Ministru Justisa CPLP nian hala’o sorumutu iha Dili
Ministru Estadu no Prezidénsia Konsellu Ministru no
Portavós Ofisiál Governu Timor-Leste
Dili, loron 22 fulan-juñu tinan 2015
Ministru Justisa CPLP nian hala’o sorumutu iha Dili
Konferénsia XIV Ministru Justisa Nasaun Lian Ofisiál Portugés hahú ohin dadersan, iha Ministériu Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun, iha Díli. Durante serimónia abertura nian, Primeiru-Ministru, Rui Maria de Araújo, simu ho di’ak delegasaun bainaka sira no hato’o ba sira katak “servisu sira ne’e bele sai hanesan susesu ida atu, hamutuk iha espíritu amizade nian, ita bele hetan rezultadu sira ne’ebé reflete duni ba-iha ita nia povu sira nia moris di’ak, bele promove mós atividade ekonomia nian no fó biban ba dezenvolvimentu ita-nia Estadu sira nian”.
Timor Leste kaer knaar nu’udar prezidénsia rotativa bianuál (tinan rua dala ida) Komunidade Nasaun Lian Portugés nian (CPLP sigla iha lian portugés) iha loron 23 fulan-jullu tinan 2014. Organizasaun ne’e kompostu husi Estadu-Membru sira hamutuk sia no reprezenta ema hamutuk millaun 250 resin. Ohin loron, reprezente sira husi Angola, Brazíl, Kabuverde, Giné-Bisau, Mosambike, Portugál, Saun Tóme no Prínsipe no Timor-Leste, halibur malu atu diskuti “Propriedade rai hanesan fatór dezenvolvimentu nian”.
Governu Konstitusionál VI identifika ona kestaun ida ne’e hanesan kestaun ida importante tebes-tebes atu kria ambiente ida ne’ebé di’ak ba troka komersiál sira no ba investimentu iha Timor-Leste. Daudaun ne’e Governu halo servisu maka’as ba-iha lejislasaun kona-ba “Lei rai no propriedade nian” no kontinua fó apoiu ba prosesu regularizasaun kona-ba pose rai nian, liuhusi projetu “Ita Nia Rai” no foin lailais nee’e, husi Sistema Nasionál Kadastru nian.
Nasaun sira seluk hosi CPLP nian liu ona dezafiu sobrepozisaun ba reklamasaun kona-ba na’in ba rai ne’ebé mai hosi kolonizasaun, senáriu pós-konflitu no ideia tradisionál sira kona-ba propriedade. Timor-Leste hakarak hatene ninia esperénsia sira, iha tempu ne’ebé Estadu Timór buka avansa iha kestaun ida ne’e liuhusi dalan ne’ebé fó solusaun di’ak no justu.
Ministru Justisa nian, Ivo Valente, observa katak loron tuirmai sei inklui mós promosaun no selebrasaun ba akordu foun sira kona-ba kooperasaun bilaterál ho nasaun oin-oin CPLP nian, hodi fó asisténsia iha setór justisa, haree liu ba-iha formasaun funsionáriu Justisa timoroan sira nian.
Iha semana liu-bá, iha Lizboa, hala’o knaar importante sira hodi reforsa kooperasaun bilaterál iha setór ne’e, bainhira Ministru Estadu, Agio Pereira, hasoru malu ho Ministra Justisa Portugeza nian, Paula Teixeira da Cruz, hodi diskute kona-ba reativasaun no reorganizasaun ba programa ne’ebé eziste ona entre Portugál no Timor-Leste. Ministru Estadu mós informa katak sorumutuk ne’e pozitivu no nia esplika mós katak hato’o proposta balun atubele hetan reultadu hirak ne’ebé di’ak liu ba “prosesu kooperasaun bilaterál ne’ebé maka sei fó rezultadu ba tempu naruk”. Agio Pereira temi mós kona-ba amizade no solidariedade entre “nasaun maun-alin” rua ne’e , ne’ebé mantein akordu kooperasaun nian sira iha setór oi-oin.
Konferénsia Ministru Justisa nian sira ne’e sei taka iha tersa-feira, loron 23, kalan. Eventu CPLP nian sira seluk tau ona iha ajenda atu hala’o iha Dili, iha fulan oin mai, ne’ebé sei inklui Fórum Sosiedade Sivíl II, Konferénsia Ministru Turizmu nian VIII, Sorumutuk Pontu Fokál Kooperasaun nian XXXI no Sorumutuk Konsellu Ministrus CPLP nian sira XX.
