lei nú. 3/2016, loron 25 fulan-maiu, Governu determina katak:
Fó toleránsia pontu iha loron 3 fulan-novembru tinan 2021, durante loron tomak.
Despaxu ida-ne’e abranje funsionáriu, ajente no traballadór sira hotu administrasaun direta Estadu nian, tantu sentrál ka deskonsentradu nian sira, no mós husi organizmu sira administrasaun indireta Estadu nian;
La inklui iha númeru anteriór rekursus umanus husi servisu públiku sira ne’ebé, tanba natureza husi atividade ne’ebé sira dezenvolve, tenke hala’o nafatin serbisu durante períodu ne’e;
Sein prejuízu ba kontinuidade no kualidade husi servisu públiku ne’ebé mak atu presta, dirijente másimu sira husi servisu sira ne’ebé temi ona iha númeru anteriór tenke fó dispensa ne’ebé hanesan husi devér asiduidade nian ba funsionáriu sira ne’e, iha loron seluk, ne’ebé sei determina bazeia ba oportunidade. REMATA
- 28 outubru 2021Votu Pezar ba Max Stahl nia matePrezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Dili, loron 28, fulan-outubru, tinan 2021
Komunikadu Imprensa
Votu Pezar ba Max Stahl nia mate
Ho sentimentu ne’ebé kle’an Governu Timor-Leste simu ona notísia falesimentu husi Max Stahl, jornalista no realizadór, ne’ebé responsavel ba filmajen husi imajen Masakre Santa Cruz nian, iha tinan 1991, hodi permite atu bolu atensaun ba situasaun ne’ebé País hasoru, no koloka Timor-Leste iha topu ajenda internasionál nian, ne’ebé sai hanesan kontributu importante ida ba autodeterminasaun Povu Timoroan nian.
Max Stahl, husik iis, ohin loron 28 fulan-outubru, iha Brisbane, vítima husi moras ne’ebé kleur, iha loron ne’ebé hanesan bainhira ita selebra tinan 30 ba Sebastião Gomes nia mate, ne’ebé ninia omenajen maka hamosu masakre Santa Cruz.
Christopher Wenner, koñesidu liu ho naran Max Stahl, moris iha loron 6 fulan-dezembru tinan 1954 iha Reinu Unidu.
Hafoin liu tiha Senáriu barak konflitu nian, liuliu iha Amérika Latina, iha fulan-agostu tinan 1991, Max Stahl mai iha Timor-Leste hodi halo filme dokumentáriu ne’ebé sei hanaran “In Cold Blood: The massacre of East Timor”.
Iha loron 12 fulan-novembru tinan 1991, nia akompaña marxa omenajen husi Igreja Motaél to’o iha rate Sebastião Gomes nian, ne’ebé too hamosu Masakre Santa Krus, iha ne’ebé joven timoroan atus ba atus militár indonéziu sira oho. Imajen sira ne’e, da’et ba mundu tomak no hatudu ba mundu internasionál drama timoroan nian.
Ninia profisionalizmu no ninia korajen ne’ebé boot tebes fó impulsu fundamentál ba frente diplomátika Rezisténsia Timoroan nian, ne’ebé lori Timor-Leste ba página dahuluk meiu komunikasaun sosiál mundiál, hafoin tinan barak iha ne’ebé opiniaun públika mundiál la hatene situasaun iha Timor-Leste nian.
Max Stahl entrevista ona lider rezisténsia sira iha Timór, hanesan Komandante David Alex Daitula no Komandante Nino Konis Santana.
Kria ona Sentru Audiovizuál Max Stahl iha Timor-Leste (CAMSTL), ho objetivu atu prezerva no divulga kolesaun audiovizuál ne’ebé dokumenta períodu rezisténsia nian, durante akontesimentu sira ne’e no hafoin referendu no tinan dahuluk sira independénsia nian to’o ba loron ohin. Iha tinan 2013, kolesaun ida-ne’e rekoñese ona hosi UNESCO, ba rai iha Rejistu Memória ba Mundu, kria ona programa ida ho objetivu atu proteje no promove patrimóniu dokumentál mundiál liuhusi konservasaun no asesu ba dokumentu sira.
Iha tinan 2000, nia simu prémiu Rory Peck Award nu’udar omenajen jornalista video independente nian sira. Nia simu mós prémiu barak hanesan rekoñesimentu ba nia servisu sira iha zona konflitu laran, hanesan funu iha Balcãs no iha El Salvador.
