Governu lansa Unidade Misaun atu Kombate “Stunting”

Ses. 10 marsu 2023, 17:21h
334931689_1105939184134097_142780158574306608_n

Ministru Prezidénsia Konsellu Ministrus, reprezenta Primeiru-Ministru no akompaña husi Vise-Ministru Saúde, Bonifácio Mau Coli dos Reis no Parseiru dezenvolvimentu sira, ofisiálmente lansa Unidade Misaun atu Kombate “Stunting” (UNMICS – Sigla iha lian portugeza), inisiativa governamentál ida ne’ebé ho objetivu atu kombate fenómenu “stunting” (kra’es badak) iha Timor-Leste. Serimónia ne’e hala’o iha loron 10 fulan-marsu tinan 2023, iha Palásiu Governu, Dili.

UNMICS estabelese liuhusi Dekretu-Lei N. 91/ 2022, loron 22 fulan-dezembru no sei iha Diretór Ezekutivu Filipe da Costa, asesór hosi Primeiru-Ministru ba Seguransa-Alimentár no Nutrisionál no Pontu Fokál Movimentu SUN nian. 334983357_767327528326424_1603430532826545385_n

 “Stunting” maka problema saúde públika ne’ebé mosu bainhira labarik sira han hahán ne’ebé ho nutrisaun la adekuada iha sira-nia tinan dahuluk moris nian, ne’ebé hamosu kreximentu limitadu no prejudikadu.

UNMICS nia misaun mak atu elabora Planu Nasionál Kombate "stunting", ezekuta medida hirak ne’ebé prevee ona iha planu refere, informa no esklarese ba populasaun kona-ba kauza no konsekuénsia sira husi "stunting", mobiliza populasaun atu adota komportamentu preventivu no mós apoia atividade sira hodi halo tratamentu no mitigasaun ba problema ne’e.

UNMICS sei servisu iha koordenasaun ho órgaun no servisu administrativu relevante sira seluk atu elabora Planu Asaun ida hodi Kombate "stunting" iha Timor-Leste no ezekuta medida sira ne'ebé prevee ona iha planu ne'e. Estabelesimentu ba unidade ida-ne'e maka nu’udar inisiativa importante ida husi Governu Timor-Leste nian atu kombate "stunting" no promove saúde no moris-di'ak labarik sira nian iha nasaun ne'e.

334972373_226472323113323_8518419844228051164_nMinistru Fidelis iha abertura eventu ne'e ko’alia liuliu kona-ba importánsia husi kriasaun unidade ida-ne'e “ne’ebé nu’udar faze inisiál husi esforsu naruk Governu nian, ne'ebé Governu sei kombate “stunting” no malnutrisaun ein jerál ”, hamutuk ho asaun sira seluk ne'ebé hala'o hela hanesan “regulasaun ba substitutu susuben inan nian, hadi'a kondisaun sira husi programa bolsa da mãe, aumenta valór merenda eskolár nian, iha tempu badak sei diskute desizaun sira ne’e iha Konsellu Ministrus kona-ba edukasaun pré-eskolár no finalizasaun diploma kona-ba  fortifikasaun alimentár, investimentu iha bee no saneamentu no aumentu orsamentu ba setór ida-ne’e”.

Governante ne'e esplika mós katak UNMICS iha “ninia objetivu mak atu hadi’a konsertasaun no koordenasaun entre liña ministeriál sira no entre ida-ne’e ho parseiru dezenvolvimentu sira, nune'e mós, atu reforsa esforsu sira Governu nian hodi kombate “stunting” ka kra’es badak”, tanba 47% husi “populasaun Timor-Leste nian sofre stunting, liuliu iha nivel labarik sira nian”.

Vise-Ministru Saúde, iha ninia intervensaun, hateten katak “kestaun hahán ne'ebé segura no nutritiva la'ós de'it kompeténsia Ministériu Saúde nian, maibé iha ligasaun ho instituisaun oioin no ministériu relevante sira no mós parte interesada sira hotu ne'ebé iha ligasaun ho hahán no nutrisaun”.

Nia hatutan mós katak “deznutrisaun krónika ka “stunting” afeta diretamente ba kreximentu fíziku no dezenvolvimentu intelektuál, kognitivu, afetivu no psikomotór labarik sira nian, ne'ebé iha futuru sei implika impaktu ba dezenvolvimentu nasaun nian”.

Vise-Ministru salienta mós katak importánsia husi unidade ida-ne'e atu “koordena no mobiliza rekursu hotu-hotu ne'ebé eziste iha Timor-Leste, tantu iha nível instituisaun governamentál sira, ajénsia nasoins unidas nian sira, parseiru dezenvolvimentu sira, setór privadu, sosiedade sivíl, konfisaun relijioza sira no komunidade tomak ne'ebé iha ligasaun ho nutrisaun, seguransa alimentár, alimentasaun nutritiva no saudavel”.

   Ba leten