RSS 

Komunikadus

  • 09 juñu 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 9 fulan-juñu tinan 2021
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 9 fulan-juñu tinan 2021
    Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Auditóriu Ministériu Finansas nian, iha Dili, no hafoin halo análize ba aprezentasaun kona-ba pontu situasaun epidemiolójika país nian, husi koordenadór sira husi Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize nian (SIJK),  aprova ona projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé mantein impozisaun serka sanitária iha Munisípiu Baukau ba loron hitu tan. Konsellu Ministrus deside la renova impozisaun serka sanitária iha Munisípiu Vikeke. Kontinua vigora mós mak impozisaun serka sanitária iha Munisípiu sira hanesan Bobonaru, Dili no kovalima.
    Nune’e, bandu nafatin sirkulasaun ema sira nian entre munisípiu Baukau no sirkunskrisaun administrativa sira-seluk, exetu iha kazu hirak ne’ebé ninia fundamentu forte tanba razaun seguransa públika, saúde públika, asisténsia umanitária, manutensaun sistema abastesimentu públiku, ka razaun seluk ne’ebé presiza atu hala’o ba interese públiku nian.
    Vise-Primeira-Ministra no Ministra Solidariedade Sosiál no Inkluzaun, Armanda Berta dos Santos, no membru sira husi Komisaun Interministeriál ba Elaborasaun no Koordenasaun kona-ba Ezekusaun Planu Vasinasaun kontra COVID-19 aprezenta ba Konsellu Ministrus pontu situasaun kona-ba ezekusaun planu vasinasaun kontra COVID-19.
    To’o loron 8 fulan-juñsu, ema hamutuk 93.525 iha país laran tomak maka simu ona doze dahuluk husi vasina kontra COVID-19, ne’ebé reprezenta 12% husi populasaun ho idade tinan 18 ba leten. Iha Dili, Munisípiu ne’ebé afetadu liu ho surtu COVID-19, doze dahuluk fó ona ba ema hamutuk 80.948, ne’ebé reprezenta 40% husi populasaun ho tinan 18 ba leten iha munisípiu ne’e.
    Iha faze dahuluk, entre loron 7 no 28 fulan-abríl, distribui ona vasina ba ema hamutuk 28.412. Iha  faze daruak, entre loron 10 no 28 fulan-maiu, totál ema hamutuk 48.170 maka simu ona doze dahuluk vasina nian. Hahú kedas husi loron 31 fulan-maiu to’o loron 8 fulan-juñu, fó ona doze 16.943. Entre loron 10 fulan-maiu no loron 5 fulan-juñu, iha media, ema rihun tolu maka simu vasina loroloron.
    Tuir planu vasinasaun nian, iha Munisípiu Dili sei kontinua fó doze dahuluk ba populasaun ne’ebé seidauk simu, ho vasina Sinovac no vasina AstraZeneca. Ho vasina ne’ebé mai tan liuhusi mekanizmu COVAX nian, sei hahú distribui vasina AstraZeneca ba faze daruak iha país laran tomak, ba populasaun ne’ebé simu ona vasina iha faze dahuluk. Sei kontinua distribui mós vasina doze dahuluk iha munisípiu sira-seluk, no sei fó liu prioridade ba sidadaun sira ho idade 60 ba leten ka ho komorbidade (ne’ebé iha nanis ona moras seluk).
    Konsellu Ministrus hato’o agradesimentu ba apoiu sira hotu ne’ebé simu husi nasaun belun sira no husi parseiru dezenvolvimentu nian sira iha akizisaun vasina nian.
    Governu deside mós katak sei prepara posibilidade atu sosa vasina ba sidadaun sira ho idade 18 mai kraik no mós preve posivel nesesidade atu adkire vasina ba reforsu imunidade ba tinan 2022.
    Primeiru-Ministru apela ba membru sira husi Komisaun Interministeriál ba Elaborasaun no Koordenasaun kona-ba Ezekusaun Planu Vasinasaun kontra COVID-19 atu intensifika implementasaun vasinasaun nian atu hasa’e média loroloron nian husi vasina ne’ebé fó.
    Ikusliu, Governu apela ba populasaun sira hotu atu partisipa iha kampaña imunizasaun, fatór ne’ebé sei determina ita atu bele ba fali normalidade. REMATA
    hare tan
  • 05 juñu 2021Primeiru-Ministru/Ministru Interior Taur Matan Ruak kondena aktu tiru mate sidadaun rua iha Lahane
    Primeiru-Ministru
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Dili, loron 5 fulan-juñu tinan 2021
    Komunikadu Imprensa
    Primeiru-Ministru/Ministru Interior Taur Matan Ruak kondena aktu tiru mate sidadaun rua iha Lahane
    Primeiru-Ministru hanesan mós Ministru Interior, Taur Matan Ruak, lamenta no kondena tebes elementu Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) ne’ebé mak tiru mate sidadaun na’in rua, no ida kanek todan iha Lahane Osidental, sábadu madrugada ne’e, hodi hato’o profundas sentidas kondolénsias ba família vítima hosi akontesimentu ne’e.