Iha tinan 2009, hetan kondekorasaun ho Insígnia Orden Timor-Leste nian no iha tinan 2019 nia simu kolár Orden Timor Leste nian, - kondekorasaun Nasionál ne’ebé aas liu.
Iha tinan 2019 mós, nia hetan nasionalidade timoroan husi Parlamentu Nasionál, iha aktu ida ne’ebé “reprezenta omenajen husi Povu Timor-Leste nian ba espíritu umanista, altruizmu no korajen ne’ebé boot tebes Max Stahl nian” no ne’ebé “hato’o agradesimentu no rekoñesimentu ba ninia asaun di’ak tebes ne’ebé nia halo”.
Portavóz Governu, Ministru Fidelis Magalhães, lori Governu no Povu Timór tomak nia naran, hato’o ami nia sentidu kondolénsia ne’ebé kle’an tebes ba família no amigu estimadu Max Stahl nian no afirma katak “Povu Timór nafatin agradese ba ninia kontribuisaun ba autodeterminasaun nasionál” no katak “ninia korajen no legadu husi ninia serbisu sei nafatin metin iha ami hotu nia memória”. REMATA - 27 outubru 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 27 fulan-outubru tinan 2021Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 27 fulan-outubru tinan 2021
Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Palásiu Governu iha Dili no, hafoin halo tiha análize ba aprezentasaun kona-ba pontu situasaun epidemiolojikál País nian, ne’ebé hala’o husi Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize (SIJK)nian, aprova ona projetu Dekretu Governu nian kona-ba medida sira ezekusaun Deklarasaun Estadu Emerjénsia, ne’ebé efetua husi Dekretu Prezidente Repúblika nian nu. 95/2021, loron 26 fulan-outubru, hodi hatán ba pandemia COVID-19 nian. Estadu emerjénsia, ne’ebé daudaun ne’e renova ona, abranje ba teritóriu nasionál tomak no sei vigora husi oras tuku 00:00 loron 30 fulan-outubru tinan 2021 to’o tuku 23:59 iha loron 28 fulan-novembru tinan 2021.
Kona-ba medida sira ezekusaun deklarasaun estadu emerjénsia anteriór nian, rejista de’it alterasaun ida, no estabelese ona katak hodi hetan asesu ba servisu administrativu balun tenke komprova vasinasaun kompleta kontra SARS-CoV-2/COVID-19, ka iha alternativa, tenke komprova rezultadu negativu iha teste detesaun SARS-CoV-2COVID-19, ne’ebé hala’o ho antesendénsia labele liu loron lima.
Regra sira seluk mantein nafatin, liuliu, obriga ema hotu ne’ebé maka hela iha Timor-Leste atu mantein distánsia, pelumenus metru ida ho ema seluk ne’ebé la hela iha fatin hanesan. Kontinua mós obriga atu uza máskara oin nian ne’ebé taka inus no ibun bainhira hakarak atu tama ka hela iha fatin públiku ka privadu sira ne’ebé mak ema hotu uza, no fase liman bainhira hakarak tama iha estabelesimentu komersiál, industriál ka prestasaun servisu sira, ka edifísiu sira ne’ebé maka servisu administrasaun públika nian funsiona.
Durante vijénsia estadu emerjénsia, lisensa, autorizasaun, vistu no autorizasaun rezidénsia no aktu administrativu sira-seluk sei válidu nafatin, la haree ba nia prazu validade.
Konsellu Ministrus aprova ona projetu Dekretu-Lei kona-ba Instrumentu Planeamentu teritoriál, ne’ebé aprezenta husi Vise-Primeiru-Ministru no Ministru Planu no Ordenamentu, José Maria dos Reis. Dekretu-Lei ne’e, ne’ebé dezenvolve husi Lei nu. 6/2017, loron 19 fulan-abril (Baze sira Ordenamentu Teritóriu nian), estabelese rejime Jurídiku husi instrumentu planeamentu teritoriál, ne’ebé define, liuliu, rejime koordenasaun iha ámbitu nasionál no munisipál husi sistema jestaun teritoriál no rejime aprovasaun, ezekusaun no avaliasaun instrumentu sira jestaun teritoriál nian.
Aprova ona projetu Dekretu Governu nian, ne’ebé aprezenta husi Vise-Ministra Finansas, Sara Lobo Brites, hodi kria Unidade jestaun integrada ba projetu dezenvolvimentu Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato nian. Unidade ne’e sei iha dependénsia ba Primeiru-Ministru no iha misaun atu fó apoiu tékniku ba Governu iha ezekusaun projetu dezenvolvimentu Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato, iha artikulasaun ho departementu governu nian oioin, servisu no entidade Administrasaun Públika nian.
