Komisaun ba Reforma Lejizlativa no Reforma Setór Justisa nian aprezenta konkluzaun sira diagnóstiku nian

Hafoin investigasaun ne’ebé hala’o no konsulta ho instituisaun sira husi setór Justisa no na’i ulun sira administrasaun lokál, komunitáriu no tradisionál sira nian, aprezenta ona rezultadu sira husi diagnóstiku kona-ba Lei Komersiál no rezolusaun konflitu liuhusi Justisa formál no informál. Ba efeitu ida ne’e, hala’o ona siklu debate nian ida ne’ebé organiza husi komisaun ba Reforma Lejizlativa no Reforma Setór Justisa (CRL, sigla iha lian portugés), iha semana dahikus fulan-juñu nian, iha ne’ebé aprezenta konkluzaun no rekomendasaun prinsipal sira.

“Ba proposta reforma Lei Komersiál nian ida iha Timor-Leste” sai hanesan tema ba sesaun dahuluk nian, ne’ebé hala’o iha loron 22 fulan-juñu. Konkluzaun no rekomendasaun prinsipál sira husicomercial 2 300x200 Komisaun ba Reforma Lejizlativa no Reforma Setór Justisa nian aprezenta konkluzaun sira diagnóstiku nian investigasaun ne’e aprezenta husi Prezidente CRL, Jorge Graça, no husi Asesora Jurídiku Georgie McArthur, ne’ebé defende nesesidade atu norma sira tenke klaru, simples, kompleta liu no konsistente liután, no atu nune’e, sai prátiku liu ba emprezáriu sira iha Timor-Leste atu uza. Iha sesaun ne’e haree liu ba matéria sira hanesan empreza no rejistu komersiál, obrigasaun jerál komersiante sira nian, kontratu komersiál sira, devér administradór no sosiedade komersiál sira nian iha Timor-Leste. Profesora Mary Keyes, Diretora adjuntu husi Universidade Griffith, iha Austrália, ko’alia kona-ba kontratu komersiál sira iha perspetiva komparativa ida.

informal 1 300x199 Komisaun ba Reforma Lejizlativa no Reforma Setór Justisa nian aprezenta konkluzaun sira diagnóstiku nianIha loron 27, tema ne’ebé foti maka ”Ba polítika rezolusaun konflitu sira nian ne’ebé sentraliza iha sosiedade – justisa informál”. Iha sesaun ida ne’e, investigadora sira husi Sentru Estudu Sosiál husi Universidade Koímbra (CES, sigla iha lian portugés) no tékniku CRL nian sira aprezenta dadus ne’ebé bazeia liu ba esperiénsia (dadus empíriku) hirak ne’ebé rezulta husi investigasaun CRL nian. Painél debate nian dahuluk konta ho partisipasaun husi profesór universitáriu sira no debate ona “Rezolusaun konflitu nian iha sosiedade timoroan nia leet: perspetiva sosioantropolójika, istórika no polítika sira”. Iha painél daruak, ho reprezentante sira husi Sosiedade Sivíl no husi Komunidade sira debate ona tema “Justisa ho proximidade kulturál, ekonómika no jeográfika- ninia dezafiu no oportunidade maka saida de’it?”. Iha painél datoluk nu’udar painél dahikus loron ne’e nian, debate tema “Knaar Estadu timoroan nian ba rezolusaun no mediasaun konflitu sira: oras ne’e no aban-bainrua nian”, ho partisipasaun husi reprezentante sira husi instituisaun Governu nian sira no husi setór judisiál.

Loron 28 no 29 fulan-juñu dedika liu ba tema “Ba polítika rezolusaun konflitu sira nian  ne’ebé sentraliza iha sosiedade – Justisa formál”, hafoin aprezenta dadus empíriku prinsipál hirak ne’ebé rezulta husi peskiza ne’ebé CRL hala’o hela. Fó sai ona mós konkluzaun no rekomendasaun prinsipál sira kona-ba kualidade no efisiénsia husi órgaun judisiál sira, mapa no organizasaun judisiária, administrasaun no jestaun sistema judisiáriu, rekrutamentu no formasaun, Justisa penál, prosesu penál, asesu ba Direitu no ba tribunál sira, no avaliasaun preliminár ba aplikasaun judisiál husi Lei kontra Violénsia Doméstika.

Iha fulan-jullu, CRL mós sei iha sorumutuk téknika balun kona-ba reforma sira ba Prosesu Lejizlativu iha nivel Governu nian, no iha Kódigu Sivíl kona-ba kazamentu no rai no propriedade (estudu sosiojurídiku kona-ba lejizlasaun ne’e).

Durante ninia mandatu, CRL simu ona kontributu husi ema na’in 800 resin no organizasaun sira, no remata daudaun ona estudu no proposta hamutuk 11: Prosesu lejizlativu – Governu; lejizlasaunformal 1 300x200 Komisaun ba Reforma Lejizlativa no Reforma Setór Justisa nian aprezenta konkluzaun sira diagnóstiku nian penál substantiva; Justisa formál: Tribunál Judisiál sira, prosesu penál, Lei Kontra Violénsia Doméstika; Justisa informál; lejizlasaun komersiál; família/kazamentu; rai no propriedade; opsaun institusionál no lejizlativa sira ba reforma; levantamentu lejizlasaun setoriál nian; análize lejizlativa; proposta polítika públika nian no estratéjia Reforma Lejizlativa no Reforma Setór Justisa nian.

Sorumutuk hirak ne’e halibru espesialista sira iha área Justisa nian, reprezentante sira husi Governu, Komisaun Anti-Korrupsaun (KAK), tribunál sira, akadémiku sira, sosiedade sivíl, instituisaun bankária sira, emprezáriu no advogadu sira.

url: http://timor-leste.gov.tl?lang=tp&p=18330