    “Ha’u hakfodak no triste rona elementu PNTL ida ohin madrugada hodi arma Estadu nian tiru mate ita-nia sidadaun na’in 2 iha Lahane Osidental, Ha’u lamenta, i kondena tebes aktu refere. Ita hotu la tolera ida ne’e, i hanesan Primeiru-Ministru no Ministru Interior, ha’u orienta ba Komandu PNTL para desarma elementu ne’e, hatama ba sela hodi halo prosesu investigasaun.
    Iha biban ne’e, hodi ha’u-nia naran rasik, no Governu, hato’o mós ami-nia profundas sentidas kondolénsias ba família matebian nian, no husu deskulpa boot ba família vitima, ba hahalok ne’ebé involve hosi elementu PNTL ne’e”, Primeiru-Ministru Taur Matan Ruak.
    Xefe Governu mós kompremitidu, Governu sei hola medidas ne’ebé forte hasoru elementu Polísia ne’e hodi responsabiliza ba-nia aktu ne’ebé nia halo ona, no Governu mós sei akompaña prosesu hotu nomós sei apoiu família matebian hodi hetan justisa. Remata
    hare tan
  • 02 juñu 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 2 fulan-juñu tinan 2021
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 2 fulan-juñu tinan 2021
    Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Ministériu Finansas, iha Dili no aprova ona projetu Dekretu-Lei ba kriasaun suplementu remuneratóriu ida ba traballadór administrasaun públika nian sira ne’ebé hala’o atividade profisionál iha servisu sira prevensaun ka kontrolu COVID-19 nian ka iha kondisaun sira ne’ebé hasoru direta virus SARS-Cov-2, ne’ebé aprezenta husi Ministru Finansas, Rui Augusto Gomes. Valór suplementu remuneratóriu ne’e nian sei estabelese liuhusi Rezolusaun Governu nian no sei iha iha diferensa tuir grau risku nian ne’ebé traballadór sira-ne’e hasoru. Projetu Dekretu-Lei ida ne’e prodús efeitu hahú kedas iha loron 1 fulan-abríl tinan 2021.
    Hetan ona mós aprovasaun husi Konsellu Ministrus, autorizasaun ba selebrasaun akordu ida, husi Ministru Finansas, entre Governu Timor-Leste no Governu Austrália, kona-ba kontribuisaun finanseira direta ida atu apoia rezilénsia komunitária no rekuperasaun ekonómika iha Timor-Leste durante pandemia globál COVID-19. Governu Austrália sei fó kontribuisaun finanseira direta ida ho valór dolar austrálianu millaun 20 (besik dolar amerikanu millaun 15,5) hodi fó apoiu ba komunidade sira no hadi’a sira-nia infraestrutura sira liuhusi Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS), no mós orsamenta no implementa projetu Bolsa Mãe Jerasaun Foun.
    Konsellu Ministrus atribui podér tomak ba Ministru Asuntu Parlamentár no Komunikasaun Sosiál, Francisco Martins da Costa Pereira Jerónimo, ba negosiasaun kona-ba akordu ho Governu Repúblika Populár Xina nian ba Faze Daruak husi Projetu Sistema Tranzmisaun Televizaun Dijitál Terrestre (Digital Television Terrestrial Multimedia Broadcasting, DTMB) iha Timor-Leste. Projetu ne’e hahú iha tinan 2019 no daudaun ne’e Governu hakarak haluan projetu ne’e no aumenta kobertura nasionál televizaun dijitál terrestre ho instalasaun ba estasaun emisora barak liután.
    Ikusliu, Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, Joaquim Amaral, aprezenta opsaun polítiku-lejizlativa sira ne’ebé sai hanesan baze ba projetu kona-ba Reforma Lisensiamentu Atividade Ekonómika. Proposta lubun ida ne’ebé aprezenta ne’e hakarak atu rezolve lakuna no problema sira ne’ebé eziste iha lisensiamentu ba atividade ekonómika sira ho objetivu atu hadi’a ambiente negósiu nian, liuliu ba dezenvolvimentu ekonómiku nasionál. REMATA
     
    hare tan
  • 01 juñu 2021Governu Timor-Leste no Parseiru sira husu ajuda dolar amerikanu millaun 32 atu tulun vítima inundasaun nian sira no atu halo rekuperasaun lalais
    Governu Timor-Leste - Organizasaun Nasoins Unidas
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Dili, Timor-Leste, loron 1 fulan-juñu tinan 2021
    Komunikadu Imprensa
    Governu Timor-Leste no Parseiru sira husu ajuda dolar amerikanu millaun 32 atu tulun vítima inundasaun nian sira no atu halo rekuperasaun lalais
    Hafoin estragu ne’ebé kauza husi inundasaun iha fulan-abríl ne’ebé afeta família barak iha nasaun ne’e, Governu no parseiru umanitáriu sira, inklui Nasoins Unidas, lansa daudaun ona Apelu konjuntu ida hodi husu apoiu millaun 32 dolar amerikanu atu hatán ba nesesidade umanitária pendente sira no fó tulun iha inísu prosesu rekuperasaun nian to’o fulan-dezembru tinan 2021.