Konsellu Ministrus mós aprova ona projetu Rezolusaun Governu nian, ne’ebé mós aprezenta husi Vise-Ministra Finansas, kona-ba alterasaun dahuluk ba Rezolusaun Governu nian nu. 31/2020, iha loron 2 fulan-setembru, ne’ebé kria Komisaun Interministerial ba Reforma Fiskál no Jestaun Finansas Públikas. Ho projetu Rezolusaun Governu nian ne’e hala’o alterasaun ba kompozisaun komisaun nian atu preve iha ninia membru sira, membru Governu ne’ebé reponsavel ba turizmu, komérsiu no indústria. Prosede mós ba alterasaun kompozisaun unidade téknika ne’ebé funsiona hamutuk ho Komisaun Interministeriál ba Reforma Jestaun Finansas Públika no Subkomisaun Interministeriál ba Reforma Jestaun Patrimóniu Estadu atu prevee posibilidade indikasaun ba suplente, nune’e mós atu prevee posibilidade ba partisipasaun husi personalidade sira-seluk.
Konsellu Ministrus aprova ona mós projetu Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta husi Ministru Koordenadór Asuntu Ekonómiku, Joaquim Amaral, kona-ba ezekusaun medida ba seguransa ai-han ne’ebé prevee iha Lei nu. 8/2021, loron 3 fulan-maiu, ne’ebé hala’o alterasaun dahuluk ba Lei nu. 14/2020, loron 29 fulan-dezembru, kona-ba Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2021 no aprovasaun ba medida sira apoiu sosioekonómiku nian. Medida seguransa ai-han aprova husi Parlamentu Nasionál no ho objetivu, atu hamenus frajilidade ekonomia nasionál nian hodi hasoru impaktu negativu husi COVID-19 no mós atu hakmaan difikuldade sira ai-han nian ba ema no família timoroan ne’ebé presiza liu. CLN maka responsavel atu promove akizisaun no distribuisaun husi produtu ai-han ne’ebé maihusi produsaun agríkola nasionál, liuliu Sereál sira, no bele de’it halo importasaun bainhira komprova katak oferta nasionál la sufisiente ba efeitu ne’e.
Aprova mós projetu Dekretu-Lei ne’ebé aprezenta husi Ministru Ensinu Superiór, Siénsia no Kultura, Longuinhos dos Santos, ba alterasaun dahuluk ba Dekretu-Lei nu. 12/2021, loron 21 fulan-jullu, kona-ba kriasaun liña kréditu “Ensinu Superiór Kualidade +”. Ho projetu Dekretu-Lei ne’e hakarak atu haluan prazu implementasaun husi liña kréditu ne’e rasik. Realiza ona mós melloria iha redasaun ba dokumentu.
Konsellu Ministrus delibera ona atu aprova negosiasaun ho Banku Aziátiku Dezenvolvimentu no alterasaun ne’ebé presiza ba kontratu empréstimu, hodi nune’e inklui, iha kontratu sira ne’ebé temi ona, finansiamentu ba kustu sira ezekusaun no supervizaun nian ba obra públika via rodoviária (estrada) nian ho faixa haat, husi rotunda Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato to’o área Tasitolu nian. Negosiasaun ne’e sei halo liuhusi Ministériu Finansas. Konsellu Ministrus delibera mós atu autoriza aprovizionamentu dahuluk husi kontratu públiku ba obra públika ida-ne’e.
Vise-Primeira-Ministra no Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun, Armanda Berta dos Santos, halo aprezentasaun ida kona-ba implementasaun relasiona ho labarik (Markadór ba Labarik) iha Sistema jestaun finansas públikas husi sistema dalan ba futuru. Dezenvolvimentu indikadór hirak ne’e hanesan parte integrante husi reforma jestaun finansas públikas. Ninia objetivu prinsipál ida maka permite atu monitoriza alokasaun rekursu no rezultadu implementasaun ba planu asaun nasionál labarik nian. Dezenvolvimentu indikadór hirak ne’e rezulta esforsu hamutuk ho Komisaun Nasionál ba Direitu Labarik sira nian, Ministériu Finansas no UPMA, ho konsulta ne’ebé hala’o ba liña ministeriál sira ho apoiu husi UNICEF. REMATA - 20 outubru 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 20 fulan-outubru tinan 2021Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 20 fulan-outubru tinan 2021
Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Palásiu Governu, no hafoin halo tiha análize ba aprezentasaun kona-ba pontu situasaun epidemiolójika país nian, ne’ebé halo husi koordenadór sira Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize (SIJK) nian, delibera hodi propoin ba Sua Exelénsia Señór Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo, renovasaun estadu emerjénsia ba loron tolunulu tan, hahú husi oras tuku 00:00 loron 30 fulan-outubru tinan 2021 to’o tuku 23:59 loron 28 fulan-novembru tinan 2021.
