“Regulasaun media nian – Kultura ida ne’ebé iha responsabilidade” iha debate loron tolu nian
Governu Timor-Leste, liuhosi Sekretaria Estadu Komunikasaun Sosiál nian (SEKOMS), hala’o organizasaun kunjunta ida ho nia Programa Komunikasaun Sosiál Uniaun Europeia nian, iha kooperasaun delegada iha Portugal, hahú hala’o semináriu internasionál ida iha loron tolu nia laran (loron 20 to’o 22 fulan Marsu) oradór nasionál no internasionál sira sei halibur malu iha Díli hodi hato’o sira ninia diskursu kona-ba “Regulasaun media nian – Kultura ida ne’ebé iha responsabilidade”.
Iha loron dahuluk nian, loron 20 fulan Marsu, loke sesaun ho diskursu hosi Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál, Nélio Isaac Sarmento, Vise-Primeiru Ministru, Fernando La Sama de Araújo, no Konselleiru Polítiku Embaixada Portugal nian, nu’udar Embaixadór ninia reprezentante, Pedro Severo de Almeida.
Iha ninia diskursu, Nélio Isaac Sarmento, hateten katak SEKOMS hato’o Governu ninia hakarak atu regulamenta profisaun jornalista no meiu komunikasaun sosiál nian sira hodi fó hanoin katak Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste nian, reflete kona-ba direitu ba informasaun, fó dalan ba liberdade atu koa’lia no fó infomasaun.
Tuir Sekretáriu Estadu, “Lei Komunikasaun Sosiál nian laós atu proteje no defende de’it jornalista sira maibé ezije mós profisionalizmu, kualidade no responsabilidade tuir étika ida ne’ebé reflete kona-ba identidade no kultura nasionál ida nian no promove tranparénsia no responsabilizasaun”.
Nia hatutan tan katak” Governu nafatin fó atenbrani ba órgaun komunikasaun sosiál sira atu hala’o sira nia knaar hodi labele depende ba podér polítiku no ekonómiku sira.
Iha intervensaun ba daruak, hala’o hosi Fernando La Sama de Araújo ne’ebé hahú ko’alia dehan, demokrasia hanesan liberdade ida ne’e iha ninia regulamentu, katak tenke hakruk ba lei sira” no nia tenik tan katak, Governu mós haka’as an atu profisionaliza karreira (kargu) sira oin-oin atu nune’e ema sira bele hala’o sira nia servisu ho profisionalizmu. Tuir Vise-Ministru, jornalista sira tenke uza podér komunikasaun sosiál ho matenek no justu.
Pedro Severo de Almeida nia laiha dúvida no nia konsidera Komunikasaun sosiál timoroan sira nian, nu’udar airin ida ne’ebé labele troka iha konstrusaun livre, demokrátika no pasífika ne’ebé mak Timor-Leste hetan, liu tiha besik tinan sanulu resin ida hosi ninia Restaurasaun Independénsia nian” no iha oportunidade ne’e, nia fó hanoin mós katak “Timor-Leste iha edisaun 2013 nian ba Índise Liberdade Espresaun husi Repórter Sen Fronteira sira, rezultadu ne’ebé diak liu iha Suduoete Aziátiku nia laran no ida ne’ebé mak diak liu iha Ásia. Nia tenik tan katak, Portugal hakarak tulun nafatin jornalista timoroan sira hodi kontinua fó formasaun no kapasitasaun ba sira no nia mós husu ba jornalista sira nu’udar profisionál komunikasaun sosiál nian, sira tenke hala’o sira nia knaar ho rigór no bazeia ba lialoos.
Hafoin abertura, iha sesaun dahuluk Prezidente Parlamentu Nasionál, Vicente Guterres, maka hato’o mai ami kona-ba “Liberdade imprensa, liberdade espresaun no direitu ba informasaun iha kontestu Konstituisaun RDTL nian”.
Iha diskursu elokuente (fó laran metin), Vicente Guterres refere ba artigu 400 no 410 Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste nian ne’ebé “dahuluk ko’alia kona-ba liberdade atu espresaun no informasaun no daruak kona-ba liberdade imprensa no meiu komunikasaun sosiál nian” nia fó hanoin katak “liberdade sira ne’e labele hala’o bainhira la respeitu direitu ka interese ema seluk nian ne’ebé proteje ona iha konstituisaun”.
Prezidente Parlamentu Nasionál, hatutan liután katak “atubele kumpri ninia knaar, imprensa tenkesér livre hosi interferénsia polítika, ekonómika, finanseira, militár no relijioza”.
Bambang Harimurty, Vise Prezidente Konsellu Imprensa Indonézia nian, mai ko’alia kona-ba “Defeza liberdade imprensa no regulasaun media nian”, nune’e kompleta ona sesaun dahuluk.
Carmelita Caetano Moniz, Prezidente Komisaun ba Asuntu Konstitusionál Parlamentu Nasionál nian, hato’o nia diskursu kona-ba “Lei ida ba komunikasaun sosiál” ne’ebé tuirkedán ho intervensaun lubuk ida hosi órgaun komunikasaun sosiál oioin.
Loron dahuluk semináriu internasionál ne’e kona-ba “Regulasaun media nian – Kultura ida ne’ebé iha responsabilidade” marka ho partisipasaun maka’as ema hotu-hotu nian iha debate, entre sira ne’e, iha estudante no profisionál komunikasaun sosiál nasionál no internasionál lubuk boot ida.