    Governu, hamutuk ho parseiru umanitáriu sira, ofisialmente, lansa ona Apelu Konjuntu ida atu husu apoiu hodi hatán ba nesesidade umanitária sira ne’ebé pendente hela ba populasaun afetada sira ne’ebé vulneravel liu no fó tulun ba esforsu rekuperasaun imediata nian iha Timor-Leste. Apelu ne’e husu millaun 32,7 (USD millaun 8,8 ba nesesidade imediata no USD millaun 23,9 ba nesesidade iha tempu badak) ne’ebé sei fó asisténsia direta ba ema 65.00 no sei benefisia indireta ba populasaun hotu-hotu ne’ebé afetadu husi inundasaun ne’e. Hanesan resposta multisetoriál ida, apelu ne’e identifika atividade prioritária sira hodi taka ba lakuna krítika sira iha setór 9: Koordenasaun no Jestaun Akampamentu (CCCM-sigla iha lian inglés) no Abrigu Emerjénsi nian; Bee, Saneamentu no Ijiéne (WASH, sigla iha lian-inglés); Kestaun Jéneru no Protesaun; Seguransa Ai-han; Nutrisaun, Saúde, Edukasaun; Rekuperasaun Antesipada no Meiu-Subsisténsia nian; no Lojístika Emerjénsia nian.
    Governu aloka ona USD millaun 65,2 liuhusi Fundu Kontinjénsia, bainhira parseiru umanitáriu sira, inklui Nasoins Unidas, kompromete ona to’o daudaun ne’e ho USD millaun 10,7 hodi apoia esforsu intervensau nian sira. Maske nune’e, hafoin avaliasaun rápida ne’ebé halo ona, sei iha lakuna krítika sira kona-ba finansiamentu hodi hatán nesesidade prioritária sira ba komunidade sira ne’ebé afetada husi inundasaun no hodi bele hahú prosesu rekuparasaun nian.
    Ministra Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, S.E Sra. Adaljiza Magno, iha ninia lia-fuan maklokek nian hateten katak, maske Governu halo esforsu signifikativu atu atende nesidade emerjénsia nian ba populasaun hirak ne’ebé afetadu husi inundasaun, nune’e mós atu aumenta fundu kontinjénsia nian hodi implementa programa sira ba prazu badak no prazu naruk nian atubele rekupera husi kalamidade ne’e, sei iha lakuna finansiamentu nian ida ne’ebé konsideravel atubele taka. Tanba ne’e, S.E Ministra Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, lori Governu nian naran, husu kontribuisaun voluntária ida atubele tulun Timor-Leste hodi intensifika medida sira ba rekuperasaun husi dezastre katastrófika ne’e.
    Planu kona-ba Resposta ba Inundasaun tinan 2021 iha Timor-Leste sei fasilita koordenasun ida entre Governu no parseiru umanitáriu sira, ne’ebé haree liu ba fulan hitu oin mai, hahú husi fulan-maiu nia rohan to fulan-dezembru tinan 2021 nia rohan, ho objetivu atu apoia rekuperasaun sustentavel ida no hodi ajuda lansa baze sira ba ‘Harii Fila-fali ho Di’ak liu’.
    Planu ne’e dezenvolvidu hamutuk husi Governu Timor-Leste, ho apoiu husi Gabinete Koordenadór Rezidente ONU nian no husi parseiru umanitáriu sira hotu. Kópia detallada ida husi Apelu Konjuntu disponivel ona iha www.timorleste.un.org/en/129347-joint-appeal-flood-response-plan-timor-leste. Ho lideransa Governu nian, organizasaun 86 resin, ajénsia  ONU nian 9, parseiru umanitáriu iha 63, no Ministériu / Departementu 14 – maka sei partisipa iha Planu kona-ba Resposta Konjunta iha fulan 7 nia laran, ne’ebé sei remata iha fulan-dezembru tinan 2021.
    Númeru ofisiál sira ikus liu hatudu katak iha uma kain hamutuk 33.835 mak afetadu husi inundasaun iha munisípiu 13 hotu, no tuir rejistu ne’ebé iha, ema na’in 44 maka mate.
    Tuir relatóriu ne’eb’e iha, akontese estragu maka’as ba uma no edifísiu  sira (Inklui instalasaun sanitária sira no sentru izolamentu no karantina COVID-19 nian) infraestruturas públikas no rai agríkola sira. Hamutuk hotu, rai agríkola ektare 2,163 mak afetadu, ne’ebé sei fó fó impaktu negativu ba seguransa-aihan nian iha tempu hirak tuirmai.
    Dezastre ne’e mosu iha momentu ida ne’ebé nasaun ne’e hasoru hela aumentu kazu COVID-19 nian iha fulan hirak ikus ne’e. Dezlokasaun temporária ema  nian hamosu ameasa ne’ebé boot liután atu COVID-19 no moras sira seluk nakda’et.