Haree katak kauza determinante sira ne’ebé justifika ona deklarasaun estadu emerjénsia no ninia renovasaun sira kontinua mantein, atubele evita no neutraliza risku propagasaun sira husi variante foun SARS-CoV-2, no nune’e bele proteje saúde públika no kapasidade resposta husi Sistema Nasionál Saúde, Governu propoin ba Señór Prezidente Repúblika katak, ho renovasaun estadu emerjénsia nian, permite suspensaun ka restrisaun ba direitu no garantia fundamentál balun.
Aprova ona projetu Dekretu-Lei haat ne’ebé aprezenta husi Vise-Primeira-Ministra no Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun, Armanda Berta dos Santos, kona-ba:
Alterasaun dahuluk ba Dekretu-Lei nu. 20/2017, loron 24 fulan-maiu, ne’ebé aprova rejime inskrisaun no obrigasaun kontributiva iha ámbitu rejime kontributivu seguransa sosiál nian. Projetu Dekretu-Lei ida-ne’e ninia objetivu maka:
o Estende rejime ne’e ba grupu traballadór foun sira;
o Korrije aspetu balun iha baze insidénsia kontributiva nian no aumenta númeru eskalaun husi adezaun fakultativa;
o Asegura protesaun no enkuadramentu traballadór sira nian hodi halo atividade profisionál temporária iha estranjeiru; no
o Garante tratamentu ne’ebé hanesan ba traballadór sira hotu, liuhusi halakon norma ne’ebé impoin plafond ida iha kontribuisaun ne’ebé tenke selu (no ninia benefísiu sira ne’ebé sei simu) ba traballadór sira ne’ebé ho kontratu termu sertu iha Administrasaun Públika.
Alterasaun dahuluk ba Dekretu-Lei nu. 17/2017, loron 24 fulan-maiu, no ba Dekretu-Lei nu. 19/2017, loron 24 fulan-maiu, ne’ebé aprova rejime jurídiku kona-ba Pensaun Invalidéz no Ferik-katuas no rejime jurídiku husi prestasaun bainhira ema mate iha ámbitu rejime kontributivu seguransa sosiál nian. Projetu Dekretu-Lei ida-ne’e ninia objetivu maka:
o Garante prinsípiu báziku ba rejime kontributivu, ne’ebé relasiona ho devér atu kontribui ba direitu hodi simu prestasaun sosiál sira;
o Regula fórmula kálkulu nian kona-ba pensaun invalidéz no ferik-katuas ba traballadór sira ne’ebé parsialmente abranje husi rejime tranzitóriu (ho direitu iha formasaun);
o Asegura katak ema ne’ebé kontribui ba rejime jerál ne’e sei nafatin hetan direitu ba pensaun ne’ebé boot liu husi valór Subsídiu Apoiu ba Ferik-Katuas no Inválidu sira; no
Klarifika tratamentu ne’ebé atu fó bainhira deskonfia ema ne’e mate (morte presumida) atu iha efeitu ba Seguransa Sosiál.
Alterasaun dahuluk ba Dekretu-Lei nu. 19/2008, loron 19 fulan-juñu, ne’ebé aprova Subsídiu Apoiu ba Idozu no Inválidu sira. Ho konsiderasaun katak, bainhira diploma legál ne’ebé refere tiha ona tama iha vigór, seidauk kria rejime seguransa sosiál seluk iha Timor-Leste no haree ba rejime kontributivu seguransa sosiál ne’ebé kria ona. Projetu Dekretu-Lei ida-ne’e atu revee no adapta regra-jerál kona-ba akumulasaun husi benefísiu sira, atu nune’e sai justu ba sosiedade.
Alterasaun dahuluk ba Dekretu-Lei nu. 55/2020, loron 28 fulan-outubru, ne’ebé aprova konstituisaun Fundu Rezerva ba Seguransa Sosiál (FRSS) no atu define ninia Modelu Jestaun nian. Ho projetu Dekretu-Lei ida-ne’e hakarak atu halo alterasaun ba limite sira investimentu iha asaun nian sira no dívida privada, hodi asegura “karteira referénsia” ida ne’ebé kumpre objetivu sira husi FRSS nian, nune’e mós aumenta marjen liberdade husi atuasaun Governu nian tinan-tinan, tuir komportamentu ekonomia no merkadu sira nian.
