Ezekusaun OJE 2021 atinji ona 23,7% no Ezekusaun Programa Esensiál 19%
Dezempeñu ezekusaun OJE 2021, jeralmente fahe ba kategoria rua: (i) Programa Boa Governasaun no Jestaun Institusionál ho orsamentu alokadu hamutuk millaun $456,7 (ii) Programa Esensiál Entidade sira nian ho orsamentu alokadu billaun $1,5. Totál orsamentu retifikativu finál alokadu ba programa kategoria rua ne’e mak billaun $2,1.
To’o iha sesta-feira, 4 juñu 2021, taxa ezekusaun reál OJE 2021 atinji ona millaun $480,3 ka 23,7% husi totál orsamentu billaun $2,1. Taxa ezekusaun reál ba programa Boa Governasaun no Jestaun Institusionál ne’ebé nia objetivu atu sustenta mákina Estadu, ezekuta ona millaun $150,6 ka 33% husi orsamentu alokadu millaun $456,7. Enkuantu taxa ezekusaun reál ba kategoria programa esensiál entidade sira nian foin mak ezekuta millaun $296,9 ka 19% husi orsamentu alokadu billaun $1,5.
Ritmu ezekusaun ne’e konsidera ki’ik tanba daudaun ne’e tama ona iha fulan datoluk iha trimestre daruak. Situasaun ne’e kauza husi evolusaun surtu Covid-19 ne’ebé obriga Governu Timor-Leste impoin serka sanitária no konfinamentu obrigatóriu hodi limita movimentu sirkulasaun ema no sasán.
Taxa ezekusaun kada kategoria despeza, aas liu mak iha kategoria Transferénsia Públika 39%, tuir kedan ho Saláriu no Vensimentu 35%, Bens no Servisus 14% no Kapitál Menor 1,4%. Enkuantu Kapital Dezenvolvimentu, kategoria importante ida ne’ebé bele fó kampu traballu no jere empregu rai-laran foin mak ezekuta de’it 5,6%.
Tuir projesaun, taxa ezekusaun ne’e sei kontinua sa’e iha trimestre datoluk no trimestre dahaat tanba iha períodu ne’e mak projetu infraestrutura sira komesa ezekuta. To’o iha 7 maiu 2021, Komisaun Nasionál Aprovizionamentu (CNA, sigla Portugés) realiza ona prosesu konkursu aprovizionamentu projetu hamutuk 107 ho totál orsamentu millaun $565,4. Projetu sira ne’e maioria ninia prosesu aprovizionamentu hahú tiha ona no balun iha ona faze finalidade ne’ebé tuir kalendáriu sei konklui iha tinan ne’e nia laran.
Fundu Espesiál Covid-19 ne’ebé mak kria iha tinan kotuk atu responde ba pandemia, to’o iha sesta-feira, 4 juñu 2021, nia ezekusaun reál atinji ona millaun $55,3 ka 19%. Mudansa iha persentajen ida-ne’e tanba Ministériu Finansas foin lailais ne’e halo ona transferénsia millaun $22,6 ba Institutu Nasionál Seguransa Sosiál atu hahú halo pagamentu ba medida neen (6) sosio-ekonómiku ne’ebé sei realiza iha semana hirak tuir-mai, konforme Alterasaun Dahuluk Lei númeru 14/2020, kona-ba OJE 2021.
Ezekusaun iha liña ministériu
Setór Turizmu no Agrikultura ne’ebé konsidera hanesan setór ne’ebé mak importante tebes atu bele fó empregu no jere kresimentu ekonomia rai-laran, ninia taxa ezekusaun reál orsamentu to’o iha 31 maiu 2021, foin mak atinji 13% (MTCI) no 12% (MAP), respetivamente.
Iha mós liña ministériu balun ne’ebé mak ninia taxa ezekusaun di’ak tebes hanesan Ministériu Obras Públikas, Ministériu Petróleu no Minerál, Ministériu Administrasaun Estatál no Ministériu Asuntu Kombatentes no Libertasaun Nasionál. Maioria ezekusaun hirak ne’e aas iha transferénsia públiku. Purizemplu, transferénsia públiku ne’ebé Ministériu hirak ne’e halo ba Empreza Públiku sira ne’ebé mak tutela ba iha liña ministériu relevante.
Ezekusaun Reseitas
Ezekusaun iha parte reseitas, to’o iha 31 maiu 2021, foin mak atinji millaun $60,4 ka 32% husi totál estimativa reseitas millaun $187,1. Razaun tanba Governu tenke adia pagamentu impostu to’o fulan-jullu nia rohan tanba situasaun mak obriga empreza sira lakon reseitas ka rendimentu. Desizaun Governu hodi adia pagamentu ne’e mós fó implikasaun ba iha taxa ezekusaun reseitas ne’e rasik.
Relasiona ho levantamentu osan husi Fundu Petróliferu, to’o iha fulan abril 2021, Governu foin foti millaun $350 ka 25% husi totál billaun $1,3 ne’ebé mak Parlamentu Nasionál aprova ona. Governu sei hato’o pedidu levantamentu ba datoluk bainhira iha ona nesesidade atu halo reforsu ba kaixa Estadu.
Ezekusaun iha nível Munisípiu
Maske taxa ezekusaun iha Administrasaun Sentrál konsidera kiik maibé taxa ezekusaun OJE 2021 iha nível munisípiu hatudu progresu ida ne’ebé di’ak tebes. Iha munisípiu 8 mak nia ezekusaun di’ak tebes hanesan Munisípiu Lautem, Ainaro, Manufahi, Bobonaro, Aileu, Ermera, Liquica, no Manatuto. Husi munisípiu 8 ne’e, munisípiu Lautem mak hatudu progresu di’ak liu ho ezekusaun reál atinji ona 32%. Taxa ezekusaun di'ak ne'e, sei kontinua fasilita polítika VIII Governu ne'ebé lidera husi Primeiru Ministru Sua Exelénsia Jenerál Taur Matan Ruak. Servisus desentralizasaun ne'e lidera husi Ministeriu Administasaun Estatál.
Ministériu Finansas hakarak atu akresenta katak bazeia ba Dekretu Governu Númeru 1/2017, 9 janeiru kona-ba ezekusaun OJE tinan 2017 – hahú husi 2017, 75% husi prosesu ezekusaun orsamentu desentraliza ona ba iha liña ministériu sira. Prosesu ezekusaun orsamentu ne’e, 25% de’it mak envolve Ministériu Finansas liuliu iha parte verifikasaun dadus no pagamentu. Ne’eduni, kada liña ministériu sira mak tenke ezekuta ninia orsamentu tuir programa no atividade sira ne’ebé mak aprova ona hodi kontribui ba kresimentu ekonomia iha rai-laran.
Ba Ajénsia Autonómu no Munisípiu sira, prosesu ezekusaun orsamentu ne’e desentraliza ona iha 100%. Signifika katak, Ajénsia Autonómu no Munisípiu sira mak realiza pagamentu sira diretamente ba iha konta bánkaria benefisíariu, exeptu saláriu no vensimentu.