    Koordenadór Rezidente Nasoins Unidas nian iha Timor-Leste, Roy Trivedy, hateten katak “tenke aselera prestasaun asisténsia ba Timor-Leste iha faze krítika ida-ne’e atubele evita liután lakon vida, estragu adisionál ba servisu públiku esensiál sira no infraestruturas, no atu impede moras sira labele nakda’et. “Nia mós hateten tan katak “trajédia ne’e mosu iha momentu ne’ebé nasaun hasoru hela situasaun perigoza ne’ebé kauza husi COVID-19”.
    Planu kona-ba Resposta ida-ne’e ninia objetivu maka fó resposta direta ba nesesidade umanitária no rekuperasaun imediata ba ema besik 65,000 ne’ebé afetadu husi inundasaun ne’e, ne’ebé oras ne’e moris ho susar no vulneranilidade tanba dezastre ne’e. Hein katak populasaun hotu ne’ebé afetada husi inundasaun sei hetan benefísiu direta no indiretamente husi resposta ne’e, inklui reabilitasaun ba infraestrutura públika krítika sira no reabilitasaun servisu esensiál sira.
    Tuir Estratéjia Resposta Inundasaun nian husi Sekretaria Estadu Protesaun Sivíl, planu ne’e sei fó prioridade ba apoiu ba ema sira ne’ebé sei hela iha senrtu evakuasaun nian, sei ajuda atu sira ba sira-nia uma ho seguru no rekuperasaun imediata ba sira ne’ebé dezloka temporária de’it no fila-fali ona ba sira-nia hela-fatin. REMATA
    hare tan
  • 31 maiu 2021Sorumutuk Estraordináriu Konsellu Ministrus nian iha loron 31 fulan-maiu tinan 2021
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    Sorumutuk Estraordináriu Konsellu Ministrus nian iha loron 31 fulan-maiu tinan 2021
    Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Ministériu Finansas, iha Dili, no aprova ona projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé halo renovasaun ba Deklarasaun Estadu Kalamidade nian, ba loron 60 tan, haree ba akontesimentu bee-sa’e no inundasaun iha Munisípiu Dili, iha dadeer rai-hun mutin loron 4 fulan-abríl tinan 2021, ne’ebé provoka husi siklone tropikál Seroja.
    Hafoin análize ba aprezentasaun kona-ba pontu situasaun epidemiolójika país nian, husi koordenadór sira husi Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize nian (SIJK), Konsellu Ministrus aprova ona medida sira ba ezekusaun Deklarasaun Estadu Emerjénsia, ne’ebé efetua husi Dekretu Prezidente Repúblika n. 35/2021, loron 28 fulan-maiu, hodi hatán ba pandemia COVID-19. Estadu emerjénsia, ne’ebé renova daudaun ne’e, abranje territóriu nasionál tomak no vigora husi tuku 00:00 loron 2 fulan-juñu tinan 2021 to’o tuku 23:59 loron 1 fulan-jullu tinan 2021.
    Kompara ho medida sira ba ezekusaun Deklarasaun Estadu Emerjénsia nian ida uluk, rejista de’it alterasaun ida, ne’ebé estabelese katak indivíduu sira ne’ebé ho sertifikasaun vasinasaun kompleta kontra COVID-19, bele sirkula livre iha territóriu laran tomak, ne’ebé inklui iha munisípiu sira ne’ebé abranje ona husi impozisaun serka sanitária no/ka konfinamentu domisiliáriu.
    Regra sira seluk sei mantein, liuliu obrigatoriedade atu sidadaun sira hotu ne’ebé hela iha Timor-Leste atu mantein distánsia, pelumenus, metru ida ho ema seluk ne’ebé la hela ho nia iha uma ida. Indivíduu hotu-hotu mós tenke utiliza nafatin máskara oin nian ne’ebé taka inus no ibun bainhira hakarak tama ka hela iha fatin públiku ka privadu hirak ne’ebé ema hotu uza no fase liman bainhira hakarak tama ba estabelesimentu komersiál sira, industriál ka prestasaun servisu nian ka ba edifísiu sira iha ne’ebé servisu administrasaun públika nian funsiona. Ema hotu-hotu iha obrigasaun mós atu labele halibur malu, iha fatin públiku.
    Hetan ona aprovasaun mós maka projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé mantein impozisaun serka sanitária nian iha Munisípiu sira hanesan Bobonaru, Kovalima no Dili ba loron 14 tan e no munisípiu sira hanesan Baukau no Vikeke ba loron 7 tan.
    Nune’e, bandu sirkulasaun ema sira nian entre munisípiu sira-ne’e no sirkunskrisaun administrativa sira-seluk, exetu iha kazu hirak ne’ebé ninia fundamentu forte tanba razaun seguransa públika, saúde públika, asisténsia umanitária, manutensaun sistema abastesimentu públiku, ka razaun seluk ne’ebé presiza atu hala’o ba interese públiku nian.
    Konsellu Ministrus aprova ona projetu Rezolusaun Governu nian ne’ebé mantein impozisaun konfinamentu obrigatóriu iha Munisípiu Dili ba loron 14 tan.