Konsellu Ministrus delibera hodi aprova prosedimentu aprovizionamentu nian ba adjudikasaun kontratu kona-ba projetu jestaun lixu Dili nian, tuir projetu ne’ebé aprezenta husi Ministru Administrasaun Estatál, Miguel Pereira de Carvalho. Projetu ne’e iha komponente tolu mak hanesan:
prestasaun servisu rekolla no tula lixu sira iha sidade Dili nian, relasiona ho Lote 1 – Zona Oeste no Lote 2 – Zona Oeste;
konsesaun/design, konstrusaun, reabilitasaun no jestaun aterru nian ida no estasaun tratamentu lixu iha Tibar; no
fornesimentu ekipamentu sira ba rekolla rezíduu sira iha Dili no ba operasaun aterru no estasaun tratamentu lixu Tibar, fornesimentu kontentór sira no kaixote sira lixu nian, fornesimentu ekipamentu sira rekolla lixu no ba operasaun aterru nian.
Ikusliu, Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Fidelis Manuel Leite Magalhães, aprezenta pontu situasaun ezekusaun kona-ba Planu Lejizlativa Governu tinan 2021 nian. Planu lejizlativu ne’e aprova ona husi Konsellu Ministrus iha reuniaun loron 13 fulan-janeiru liubá no elabora ona bazeia ba proposta sira ne’ebé submete husi membru sira Konsellu Ministrus nian. Planu ne’e kompostu husi previzaun intervensaun lejizlativa nian ida Governu nian no ninia prioridade sira, ne’ebé fahe tuir setór sira, ba tinan 2021. Husi inisiativa 241 ne’e prevee tiha ona iha inísiu tinan nian, durante reuniaun, membru sira Konsellu Ministrus nian analiza intervensoens lejislativas hirak ne’ebé maka finaliza tiha ona, no sira ne’ebé maka sei iha hela prosesu finalizasaun no sira ne’ebé maka seidauk aprezenta ba Konsellu Ministrus. REMATA
- 13 outubru 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 13 fulan-outubru tinan 2021Prezidénsia Konsellu Ministrushare tan
VIII Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu Imprensa
Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 13 fulan-outubru tinan 2021
Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Palásiu Governu, iha Dili, no analiza ona aprezentasaun kona-ba opsaun polítika no lejizlativa nian sira ne’ebé sai hanesan baze ba inisiativa revizaun Lei Sistema Saúde nian, ne’ebé aprezenta husi Ministra Saúde, Odete Maria Freitas Belo.
Ministra Saúde halo mós aprezentasaun ida kona-ba rezultadu sira husi kampaña vasinasaun ne’ebé konta ho partisipasaun hosi membru Governu sira hotu, hosi loron 30 fulan-setembru.
Durante períodu ida-ne’e, Membru Governu sira ba munisípiu hotu hodi fahe informasaun kona-ba vasina kontra COVID-19 no sensibiliza populasaun kona-ba nesesidade vasinasaun nian.
Dezde inísiu kampaña ne’e, ne’ebé konta ho partisipasaun hosi Membru Governu sira, administra ona vasina hamutuk 78.165, valór ne’ebé hatudu aumentu ida ho valór 17% iha persentajen vasinasaun nian iha nivel nasionál.
Bobonaru sai nu’udar munisípiu ho kreximentu boot liu ba númeru ema ne’ebé simu ona vasina, ho aumentu ida ho valór 303%. Durante loron sanulu, hahú husi loron 30 fulan-setembru to’o loron 10 fulan-outubru, ema hamutuk na’in 7487 maka simu ona vasina, númeru liu tan 5629 kompara ho semana anteriór. Tuir fali, munisípiu Baukau, ho kreximentu 122%, ho vasina tan 5286 ne’ebé mak administra ona, kompara ho semana liubá. Munisípiu Ermera iha aumentu 97%, kompara ho semana anteriór inísiu kampaña vasinasaun ho membru Governu sira nian, ho ema ne’ebé maka simu ona vasina liu tan 3885, kompara ho períodu anteriór.
Prevee katak vasina dahuluk Pfizer nian, ne’ebé destina atu halo vasinasaun ba joven sira ho idade hosi tinan 12 to’o 17, sei to’o iha Timor-Leste iha loron 16 fulan-outubru oin mai, tuir Mekanizmu COVAX nian. REMATA