Primeiru-Ministru hakotu viajen loron-15 iha país 4 ASEAN nian ho vizita ida iha susesu ba Myanmar

Ter. 17 setembru 2013, 17:30h
Offical ceremony at Presidential Palace_Nay Pyi Taw 12Sep13_PORTAL

Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, filafali mai Dili iha segunda-feira, loron 16 fulan Setembru, hafoin kompleta viajen loron 15 iha país haat membru sira ASEAN nian. Vizita ikusliu ba Repúblika Uniaun Myanmar, iha loron 11 to’o loron 15 fulan Setembru.

Primeiru-Ministru akompaña hosi ninia espoza, Sra. Kristy Sword-Gusmão, Ministru Turizmu, Ministru Petróleu no Rekursu Minerál, Sekretáriu Estadu Juventude no Desportu no Sekretáriu Estadu Asuntu ASEAN nian. Delegasaun ne’e to’o iha antiga kapitál Yangon, iha loron 11 fulan Setembru kalan no, iha dadeersan tuirmai bá fali kapitál foun Nay Pyi Taw, iha ne’ebá, labarik eskola-oan sira atus-atus forma iha estrada-ninin, iha dalan-sai aeroportu nian, hodi foti bandeira nasionál Timor-Leste no Myanmar nian.

Ajenda ofisiál hahú ho serimónia boazvindas iha Palásiu Prezidensiál, iha ne’e, Prezidente no Primeira-Dama Myanmar, Sua Eselénsia, U Thein Sein no Daw Khin Khin Win, simu Primeiru-Ministru no ninia espoza, ho laran-haksolok. Hafoin serimónia, Prezidente no Primeiru-Ministru hahú hala’o diskusaun bilaterál ofisiál sira iha palásiu, enkuantu Primeira-Dama no Sra. Sword-Gusmão hala’o sorumutu ketak ida.

Prezidente loke diskusaun hodi hato’o boazvindas ho laran-haksolok ba delegasaun timor nian no agradese ba Primeiru-Ministru tanba simu konvite ba vizita ida ne’e. Prezidente deklara katak enkontru ida ne’e sei hametin relasaun entre nasaun rua ne’ebé iha sira ninia istória kolonializmu hanesan de’it. Nia hato’o ninia respeitu no admirasaun kle’an tebes ba luta Timor-Leste nian ba ukun rasik-an. Prezidente aproveita mós okaziaun ne’e atu informa ba Primeiru-Ministru kona-ba situasaun iha Myanmar no oinsa país ne’e ninia dalan ba demokrasia nian. Iha dalan ne’e hatudu mós prosesu ida ho pasu hitu atu bele restaura demokrasia iha país.

Nune’e mós, Primeiru-Ministru hahi’i prosesu dezenvolvimentu iha Myanmar, hodi felisita no manifesta ninia apoiu ba prosesu reforma ne’ebé lidera hosi Prezidente. Primeiru-Ministru Gusmão mós felisita Myanmar tanba simu prezidénsia ASEAN nian iha tinan oin no sai nu’udar uma-na’in ba SEA GAMES, iha fulan-Dezembru. Nia mós agradese ba Prezidente tanba hetan apoiu hosi Myanmar ba kandidatura Timor-Leste nian iha adezaun ba ASEAN.

Iha biban ida ne’e, Primeiru-Ministru aproveita aprezenta Ministru Petróleu Timor-Leste, Prezidente TIMOR GAP (kompañia nasionál petróleu Timor-Leste nian) no Prezidente Autoridade Nasionál Petróleo (ANP), hodi hato’o mós Timor-Leste nia dezeju atu koopera ho Repúblika Uniaun Myanmar iha área oioin. Hafoin, tuir mai, sira na’in-tolu hala’o sorumutu ketak ida ho Vise-Ministru Petróleu Myanmar nian, no sira troka informasaun kona-ba setór petróleu no gás. Indústria petróleu ne’e mak área komún ida ne’ebé Timor-Leste no Myanmar iha, ne’ebé bele lori kooperasaun potensiál ida kona-ba interkámbiu informasaun no esperiénsia nian sira.

Durante vizita ne’e, Sekretáriu Estadu Juventude no Desportu iha mós biban atu hasoru ho Ministru Desportu Myanmar nian atu bele diskute kona-ba SEA GAMES tuir mai iha fulan-Dezembru, ne’ebé mak atleta timoroan sira mós sei partisipa. Sekretáriu Estadu sei filafali ba Myanmar iha fulan-Dezembru ba eventu ne’e no sei hasoru malu, dala ida tan, ho ninia omólogu, atu-bele halo diskusaun foun kona-ba kooperasaun téknika ida.

Primeira-Dama Myanmar nian no Sra. Sword-Gusmão hala’o diskusaun furak ida kona-ba saúde feto no labarik sira nian, liuliu kona-ba kestaun apoiu ba saúde inan nian. Diskusaun sira foka mós ba prezervasaun dalen lokál sira (lian-inan), no Sra. Sword-Gusmão esplika esforsu sira ne’ebé Timor-Leste halo ona atu lian-inan bele sai dalen ba ensinu pré-eskolár nu’udar meiu ida atu-bele haburas dezenvolvimentu labarik sira-nian.

Iha sekuénsia diskusaun formál sira, Primeiru-Ministru no ninia komitiva vizita Muzeu Fatuk-Murak nian. Myanmar fornese daudaun ne’e fatuk-murak porsentu 60 ba mundu tomak. Iha parte loro-kraik, delegasaun timoroan filafali ba Palásiu atu han-kalan ofisiál ida.

Iha loron-rua tuirmai, delegasaun ofisiál hala’o viajen ba Mandalay no Bagan atu vizita fatin istóriku, fatin relijiozu no sagradu sira atu-bele koñese no apresia badaen lokál no sira nia servisu sira. Iha Bagan, Primeiru-Ministru hasoru malu ho alunu sira Fakuldade Teknolojia Lacquerware nian no iha ne’ebá sira esplika sira-nia serbisu no hatudu sira-nia produtu sira.

Primeiru-Ministru no ninia komitiva hakotu vizita ofisiál loron-haat nian hafoin hala’o tiha vizita ida ba famozu Shwedagon Pagoda iha Yangon, molok hakat ba aeroportu.

   Ba leten