    Iha Munisípiu Dili mantein nafatin mós impozisaun konfinamentu domisiliáriu jerál ba ema hotu-hotu ne’ebé maka hela ka oras ne’e daudaun iha hela Munisípiu Dili, exetu tanba razaun sira ne’ebé uluk define tiha ona, liuliu tanba razaun sira saúde nian, serbisu nian no ba asesu sasán no servisu sira ne’ebé sai hanesan nesesidade bázika no atu partisipa iha selebrasaun sira ho karakter relijiozu no eventu kultu nian sira seluk. Rejista de’it alterasaun ida, ho autorizasaun ba sidadaun sira bele sai husi sira-nia uma hodi realiza resenseamentu eleitorál.  
    Responsavel sira husi SIJK, iha sira-nia aprezentasaun, informa ba membru Konsellu Ministrus nian sira katak Iha loron 14 ikus ne’e, husi loron 17 to’o loron 30 fulan-maiu, rejista ona infetadu ho SARS-CoV-2 ho totál hamutuk 2.432 iha país laran tomak. Husi númeru ida-ne’e kazu hamutuk 2.043 rejista iha Dili, 131 iha Bobonaru, 81 iha Kovalima, 55 iha Baukau no iha Vikeke 53.
    Hahú kedas pandemia ne’e nian, deteta ona ema hamutuk 6.615 maka infetada husi Coronavirus foun. Daudaun ne’e iha kazu ativu hamutuk 2.648 iha país laran tomak. Munisípiu sira ho kazu ativu barak liu maka Dili, ho kazu 2. 079, Baukau, ho kazu 179, iha Kovalima, ho kazu 150, Bobonaru, ho kazu 126, no Vikeke, ho kazu 35.
    Aprezenta mós dadus sira kona-ba implementasaun husi vasina kontra COVID-19 iha país ne’e. To’o ohin loron, Timor-Leste simu ona vasina AstraZeneca doze rihun 60, ne’ebé oferese husi Austrália, no doze rihun 24 ne’ebé mai liuhusi mekanizmu COVAX nian. Husi kedas inísiu kampaña vasinasaun nian iha loron 7 fulan-abril liubá, ema hamutuk 76.582 iha país laran tomak maka simu ona doze dahuluk vasina nian, ne’ebé korresponde ba 10% husi populasaun ho idade tinan 18 ba leten. Iha Munisípiu Dili, ema hamutuk 64.005 maka simu ona vasina, ne’ebé korresponde ba 30% husi populasaun ho idade tinan 18 ba leten iha Kapitál.
    Aleinde vasina ne’ebé maihusi Austrália, ita hein katak sei simu tan, iha loron dahuluk fulan-juñu nian, vasina AstraZeneca hamutuk doze 76.800 tuir mekanizmu COVAX nian no vasina Sinovac doze rihun 100 maihusi Xina.  REMATA
    hare tan
  • 26 maiu 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 26 fulan-maiu tinan 2021
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 26 fulan-maiu tinan 2021
    Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Ministériu Finansas, iha Dili, no aprova ona projetu Dekretu-Lei ba kriasaun liña kréditu “Ensinu Superiór Kualidade +”, ne’ebé destinadu ba apoiu finanseiru instituisaun sira ensinu superiór privadu nian, ninia garantia finanseira no bonifikasaun jurus nian, ne’ebé aprezenta husi Ministru Ensinu Superiór, Siénsia no Kultura, Longuinhos dos Santos. Ho projetu Dekretu-Lei ida-ne’e Governu hakarak fó apoiu ba estabelesimentu ensinu superiór privadu sira ne’ebé hetan ona akreditasaun atubele hetan finansiamentu, hodi hadi’a kondisaun no infraestrutura sira, nune’e mós atu aumenta kapasitasaun rekursus umanus nian. Buka mós atu hasa’e kompetitividade no rekoñesimentu internasionál ba instituisaun ensinu superiór sira, promove diversifikasaun oferta kursu sira iha área hirak ne’ebé sai hanesan prioridade no promove desentralizasaun territoriál ensinu superiór nian.
    Aprova ona mós projetu Dekretu-Lei ne’ebé mak aprova medida sira apoiu nian ba vítima sira husi asidente grave ka katástrofe sira, ne’ebé aprezenta husi Ministériu Interiór. Projetu Dekretu-Lei ida-ne’e ninia objetivu mak atu kria enkuadramentu legál ida ne’ebé klaru no forte ba apoiu Estadu nian ba vítima sira-ne’e, nune’e mós ba prosesu rekuperasaun nian. Apoiu sira ne’ebé prevee iha Dekretu-Lei ida-ne’e, fó ba ema singulár sira ne’ebé hetan asidente grave ka katástrofe sira no liuhusi deklarasaun kona-ba situasaun alerta, kontinjénsia ka kalamidade nian. Lista kona-ba apoiu hirak ne’ebé Governu bele fó ba ema sira ne’ebé mak hetan asidente grave ka katástrofe inklui refeisaun sira no bee, jéneru ai-han nian sira, sasán nesesidade bázika nian ba uzu pesoál no ba uzu doméstiku, materiál sira konstrusaun nian atu hadi’a ka harii fila-fali uma, subsídiu apoiu nian ba serbisu atu hodi hadi’a no harii filafali uma, subsídiu mate nian no apoiu psikososiál.
    Hafoin análize ba aprezentasaun husi koordenadór sira husi Sentru Integradu ba Jestaun Krize, kona-ba pontu situasaun epidemiolójika iha Timor-Leste, Konsellu Ministrus aprova ona projetu sira Rezolusaun Governu nian hirak ne’ebé:
    - mantein impozisaun serka sanitária iha Munisípiu sira hanesan Baukau, Kovalima no Dili to’o tuku 23:59 loron 1 fulan-juñu tinan 2021;
    - impoin serka sanitária iha Munisípiu sira hanesan Bobonaru no Vikeke husi tuku 00:00 loron 27 fulan-maiu tinan 2021 to’o tuku 23:59 loron 1 fulan-juñu tinan 2021;
    - mantein impozisaun ba konfinamentu obrigatóriu iha Munisípiu Dili to’o tuku 23:59 loron 1 fulan-juñu tinan 2021.
    Nune’e, bandu sirkulasaun ema sira nian entre munisípiu sira hanesan Baukau, Bobonaru, Kovalima, Dili no Vikeke no sirkunskrisaun administrativa sira-seluk, exetu iha kazu hirak ne’ebé ninia fundamentu forte tanba razaun seguransa públika, saúde públika, asisténsia umanitária, manutensaun sistema abastesimentu públiku, ka razaun seluk ne’ebé presiza atu hala’o ba interese públiku nian.
    Iha Munisípiu Dili mós mantein nafatin impozisaun konfinamentu domisiliáriu jerál ba ema hotu-hotu ne’ebé maka hela ka oras ne’e daudaun iha hela Munisípiu Dili, exetu tanba razaun sira ne’ebé uluk define tiha ona, liuliu tanba razaun sira saúde nian, serbisu no ba asesu sasán no servisu sira ne’ebé sai hanesan nesesidade bázika. Rejista de’it alterasaun ida, maka bele hala’o fali ona selebrasaun koletiva ho karáter relijiozu no eventu koletivu kultu sira seluk, naran katak ema sira ne’ebé marka prezensa iha serimónia ne’e mantein distánsia, pelumenus, metru ida, ho ema seluk ne’ebé la hela hamutuk ho nia, no nafatin uza máskara oin nian ne’ebé taka inus no ibun.
    Konsellu Ministrus asiste ona aprezentasaun ida kona-ba Estratéjika Integrada ba Implementasaun Sistema ida Identifikasaun Úniku nian (ID Úniku, IDU), husi Diretór Ezekutivu TIK Timor nian no Prezidente Komisaun Téknika Eventuál ne’ebé sai hanesan responsavel ba preparasaun nian, Roberto Caetano de Sousa Vicente.
    Estratéjia ida-ne’e sei implementa husi tinan 2021 to’o tinan 2025, no prevee katak rejistu dahuluk sei realiza iha trimestre dahaat tinan 2022 nian no to’o tinan 2025 nia rohan sei rejista ona ema tokon 1.
    Sistema Identifikasaun Úniku Sidadaun sira-nian ne’e, halo parte ba Programa Reforma Administrasaun Públika no sai nu’udár baze importante atu hadi’a prestasaun efetiva, efisiénsia no planeamentu servisu públiku sira-nian no atu asegura jestaun no koordenasaun ne’ebé di’ak liu kona-ba polítika sosiál, no iha tempu hanesan permite kontribui ba konstrusaun estruturada governasaun eletrónika nian iha Timor-Leste.
    ID Úniku ne’e sei uza dadus dijitál ki’ik lubun ida, hodi estabelese identidade dijitál ida, ba ida-ne’ebé sei atribui númeru identifikasaun úniku ida ne’ebé kria sein kritériu definidu ruma. ID ne’e sei iha informasaun biográfika ki’ik lubun ida, hanesan naran, data no fatin moris nian no informasaun sira-ne’e sei uza de’it hodi atende ba nesesidade sira atu komprova identidade no konformidade, hanesan inskrisaun ba servisu no pagamentu governu nian sira no atu loke konta bankária. Sei uza mós informasaun biométrika sira, ba ema sira ne’ebé ho idade tinan 13 ba leten, hodi estabelese singularidade indivíduu sira-nian no fasilita autentikasaun segura husi identidade únika ida.
    Ikus liu, Ministru Obras Públikas, Salvador Soares dos Reis Pires no Prezidente Konsellu Administrasaun Bee Timor-Leste, E. P. (BTL, E.P.), Carlos Peloi dos Reis, aprezenta ona projetu melloria infraestruturas drenajen no saneamentu Dili nian, ne’ebé hakarak fó resposta ba problema inundasaun sira no ba kapasidade drenajen nian ne’ebé daudaun ne’e la sufisiente no falta manutensaun ba infraestrutura sira. Ho projetu ida-ne’e, sei aumenta kapasidade husi infraestrutura sira ne’ebé eziste no sei harii basia sira retensaun nian iha fatin estratéjiku sira, atubele kontrola velosidade bee nian bainhira akontese udan boot. REMATA
    hare tan
  • 19 maiu 2021Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 19 fulan-maiu tinan 2021
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Komunikadu Imprensa
    Sorumutuk Konsellu Ministrus nian iha loron 19 fulan-maiu tinan 2021
    Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Ministériu Finansas, iha Dili, no aprova ona projetu Dekretu-Lei, kona-ba insentivu finanseiru estraordináriu ba Suku sira, ne’ebé aprezenta husi Ministru Administrasaun Estatál, Miguel Pereira de Carvalho. Kompensasaun finanseira estraordinária ida-ne’e atribui ba Suku sira tanba aumentu maka’as husi serbisu ne’ebé hala’o tiha ona no ne’ebé atu realiza agora no iha fulan hirak oinmai, no hodi fó rekoñesimentu ba nesesidade no importánsia serbisu sira ne’ebé hala’o ona husi Suku sira, ba interese no benefísiu husi Estadu Timorense, iha kontestu situasaun pandémika no mós iha resposta governamentál ba dezastres naturais.
    Konsellu Ministrus aprova ona proposta ba Akordu entre Estadu Timorense no Estadu Australianu ba Projetu Koordenasaun iha área desentralizasaun administrativa territoriál no dezenvolvimentu infraestrutura lokál sira (PARTISIPA), ne’ebé sei implementa entre loron 1 fulan-jullu tinan 2021 no loron 30 fulan-juñu tinan 2031. Programa ne’e iha eskala nasionál ida, ho elementu sira ezekusaun nian iha nivel sentrál no lokál. Programa PARTISIPA ne’e iha komponente tolu mak hanesan: komponente dahuluk mak apoiu ba programa PNDS, komponente daruak maka kapasitasaun husi administrasaun no autoridade munisipál sira no komponente datoluk maka kona-ba hadi’a operasaun no manutensaun ba infraestrutura sira.
    Konsellu Ministrus aprova ona Projetu Proposta Lei nian ba alterasaun daneen ba Lei n. 7/2006, loron 28 fulan-dezembru, kona-ba Lei Eleitorál ba Prezidente Repúblika nian, ne’ebé aprezenta mós husi Ministru Administrasaun Estatál. Projetu Proposta Lei nian ida-ne’e hetan tiha ona deliberasaun iha Sorumutuk Konsellu Ministrus iha loron 8 fulan-abril tinan 2021, maibé, tanba iha faze redasaun finál introdús alterasaun substansiál sira iha faze redasaun finál, presiza submete nia, filafali, ba deliberasaun foun husi Konsellu Ministrus.  Ho konsiderasaun katak eleisaun prezidensiál sira tuir mai besik ona, alterasaun ida-ne’e ninia objetivu maka halo adekuasaun ba situasaun atuál, iha kontestu pandemia COVID-19 nian, no halo reforsu ba kapasitasaun, hodi hetan resposta ida ne’ebé di’ak liu ba nesesidade sidadaun sira nian. Tanba ne’e objetivu maka halo reforsu husi rekizitu formál sira kandidatura nian, halo klarifikasaun no organiza di’ak liután prosesu eleitorál no fasilita kondisaun sira kona-ba ezersísiu direitu ba votu sidadaun sira-nian.
    Konsellu Ministrus halo apresiasaun no endosa ona proposta ne’ebé aprezenta husi Ministru Finansas, Rui Augusto Gomes, ba segmentasaun Fundu Petrolíferu nian, iha Karteira Likidés no Karteira Kreximentu nian. Karteira Likidés ne’e ninia objetivu mak atu garante finansiamentu husi transferénsia sira ba Orsamentu Jerál Estadu nian iha tinan tolu tuirmai nia laran, no tanba ne’e tenke investe iha ativu sira ho likidés aas no risku ki’ik. Ho objetivu mós katak valór seluk husi  Fundu ne’e sei investe iha Karteira Kreximentu nian, tuir regra sira investimentu nian ne’ebé prevee iha Lei n. 9/2005, loron 3 fulan-agostu, Lei Fundu Petrolíferu nian.
    Hafoin analiza aprezentasaun husi pontu situasaun epidemiolójika país nian, ne’ebé aprezenta husi Sala Situasaun Sentru Integradu Jestaun Krize nian, Konsellu Ministrus delibera ona mós hodi propoin ba Sua Exelénsia, Señór Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo, renovasaun estadu emerjénsia nian, ba loron tolunulu tan. Haree ba evolusaun preokupante husi situasaun epidemiolójika no proliferasaun ba kazu sira ne’ebé mak rejista ona husi kontájiu COVID-19 nian, no atu evita no neutraliza risku sira husi propagasaun SARS-CoV-2, atu nune’e bele proteje saúde públika no iha kbiit atu hatán ba Sistema Nasionál Saúde nian, Governu propoin ba Señór Prezidente Repúblika katak, ho renovasaun estadu emerjénsia nian ne’e, permite atu suspende ka limita direitu no garantia fundamentál balun.
    Timor-Leste rejista ona kazu akumuladu totál hamutuk 4765 husi kedas hahú pandemia nian. Husi kazu ativu daudaun ne’e hamutuk 2238, kazu 1851 rejista ona iha Munisípiu Dili, kazu 128 iha Baukau, kazu 101 iha Kovalima no kazu 75 iha Vikeke. Taxa insidénsia iha nivel nasionál  maka 13,8/100.000 (sanulu resin tolu, vírgula ualu, ba abitante rihun atus iida) no iha Dili abitante rihun 42,5/100 (rihun hatnulu resin rua, vírgua lima ba abitante rihun atus ida). To’o ohin loron, 3,3% husi populasaun maka simu ona doze dahuluk husi vasina kontra COVID-19. Iha faze dahuluk vasina ona ema besik 28.600 no iha faze daruak nian, dezde loron 10 fulan-maiu, ema hamutuk 20.094 maka simu ona vasina.
    Konsellu Ministrus aprova ona projetu Rezolusaun Governu nian, ne’ebé aprezenta husi Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, Fidelis Manuel Leite Magalhães, ne’ebé define objetivu sira ba kampaña vasinasaun nian no orientasaun hodi asegura kumprimentu husi medida preventiva sira ne’ebé vigora hela. Rezolusaun Governu ne’e, define nu’udar objetivu atu alkansa vasina ba 5000 kada loron, iha kampaña vasina nian ne’e, hodi orienta departamentu relevante sira ho hanoin atu kria mekanizmu nesesáriu sira hodi aselera ritmu vasinasaun nian. Fó mós orientasaun ba departamentu sira hotu Governu nian, ho hanoin atu aprova regulamentu internu sira-ne’ebé presiza hodi asegura kumprimentu ba medida preventiva sira ne’ebé vigora hela iha funsionamentu internu servisu nian sira no iha atendimentu ba públiku. Ikusliu, vasinasaun parsiál ka kompleta define ona nu’udar kritériu relevante atu adota husi administrasaun públika bainhira determina funsionáriu sira ne’ebé iha rejime serbisu prezensiál.
    Ikusliu, Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, Joaquim Amaral, halo ona aprezentasaun ida kona-ba pontu situasaun prosesu adezaun Timor-Leste nian ba Organizasaun Mundiál Komérsiu (OMK) nian. Daudaun ne’e, Timor-Leste iha estatutu país observadór no iha hela prosesu negosiasaun adezaun ba OMK, atu bele hamutuk ho país 164 ne’ebé maka hola parte ona iha organizasaun ne’e. OMK ne’e hanesan organizasaun ida-ne’ebé regula regra sira komérsiu nian entre país sira, ho objetivu atu garante katak atividade komersiál hotu-hotu la’o ho forma ne’ebé bele fasil liu, livre liu no previzivel liu. Governu Timor-Leste, liuhusi ekipa negosiasaun ne’ebé lidera husi Ministru Koordenadór Asuntus Ekonómikus, nian prepara hela atu partisipa iha sorumutuk daruak Negosiasaun Nivel Aas husi Grupu Traballu OMK nian, ne’ebé sei realiza iha fulan jullu tinan 2021. REMATA
     
    hare tan
  • 18 maiu 2021Primeiru-Ministru hato’o Kondolénsias ba vítima asidente ró-bero
    Prezidénsia Konsellu Ministrus
    VIII Governu Konstitusionál
    ...........................................................................................................................
    Dili, loron 18 fulan-maiu tinan 2021
    Komunikadu Imprensa
    Primeiru-Ministru hato’o Kondolénsias ba vítima asidente ró-bero
    Primeiru-Ministru Taur Matan Ruak sente triste no lamenta ho notísia kona-ba asidente ró-bero tula ema na’in 7 ne’ebé mout iha tasi klaran entre Ataúru-Dili, wainhira hala’o viajen hosi Dili ba Illa Ataúru iha sábadu semana kotuk.
    Iha akontesimentu refere, ema na’in tolu mak konsege salva-an nani sai, na’in rua hetan ona ho kondisaun mate, enkuantu na’in rua seluk seidauk hatene sira-nia paradeiru.

    Primeiru-Ministru Taur Matan Ruak:
    “Ha’u sente triste no lamenta tebes wainhira rona notísia kona-ba ró mout iha tasi atu ba Ataúru, ne’ebé tula ita-nia sidadaun na’in 7, grasas a Deus na’in 3 konsege salva-an, i infelizmente sira na’in rua mate hetan ona, no na’in rua seluk ita seidauk hatene paradeiru.
    Nune’e iha momentu difisil ida ne’e, hodi ha’u-nia naran rasik no Governu nia naran, hakarak hato’o profundas sentidas kondolénsias ba família matebian na’in rua nian, no apoiu solidariedade ba família na’in rua ne’ebé nia família seidauk hetan iha akontesimentu difisil ida ne’e; husu kontinua korajem no mai ita hasa’e orasaun ba Maromak atu bele hatudu dalan hodi bele hetan lalais ita-nia maluk na’in rua ne’ebé seidauk hetan.
    Iha biban ne’e, hakarak apela mós ba Ataúru-oan sira, atu atensaun didi’ak ba klima tasi, molok atu hala’o viajen ho ró ki’ik ba Ataúru, atu labele akontese tan asidente hanesan liubá ne’e, ita-nia vida importante, nune’e husu kuidadu an”. Remata
    hare tan
35 36 37 38 39 40 41